Lão nghệ sĩ nhiếp ảnh Văn Quang Đức 109 tuổi

Say nghề

Trong 2 ngày 28, 29/2 vừa qua, những đại biểu dự Đại hội Hội Văn học nghệ thuật tỉnh Hải Dương lần thứ X nhiệm kỳ 2024-2028 đều ấn tượng với hình ảnh lão hội viên Văn Quang Đức. Dù tuổi đã cao, sức khỏe không tốt nhưng cụ vẫn tham dự đầy đủ các hoạt động của đại hội.

Cụ nói: “Hiện giờ ngồi liên tục mấy tiếng có phần quá sức với tôi nhưng tôi vẫn cố. Trong khi diễn ra đại hội, Đoàn chủ tịch đang điều hành, cùng dự đại hội còn có lãnh đạo Trung ương và của tỉnh, mình không thể đi lại hoặc đề xuất xin ra nghỉ một chút được. Như vậy là không tôn trọng đại hội và tôn trọng chính mình”.

Nghiêm túc trong làm nghề, trong công việc và cả đời sống là phương châm sống của lão nghệ sĩ Văn Quang Đức. Bởi vậy, cụ chỉ dừng sáng tác cách đây hai năm sau một lần bị ngã, sức khỏe giảm sút. Trước đó, cụ vẫn rong ruổi trên nhiều tuyến đường, nhiều địa phương của thị xã Kinh Môn để sáng tác, “săn ảnh”. Hiện nay, dù không thể cầm máy nhưng cụ không giấu nghề mà luôn tích cực chia sẻ kinh nghiệm, truyền cảm hứng cho những người có đam mê với nhiếp ảnh.

“Kinh nghiệm sau nhiều năm làm nghề của tôi là muốn đi đâu, chụp gì thì người cầm máy đều phải có chương trình, kế hoạch trước. Phải xác định rõ mình định chụp gì để có sự chuẩn bị cho kỹ lưỡng. Khi đi chụp ảnh cùng đoàn thì phải có ý đồ, ý tưởng sáng tạo của riêng mình chứ không nên rập khuôn theo người khác”, cụ Đức nói.

Cụ Đức cũng chia sẻ thêm, nghệ sĩ nhiếp ảnh phải hội tụ nhiều yếu tố. Họ vừa phải là người có mắt quan sát để chọn được những góc chụp hợp lý, vừa là người biết nắm bắt khoảnh khắc, đồng thời cũng phải có được sự kiên nhẫn để “bắt” được đúng sự việc, cảm xúc, ánh sáng… bởi có những hình ảnh chỉ xuất hiện trong vài tích tắc và không thể lấy lại được. Vì thế, khả năng nhạy bén, biết chọn khoảnh khắc sẽ quyết định sẽ tạo ra hồn cốt cho một bức ảnh xuất sắc. Bên cạnh đó, việc đặt tên cho những bức ảnh cũng rất quan trọng để qua đó người xem có thể hiểu được một phần ý tưởng mà người cầm máy muốn truyền tải.

Cụ Đức kể tiếp: “Có một bức ảnh tôi phải quay đi quay lại địa điểm đó vài lần, trong hơn 2 năm mới chụp được tác phẩm ưng ý. Còn có lần tôi về quê anh bạn ở Thanh Hà, trong lúc chờ gia đình làm cơm, tôi xách máy đi lang thang và gặp một anh thanh niên lùa vịt đi chăn. Thấy hình ảnh khá đẹp nên tôi xin chụp. Sau đó, tôi chạy vội về nhà anh bạn vay mấy cân thóc mang ra rải xuống mương cho vịt ăn. Khi đàn vịt cúi đầu xuống mò thóc, tôi bấm máy. Về nhìn lại những hình ảnh đó, tôi rất ưng ý nhưng cũng đau đầu về việc đặt tên. Sau khi suy nghĩ kỹ càng, tôi quyết định đặt tên bức ảnh đó là "Giấu đầu hở đuôi”. Bức ảnh này mang yếu tố ngụ ngôn, lên án bọn tham nhũng sống trên mồ hôi, nước mắt người lao động". Tại Giải ảnh nghệ thuật khu vực sông Hồng lần thứ tư, bức ảnh này của lão nghệ sĩ Văn Quang Đức thu hút người xem.

Kể chuyện lịch sử bằng ảnh

Nghệ sĩ Văn Quang Đức rất tâm huyết với lời dạy của Bác Hồ: "Máy ảnh là thứ vũ khí đấu tranh giai cấp sắc bén". Vì vậy, trong suốt cuộc đời cầm máy của mình, cụ luôn năng nổ, xông xáo như một người chiến sĩ trên mặt trận lao động và sản xuất, tích cực chụp ảnh sáng tác, chụp ảnh tư liệu.

Trong các cuộc kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ, nghệ sĩ nhiếp ảnh Văn Quang Đức luôn bám quê, bám sát sự kiện, trận địa và đã có những bức ảnh có giá trị về chiến tranh như: Địch rải bom B52 xuống cầu Lai Vu; Đoàn tàu Hà Nội - Hải Phòng bị trúng bom Mỹ; Du kích Hiệp An bắt sống giặc lái Mỹ, xác máy bay rơi trên đồng đất xã An Phụ; Hình ảnh 3 tiểu đoàn hành quân ra Kiếp Bạc… “Để có thể chụp được những bức ảnh về sự chiến đấu anh dũng của quân và dân Hải Dương trong cuộc kháng chiến chống chiến tranh phá hoại miền Bắc của đế quốc Mỹ, tôi nhiều lần có mặt tại trận địa cầu Lai Vu, cầu Phú Lương. Khi máy bay địch vào, tôi không vội vàng chụp ngay mà liên tục di chuyển để tìm những góc máy đẹp, ấn tượng. Sau nhiều lần chụp hỏng, tôi nhận ra, mình không nên đến gần các chiến sĩ bộ đội quá vì khi đó, khói súng từ các trận địa ảnh hưởng đến nước ảnh, không được đẹp”, cụ Đức nhớ lại.

