Vô số lỗ hổng trong đường 9 đoạn

Tàu ĐNa 90152 với vết đâm trí mạng khiến con tàu bị chìm và 10 ngư dân suýt bỏ mạng khi đánh cá tại vùng biển Hoàng Sa của Việt Nam - Ảnh: Tấn Vũ

* Ông đánh giá sao về khủng hoảng Biển Đông hiện tại?

- Vấn đề mang tính mấu chốt ở Biển Đông lúc này là mỗi bên đều đưa ra những lý lẽ riêng và không có cơ sở trọng tài nào. Câu chuyện cuối cùng trở thành cuộc đua ai là kẻ mạnh hơn. Cuộc đua của những con số. Cứ thử nhìn Trung Quốc, số tàu của họ là bao nhiêu? 130 tàu. Của Việt Nam là bao nhiêu? 30-40 tàu. Nếu nhìn thế này thì các lựa chọn là khó cho Việt Nam.

Thứ nhất, chọn tòa quốc tế hay tòa trọng tài? Trung Quốc sẽ không bao giờ chịu việc ra kiện theo UNCLOS. Trung Quốc muốn duy trì sự mập mờ về các tuyên bố chủ quyền. Nếu tòa có quyết định cho Việt Nam thắng kiện thì cũng khó có khả năng để ép Trung Quốc thực hiện phán quyết của tòa.

Thứ hai, việc sử dụng sức mạnh quân sự để khẳng định chủ quyền đó không phải là lựa chọn của Việt Nam.

Thứ ba, tại ASEAN dù vừa rồi các ngoại trưởng đã ra được tuyên bố riêng về tình hình ở Biển Đông, bước tiến lớn so với năm 2012. Nhưng ASEAN, với cơ chế của nó, sẽ không thể hiệu quả trên thực tế (để giải quyết tình hình khủng hoảng hiện tại). Giàn khoan ở đó giống như muốn mời gọi thách thức từ các nước. Mới đây, đô đốc hải quân Samuel Locklear III, tư lệnh châu Á - Thái Bình Dương của Mỹ, có nhắc về khả năng thiết lập quan hệ đối tác chiến lược nhưng tôi nghĩ đó là câu chuyện sẽ còn xa và còn lâu mới tiến đến một liên minh Mỹ - Việt như kiểu Mỹ - Philippines. Tôi không nghĩ đến viễn cảnh Việt Nam sẽ cho quân Mỹ vào sử dụng hay điều hành các căn cứ quân sự của mình (như Philippines).

Tiến sĩ William Choong - Ảnh: IISS “Các nước láng giềng Trung Quốc thừa nhận sự trỗi dậy của nước này và rằng Trung Quốc có vị thế trên thế giới. Các nước đều thừa nhận đây là một nước lớn. Điều họ không chấp nhận là việc Bắc Kinh không tuân thủ các thông lệ hành xử thông thường. Rất nhiều nước ASEAN cho rằng Trung Quốc đang vi phạm tuyên bố DOC 2002 quy định không nước nào được dùng vũ lực hay đe dọa sử dụng vũ lực trong tranh chấp tại biển Đông”

* Nhưng rõ ràng đưa ra tòa án kiện thì Việt Nam sẽ có cơ sở pháp lý cao hơn. Vụ việc được quốc tế hóa và được chú ý hơn.

- Tôi không phủ nhận ý nghĩa của việc đi kiện tại tòa trọng tài. Như cách Philippines làm là cách rất khôn ngoan. Họ thuê những luật sư rất giỏi và nhiều kinh nghiệm của Mỹ và Anh để làm vụ kiện. Tòa trọng tài dù vậy sẽ không quyết định chuyện chủ quyền mà chỉ xác định là đường 9 đoạn của Trung Quốc có áp dụng luật của UNCLOS hay không. Và thực tế là đường 9 đoạn chẳng dựa trên cơ sở nào của UNCLOS - nhưng Trung Quốc đã từ chối việc ra tòa này.

Đương nhiên Philippines ít nhất có thể giành thắng lợi về mặt tinh thần. Điều có thể buộc Trung Quốc phải làm rõ hơn là cơ sở nào để đưa ra đường 9 đoạn...

* Vai trò các nước lớn ở khu vực đối với cuộc khủng hoảng này ra sao?

- Nên hiểu mối quan hệ quan trọng nhất ở khu vực, nếu không nói là quan trọng nhất toàn cầu, lúc này chính là cặp quan hệ Mỹ - Trung. Dù Mỹ có tìm cách kiềm chế, răn đe, quan hệ thương mại, chính trị... giữa họ lúc này vẫn là quan trọng nhất. Với các nước nhỏ, cách tốt nhất có lẽ là hình thành một cấu trúc an ninh khu vực đủ mạnh, đủ ổn định để có thể cùng bảo vệ nhau. ASEAN còn rất lâu mới đạt tới mức độ này.

Các nước cũng muốn Mỹ - Trung duy trì mối quan hệ ổn định: lũ voi đánh nhau thì bãi cỏ bị đạp nát, sẽ không tốt gì cho khu vực cả. Nhưng cũng không ai muốn quan hệ Mỹ - Trung quá nồng ấm, vì quá nồng ấm cũng không tốt cho các nước nhỏ ở khu vực. Mỹ sẽ đẩy chiến lược tái cân bằng đến đâu hay sẽ nhượng bộ để chia sẻ khu vực ảnh hưởng với Trung Quốc, đến giờ chưa ai rõ.

Trong tái cân bằng, một trong những trụ cột yếu nhất của Mỹ chính là trụ cột kinh tế tài chính. Mỹ hoàn toàn thua sút so với Trung Quốc trong trụ cột này ở khu vực. Chính nhờ thị trường khổng lồ này mà Trung Quốc đã lớn mạnh, vì vậy thúc đẩy hoàn tất TPP nên là ưu tiên của Washington.

* Đâu là lối thoát cho cuộc khủng hoảng trên biển lúc này?

- Con đường kiện ra tòa thì khó khăn. Với ASEAN, thúc đẩy bộ quy tắc ứng xử COC có thể là một giải pháp - dù Trung Quốc luôn trì hoãn việc này. Trung Quốc sẽ chịu một thỏa thuận mà chính bản thân họ bị ràng buộc trên biển? Rất khó. Họ sẽ muốn được tự do hành động như hiện tại.

Trợ lý ngoại trưởng Mỹ phụ trách khu vực Đông Á Danny Russel đã yêu cầu Trung Quốc phải làm rõ cơ sở của đường 9 đoạn. Đây cũng là điều rất khó để Trung Quốc thực hiện, vì không rõ ràng như hiện tại có lợi nhiều hơn cho Bắc Kinh. Nếu mọi thứ mà trắng đen, sẽ có vô số lỗ hổng trong đường 9 đoạn mà Trung Quốc đang đưa ra hiện tại.

* Xin cảm ơn ông.

THANH TUẤN(Tuổi trẻ)