Cách mạng Tháng Tám và bài học về thời cơ cách mạng

Nhân dân vùng lên cướp chính quyền ở Bắc Bộ phủ, tháng 8.1945. Ảnh tư liệu

Cách mạng Tháng Tám có ý nghĩa thời đại lớn lao và những bài học kinh nghiệm có giá trị. Trong đó, thời cơ là một trong những nhân tố quyết định thắng lợi của cuộc cách mạng.

Nhận định chính xác

Đánh giá chính xác xu thế phát triển của thời cuộc, tháng 10.1944, Hồ Chí Minh gửi thư cho đồng bào toàn quốc, nêu rõ: “Phe xâm lược gần đến ngày bị tiêu diệt. Các Đồng minh quốc sắp tranh được sự thắng lợi cuối cùng. Cơ hội cho dân tộc ta giải phóng chỉ ở trong một năm hoặc năm rưỡi nữa. Thời gian rất gấp. Ta phải làm nhanh!”.

Mùa thu năm 1944, Thường vụ Trung ương dự kiến cuộc xung đột Nhật-Pháp trước sau sẽ nổ ra. Cuộc đảo chính Nhật-Pháp đêm 9.3.1945 đã chứng minh dự kiến đúng đắn của Đảng. Chỉ thị “Nhật - Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta” đã ra đời ngày 12.3.1945, Ban Chấp hành Trung ương dự báo hai khả năng làm xuất hiện thời cơ cho nhân dân ta vùng dậy giành chính quyền trên cả nước, đó là: quân Đồng minh vào Đông Dương đánh Nhật và Nhật đầu hàng Đồng minh.

Cũng chính vì dự kiến thời cơ thuận lợi đang đến gần mà Thường vụ Trung ương đã kịp thời triệu tập Hội nghị quân sự cách mạng Bắc Kỳ, ra nghị quyết thành lập Ủy ban quân sự miền Bắc Đông Dương, thống nhất lực lượng vũ trang, mở trường đào tạo cán bộ, đẩy mạnh chiến tranh du kích phát triển rộng khắp, lập xưởng vũ khí, tích trữ lương thực, khẩn trương đón thời cơ tiến tới tổng khởi nghĩa.

Hội nghị quân sự diễn ra đúng vào những ngày Hồng quân Liên Xô tiến công Berlin. Khi nghe tin Nhật đầu hàng, lãnh tụ Hồ Chí Minh chỉ đạo khẩn trương tranh thủ thời gian tiến hành Hội nghị toàn quốc của Đảng và Quốc dân đại hội ở Tân Trào (để cán bộ kịp về chỉ đạo khởi nghĩa giành chính quyền ở các địa phương), càng cho thấy sự nhạy bén của Bác trong những giờ phút có ý nghĩa quyết định đối với vận mệnh dân tộc.

Đúng giữa trưa 15.8.1945, Nhật hoàng tuyên bố đầu hàng các lực lượng Đồng minh trên sóng phát thanh của Nhật Bản. Lập tức, Trung ương Đảng và Tổng bộ Việt Minh thành lập Ủy ban khởi nghĩa toàn quốc. Ủy ban khởi nghĩa toàn quốc ra quân lệnh số 1, trong đó có đoạn viết: “Giờ tổng khởi nghĩa đã đến! Cơ hội có một cho quân, dân Việt Nam vùng dậy giành lấy quyền độc lập của nước nhà!… Chúng ta phải hành động cho nhanh, với một tinh thần vô cùng quả cảm, vô cùng thận trọng!... Cuộc thắng lợi hoàn toàn nhất định sẽ về ta!”. Tiếp đó, Hội nghị Đảng toàn quốc và Quốc dân đại hội nhóm họp tại Tân Trào quyết định phát động cuộc Tổng khởi nghĩa giành chính quyền trên cả nước.

Cuộc Cách mạng Tháng Tám mà Đảng và Mặt trận Việt Minh phát động như cơn sóng thần đã cuốn phăng chính quyền phát xít Nhật và tay sai. Ngày 30.8, vua Bảo Đại đọc chiếu thoái vị. Toàn dân tộc Việt Nam bắt tay xây dựng chế độ cộng hòa dân chủ bằng việc công bố trước quốc dân Việt Nam và nhân dân thế giới bản Tuyên ngôn Độc lập của nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa ngày 2.9.1945. 