Nghệ sĩ Văn Quang Đức cũng thành công với nhiều tác phẩm ảnh nghệ thuật phản ánh cuộc sống và công việc đồng áng của người dân Kinh Môn cần cù chịu khó, yêu lao động như: hình ảnh những đoàn thuyền nan chở lúa trong mùa thu hoạch, những anh thanh niên phá đá mở đường, những cánh buồm nâu trong sương sớm trên sông Kinh Thầy… Đặc biệt, bộ ảnh 102 bức ghi lại quá trình xây dựng Nhà máy xi măng Hoàng Thạch đã phản ánh một cách chân thực những khó khăn, vất vả trên con đường xây dựng quê hương, đất nước.

Tuy nhiên, có một điều đáng tiếc là hiện nay nhiều bức ảnh về chiến tranh của nghệ sĩ Văn Quang Đức đã bị thất lạc. Cụ Đức buồn rầu nói: “Sau mỗi lần chụp, ảnh rửa ra đều được tôi để trong các phong bì riêng, ghi rõ thời gian chụp, sự kiện nhưng sau vài lần sơ tán và trong một số trận lụt nên đã không còn. Mất những ảnh đó tôi còn tiếc hơn cả bị mất tài sản”.

Nghệ sĩ nhiếp ảnh Văn Cả Quyết, con trai cụ Đức đang ấp ủ sẽ thực hiện một bộ sách ảnh trong đó in các tác phẩm của cụ còn lưu giữ được và tổ chức một buổi triển lãm tại quê hương Kinh Môn để giúp mọi người có thêm những hiểu biết về quá trình chiến đấu, hy sinh anh dũng và tinh thần hăng say lao động của nhân dân Kinh Môn.

Tấm gương sáng

Nghệ sĩ Văn Quang Đức sinh năm 1915 ở thị trấn Vĩnh Trụ (Lý Nhân, Hà Nam). Tháng 8/1945, cụ tham gia cướp chính quyền ở huyện Lý Nhân, sau đó được cử làm Phó Chủ tịch Ủy ban Hành chính huyện Lý Nhân. Tháng 12/1946, kháng chiến toàn quốc bùng nổ, cụ lên chiến khu làm công tác chụp ảnh.

Thời trẻ, lão nghệ sĩ Văn Quang Đức may mắn hơn bạn bè cùng trang lứa khi được gia đình cho lên Hà Nội học tập. Tại đây, cụ vừa làm học vừa làm, vừa tích cực hoạt động cách mạng. Cơ duyên may mắn khi cụ được cố nghệ sĩ nhiếp ảnh Võ An Ninh - một trong những nghệ sĩ nhiếp ảnh gạo cội của Việt Nam dẫn dắt, chỉ dạy.

Năm 1951, lão nghệ sĩ Văn Quang Đức về thị trấn An Lưu sinh sống và lập gia đình. Từ đó, cụ chuyển hẳn sang nhiếp ảnh, lấy nhiếp ảnh làm nghề sinh sống, vừa làm dịch vụ vừa sáng tác ảnh nghệ thuật.

Tình yêu với nhiếp ảnh và tình yêu quê hương, đất nước của nghệ sĩ Văn Quang Đức đã được truyền sang cho các con trai của mình. 3 trong số 4 người con trai của cụ đều từng là phóng viên ảnh chiến trường. Trong đó, người con trai thứ hai đã anh dũng hy sinh trong kháng chiến chống Mỹ, người con cả nay đã nghỉ hưu. Người con thứ ba là nghệ sĩ nhiếp ảnh Văn Cả Quyết (73 tuổi) vẫn gắn bó với sự nghiệp cầm máy. Ông có nhiều tác phẩm ảnh nghệ thuật đoạt giải cao ở tỉnh, khu vực đồng bằng sông Hồng và toàn quốc.

Nghệ sĩ Văn Cả Quyết cho biết, bố ông luôn là tấm gương sáng để các anh chị em ông noi theo, nhất là tinh thần, trách nhiệm trong công việc. Cụ luôn dạy các con không được bằng lòng với những gì đã đạt được mà phải luôn nỗ lực vươn lên.

“Với góc độ của những người cầm máy, bố tôi đã có rất nhiều góp ý trong việc sáng tác của tôi. Nhiều bức ảnh sau khi chụp, tôi nhờ bố nhận xét về bố cục, ánh sáng và cụ đã đưa ra những góp ý rất quý báu để giúp tôi nâng cao kỹ thuật của mình”, nghệ sĩ Văn Cả Quyết cho biết.

Ngôi nhà nhỏ của nghệ sĩ Văn Quang Đức và nghệ sĩ Văn Cả Quyết cũng là nơi tụ họp của những người yêu thích chụp ảnh không chỉ ở Kinh Môn mà còn ở Hải Dương và một số tỉnh, thành phố lân cận. Tại những buổi gặp mặt này, cụ Đức luôn sẵn lòng chia sẻ kinh nghiệm làm nghề bởi cụ quan niệm, kinh nghiệm được chia sẻ rộng rãi thì càng có thêm giá trị.