Vì sao khống chế tiền đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc?

Cả nước có khoảng 3,4 triệu người nhận lương hưu, trợ cấp BHXH với mức hưởng bình quân 4,6-5,6 triệu đồng mỗi tháng. Trong đó có 471 người hưởng trên 20 triệu đồng (chiếm tỷ lệ 0,013%). Người hưởng cao nhất nước hiện sống tại TP Hồ Chí Minh với mức lương hưu 124,7 triệu đồng. Nhóm hưởng cao đều là lãnh đạo công ty tư nhân, liên doanh, doanh nghiệp nước ngoài tại Việt Nam.

Một lãnh đạo ngành bảo hiểm xã hội cho biết trước năm 2008 Luật Bảo hiểm xã hội 2006 không khống chế trần đóng BHXH bắt buộc nên nhiều người chọn đóng theo thu nhập, thậm chí bằng ngoại tệ khi quy đổi ra tiền Việt tới 200 triệu đồng. Sau giai đoạn trên, những người này tiếp tục đóng ở mức tối đa nên hưởng lương hưu cao.

Không có trần đóng BHXH bắt buộc khiến mức đóng chênh lệch nhiều lần, tạo khoảng cách lớn về lương hưu giữa lãnh đạo doanh nghiệp với người lao động, khu vực nhà nước với khối tư nhân. Đặc biệt công chức, viên chức nhà nước vẫn đóng trên nền tiền lương cơ sở nhân với hệ số nên tiền lương hưu không cao.

Để rút ngắn khoảng cách trên, khi sửa đổi Luật Bảo hiểm xã hội 2006, các cơ quan thống nhất ra quy định khống chế trần tiền đóng BHXH hàng tháng bằng 20 lần mức lương cơ sở (hiện tại khoảng 29,8 triệu đồng).

"Khống chế trần đóng nhằm điều chỉnh chênh lệch lương hưu cao - thấp, phù hợp với thu nhập và mức sống trung bình của toàn xã hội, không phải vì lo ngại ảnh hưởng tới Quỹ Hưu trí. Vì trên thực tế, những người này cũng đã đóng khoản tiền rất cao vào quỹ", lãnh đạo ngành bảo hiểm xã hội giải thích.

Nguyên Thứ trưởng Lao động Thương binh và Xã hội Phạm Minh Huân cho biết hưu trí dựa trên đóng góp vào Quỹ Bảo hiểm xã hội là tầng an sinh cơ bản nên tiền đóng ở mức vừa phải để lương hưu không chênh lệch quá lớn.

Ngoài khống chế trần đóng, cơ quan quản lý khi ấy cũng nhìn ra thực tế mỗi lần điều chỉnh lương hưu với tỷ lệ chung sẽ ngày càng tạo ra khoảng cách lớn. Ông Huân lấy ví dụ nếu điều chỉnh 10% trên mặt bằng lương hưu bình quân 4 triệu đồng, tiền tăng thêm là 400.000 đồng mỗi tháng mỗi người. Nhưng với người lương hưu cao 100 triệu đồng chẳng hạn, số tiền tăng thêm là 10 triệu đồng.

Khi đó, có ý kiến đề xuất không áp dụng tỷ lệ tăng chung mà phân loại các nhóm để điều chỉnh mức khác nhau, nhóm lương hưu thấp thì tỷ lệ tăng cao và ngược lại. Nhưng bảo hiểm xã hội thực hiện theo nguyên tắc đóng - hưởng, người tham gia vào Quỹ bao nhiêu thì phải để cho họ hưởng với tỷ lệ đúng quy định. Lo ngại siết hưởng cũng gặp phản ứng của người đóng lẫn dư luận không đồng tình nên cuối cùng đề xuất bị bác bỏ.

Bên cạnh ưu điểm, việc khống chế trần đóng BHXH bắt buộc cũng tạo bất cập khi người thu nhập cao không thể đóng vượt trần để nâng tiền lương hưu mức cao dù rất mong muốn, nhất là người làm việc ngoài nhà nước, lãnh đạo doanh nghiệp hoặc người có trình độ. Vì vậy, Luật Bảo hiểm xã hội 2014 có thêm chính sách bảo hiểm hưu trí bổ sung để người có nhu cầu đóng cao hơn được chuyển sang tầng này.

Bảo hiểm hưu trí bổ sung chính thức triển khai từ năm 2018. Cơ chế tạo lập quỹ từ sự tự nguyện đóng góp của lao động và chủ sử dụng dưới hình thức tiết kiệm cá nhân, được bảo toàn và tích lũy thông qua hoạt động đầu tư theo quy định. Nhà nước không hỗ trợ đóng góp, không đảm bảo về kết quả đầu tư và mức chi trả mà chỉ khuyến khích phát triển thông qua ưu đãi về thuế.

Ông Huân cho rằng hưu trí bổ sung là tài khoản cá nhân và mang tính chất tự nguyện, nên về lâu dài Nhà nước cần nới chính sách miễn thuế cho phần đóng này để khuyến khích người thu nhập cao tham gia. Khoản này có thể dùng đầu tư vào công trình lớn và đến thời điểm người đóng nghỉ hưu thì chi trả cho họ.

Bộ Tài chính hiện cấp chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh dịch vụ quản lý quỹ hưu trí bổ sung tự nguyện cho bốn doanh nghiệp. Các công ty này đang vận hành 5 quỹ hưu trí bổ sung với 890 người tham gia, tài sản ròng 84,6 tỷ đồng. Theo Bộ Tài chính, đây là chính sách tự nguyện nên cần thời gian để doanh nghiệp lẫn lao động nắm bắt thông tin. Chính sách thuế với người tham gia đóng góp chưa thực sự ưu đãi nên triển khai chậm, chưa hấp dẫn.

Đến cuối năm 2022, Quỹ Bảo hiểm xã hội đạt 1,2 triệu tỷ đồng. Hơn 17,2 triệu người tham gia, đạt gần 38% lực lượng lao động trong độ tuổi. Cả nước hiện có hơn một triệu người nhận lương hưu từ ngân sách nhà nước với mức bình quân 4,6 triệu đồng mỗi người một tháng; hơn 2,3 triệu người nhận lương hưu từ Quỹ Bảo hiểm xã hội với tiền hưởng bình quân 5,6 triệu đồng. Dự kiến từ 1.7, lương hưu, trợ cấp BHXH, trợ cấp hàng tháng điều chỉnh tăng 12,5-20,8% tùy từng nhóm thụ hưởng.

Theo VnExpress