Nghệ thuật chớp thời cơ

Nét đặc sắc nhất của nghệ thuật đánh giá tình hình và chớp thời cơ của Đảng trong Cách mạng Tháng Tám là cuộc tổng khởi nghĩa không nổ ra trước ngày Nhật Bản đầu hàng để quân đội Thiên hoàng không còn vị thế để can thiệp vào nội tình Việt Nam. Cuộc Tổng khởi nghĩa cũng không nổ ra sau ngày quân Tưởng đã vào miền Bắc, buộc tướng lĩnh Quốc dân đảng Trung Hoa phải “nói chuyện” với Chính phủ lâm thời, đại diện cho nước Việt Nam đã có chủ sau khi tổng khởi nghĩa thắng lợi. Cùng với việc kiên trì xây dựng lực lượng và kịp thời phát huy sức mạnh của toàn dân theo phương châm “đem sức ta giải phóng cho ta” và khẩn trương, thận trọng chuẩn bị chu đáo, toàn diện, Trung ương Đảng luôn nhấn mạnh yếu tố nắm bắt thời cơ cách mạng.

Trung ương Đảng đã thực hiện cả một quá trình kiên trì giáo dục giác ngộ và tổ chức quần chúng, dựa vào sức mạnh đoàn kết của toàn dân để không ngừng chủ động chuẩn bị, nhằm tạo thế mới, lực mới cả về chính trị, tư tưởng và tổ chức, thúc đẩy điều kiện chủ quan chín muồi, làm cơ sở để khi điều kiện khách quan thuận lợi xuất hiện thì kịp thời chớp thời cơ động viên toàn dân nổi dậy giành chính quyền trong cả nước. Điều đó giải thích vì sao chỉ trong vòng hai tuần (từ trung tuần đến cuối tháng 8.1945), tổng khởi nghĩa nổ ra dồn dập và giành thắng lợi nhanh gọn. Nhờ có sự chuẩn bị lực lượng chu đáo, lại nổ ra đúng thời cơ, Cách mạng Tháng Tám đã giành được thắng lợi “nhanh, gọn, ít đổ máu”. Đó là một điển hình thành công về nghệ thuật tạo thời cơ, dự đoán thời cơ, nhận định chính xác thời cơ, đồng thời kiên quyết chớp thời cơ phát động toàn dân nổi dậy tổng khởi nghĩa giành chính quyền.

Ngày nay trong xu thế toàn cầu hóa, hội nhập và phát triển, bài học về thời cơ cách mạng càng có ý nghĩa lớn lao hơn. Những thời cơ, thuận lợi lớn đã được Đảng và nhân dân nhận thức đầy đủ, kịp thời. Hòa bình, hợp tác và phát triển là xu thế chủ yếu của thế giới ngày nay; cuộc cách mạng khoa học - công nghệ, nền kinh tế tri thức, quá trình toàn cầu hóa đang tạo điều kiện chưa từng có cho các quốc gia xích lại gần nhau, tăng cường hội nhập, phát huy lợi thế; xu hướng dân chủ hóa đời sống xã hội, đời sống quốc tế đang tạo hành lang rộng mở cho các chủ thể, các quốc gia khẳng định vai trò, vị trí của mình. Đi cùng với đó, không ít những khó khăn, thách thức, nguy cơ đang cản trở con đường phát triển của các quốc gia dân tộc; các thế lực phản động tăng cường chiến lược diễn biến hòa bình chống phá chủ nghĩa xã hội…

Những thời cơ và nguy cơ nêu trên, tự nó, chỉ tồn tại dưới dạng tiềm năng, vấn đề quyết định chính là nhân tố chủ quan, trong đó đặc biệt quan trọng là sự lãnh đạo, chỉ đạo, điều hành, tổ chức triển khai các hành động thực tiễn. Từ năm1986 đến nay, đất nước đã đạt nhiều thành tựu to lớn, có ý nghĩa nhiều mặt. Trong những thành tựu và trong mỗi bước phát triển của đất nước hôm nay đều khởi nguồn từ những bài học kinh nghiệm quý báu đúc kết từ các thời kỳ cách mạng trước đây, trong đó bài học kinh nghiệm nắm bắt và chớp thời cơ của Cách mạng Tháng Tám năm1945 vẫn luôn mang những giá trị bền vững và ý nghĩa thời đại.

SỸ NGUYÊN (Viện Lịch sử Quân sự Việt Nam)