Kho báu xanh nơi non thiêng Nghĩa Lĩnh

Được xếp loại rừng lịch sử - văn hóa - môi trường trong hệ thống rừng đặc dụng của Việt Nam, thảm thực vật với điểm nhấn là hệ thống những cổ thụ quý, Khu Di tích lịch sử Đền Hùng là một thắng cảnh độc đáo vừa uy nghiêm, linh thiêng mà hài hòa, gần gũi, điểm về nguồn tri ân công đức tổ tiên của con Lạc, cháu Hồng khắp mọi miền Tổ quốc.

Những "cụ cây" quý hiếm

Khu Di tích lịch sử Đền Hùng hiện có tổng diện tích 845 ha, trong đó gần 540 ha là rừng.

Theo lời kể của các bậc cao niên, trong số những đại thụ ở Đền Hùng phải kể đến bốn cây thông do một cụ ở xã Hy Cương trồng: hai cây ở cổng, một cây ở cạnh chùa trên đường đi lên Đền Trung và một cây ở cửa Đền Thượng. Vì ở trên núi, cây phát triển cao nên hay bị sét đánh, bão quật gãy đổ, lại thêm đã lâu năm nên hiện giờ chỉ còn một cây ở gần Đại Môn. Trước kia, sau khi hạ cây gãy đổ, cắt khoanh đếm vòng tâm thân cây hằng năm đã xác định những cây thông này có tuổi thọ khoảng 300 năm.

Qua Đại Môn, leo 225 bậc đá ven theo sườn núi lên Đền Hạ, du khách sẽ được diện kiến “cụ vạn tuế” hơn 800 năm tuổi ở chùa Thiên Quang được xây dựng vào thời nhà Trần (thế kỷ XIII-XIV). Gần một thiên niên kỷ, “cụ vạn tuế” đã chứng kiến bao thăng trầm của lịch sử dân tộc. “Cụ” có tán 3 ngọn rất đẹp. Từ Nam ra Bắc chưa thấy cây nào như thế. Vậy nên nhiều người tin rằng, cây mọc nơi đất thiêng biểu tượng cho ba miền Bắc-Trung-Nam không thể tách rời của nước Việt. Theo quy luật sinh trưởng, cây vạn tuế hai năm mới mọc lá một lần và mỗi lần mọc lá non thì lại rụng đi một vòng lá già. Căn cứ vào đặc điểm này có thể xác định “cụ” đã sống khoảng hơn 800 năm. Mấy năm trước, bão lớn quật một cành cây lớn rơi xuống va vào làm gẫy ngọn cao nhất của “cụ”. Ban Quản lý khu di tích đã cùng các kỹ sư nỗ lực tìm cách cứu phần ngọn cây không bị khô héo. Sau vài tháng lắp đặt hệ thống truyền nước nhỏ giọt vào trong thân cây, "cụ" đã dần hồi sinh.

Cũng tại chùa Thiên Quang hiện còn hai cây đại cổ thụ, trước cửa một cây, phía sau một cây. Trên Đền Trung có hai cây trước cửa. Đền Thượng có một cây kề bức trấn phong nhưng đã bị đổ. Ở Đền Giếng có một cây bị nghiêng được chống đỡ và xây bờ chống bảo vệ. Những cây này so với các cây đại ở khu Văn Miếu Quốc tử giám (Hà Nội) thì độ to lớn và cành lá sum xuê tương tự nhau. Những cây đại ở Quốc tử giám đã được xác định khoảng 500 năm tuổi. Vậy những cây ở Đền Hùng có thể có tuổi tương tự.

Ở Đền Hùng còn hai cây sui trên Đền Thượng và cây trám ở ngã ba Đền Giếng cũng thuộc dòng cổ thụ. Trong không gian linh thiêng, uy nghiêm của khu di tích lịch sử quốc gia đặc biệt, mỗi cá thể thực vật ở đây dường như cũng mang trong mình hồn cốt của lịch sử, minh chứng cho sức sống trường tồn của dân tộc ta từ ngàn đời nay.

Cho rừng thêm xanh

Nằm ở độ cao gần 200 m so với mực nước biển, rừng quốc gia Đền Hùng hiện có 636 loài thực vật, trong đó có hàng loạt cây quý như: cẩu tích, tuế lược, gõ đỏ, trầm hương, vù hương, sưa, kơ - nia..., chủ yếu tập trung trong khu vực rừng tự nhiên hơn 18,7 ha ở núi Nghĩa Lĩnh, hay còn gọi là núi Hùng - nơi thờ Hùng Vương thứ 18. Không chỉ có cây quý, với 175 loài động vật, rừng Đền Hùng cũng minh chứng cho sự đa dạng sinh học khi có nhiều giống loài hiếm, có loài đã có tên trong sách đỏ như chim bói cá lớn, chim ác là, tê tê, tắc kè, hổ mang... vẫn sinh sống và phát triển tự nhiên.

Không chỉ núi Nghĩa Lĩnh mà núi Vặn và núi Sim, mầu xanh cũng phủ bóng xuống các công trình, đền, miếu... làm nên một thảm động thực vật phong phú, để cho khu di tích luôn xanh mát, thanh bình, tạo cảm giác gần gũi, yên bình cho du khách thập phương khi tìm về dâng nén hương thơm tri ân công đức tổ tiên... Cây quý, con quý còn là nguồn gen phong phú, độc đáo để cho rừng quốc gia Đền Hùng luôn là một “địa chỉ đỏ” cho các nhà nghiên cứu, các nhà khoa học tìm về...

Đã thành thông lệ, cứ vào mùa xuân, Khu Di tích lịch sử Đền Hùng lại trồng bổ sung, trồng dặm rừng với hàng trăm cây bản địa như: chò chỉ, lát hoa, tếch, sưa, đa, đề gân to, sanh, nhội, sao đen… cùng các loại cây bóng mát, cây cảnh khác. Trong năm 2023, rừng Đền Hùng đã được trồng mới 2.000 cây phân tán. Năm 2024, dự kiến sẽ trồng thêm 1 ha rừng trên núi Vặn, trồng dặm thêm từ 400-600 cây phân tán với nhiều loài cây quý nhằm làm cho rừng Đền Hùng ngày càng thêm xanh và đa dạng sinh học.