Vay và trả

Minh họa: HUY CHƯƠNG

1.
Trời nắng như đổ lửa. Bãi biển trở thành thảm lửa than li ti. Thằng bé đầu trần, chân đất, tóc vàng cháy, da đen nhẻm di chuyển trên bãi biển theo phát minh của riêng nó khiến cho ai thấy cũng phì cười. Nó đứng trên cái bao xi măng này là bắt đầu ném cái bao xi măng kia về phía trước. Cứ thế nó đi trên cát bỏng bằng hai cái bao xi măng theo cuốn chiếu. Điểm dừng của nó là cái khum lợp bằng lá dừa, sườn tre vững chãi. Không biết ai đã thiết kế cái khum đặt trên bãi biển làng Triều Khê nhưng có lẽ nó ra đời cả trăm năm rồi cũng nên. Cái khum như một nửa khúc trên của mái bếp ở làng biển ngày xưa lợp bằng lá dừa có thể di động trên bãi biển một cách dễ dàng, chỉ cần bốn người đàn ông khỏe mạnh kề vai bốn góc khiêng từ nơi này đặt sang nơi khác. Điều thú vị là cái khum ra đời từ khi ngư phủ hành nghề trên biển còn sơ khai, phương tiện đánh bắt cá biển còn thô sơ, cho đến bây giờ nghề biển đã hiện đại thì cái khum vẫn hữu dụng như thường. Thuở xa xưa, người làng biển còn thưa thớt. Cá chù, cá ồ, cá thu… nhiều vô kể. Khi ấy, cái khum giống như trạm gác cá. Người thường trực các trạm gác cá phải có đôi mắt thật sáng, thị lực cực tốt mới thấy cá quẫy từ xa mà kêu gọi thợ bạn lên thuyền dong ra biển buông lưới bao vây đàn cá. Cái khum còn là nơi nghỉ mát của ngư dân vào những buổi trưa hè. Ấm nước trà đặc quánh được chủ khum rót ra từng chén mời người bà con hàng xóm, bạn bè đi biển. Những khi thuyền về bến cá bạc đầy khoang, bạn hiền ngồi trong khum với chai rượu đế, mồi nhắm là những con cá, con mực tươi roi rói được chế biến ngay tại chỗ ngon phải biết.

Thằng bé sử dụng cái khum vừa để ngồi nghỉ mát, vừa đào cát giấu những con cá mà nó đi “lưới mười” (bốc cá trộm). Thường thì sau khi thuyền cập bến, nó hành nghề “lưới mười” đem về cho mẹ nó một nửa số cá, còn lại một nửa nó cất giấu để đổi bánh kẹo, đồ chơi. Cái khum của ông Năm Nghê là nơi giấu cá an toàn. Có lần tình cờ ông Năm Nghê phát hiện giữa trưa thằng bé đào cát lấy cá trong khum. Nó còn đang sượng sùng, lo ngại thì ông Năm Nghê đã lên tiếng: “Ông biết cháu cất giấu cá ở đây từ lâu rồi nhưng không sao đâu. Ông sẽ tiếp tục giữ bí mật cho cháu, cậu bé đáng yêu ạ!”.

Ông Năm Nghê thương nó mồ côi cha lại hiền lành, lanh lợi, siêng năng. Ông thường sai nó mua giùm gói thuốc lá, chai rượu, gói trà… Mỗi lần như vậy nó co giò phóng ào ào trên cát biển nhắm quán cóc phóng tới rồi đem các thứ về một cách đầy đủ, chóng vánh. Ai nói gì, nó cũng nhe răng cười hì hì chứ không cãi lại, không nghịch ngợm như bao đứa trẻ khác cùng lứa. Có những lần ông Năm Nghê cho nó số tiền còn thừa. Nó nhìn ông cười hiền: “Ông cho tiền thì con nhận nhưng ông không cho thì con cũng vui vẻ giúp ông thôi”. Nó sống với mẹ và bà ngoại. Nó mồ côi cha từ khi mới chào đời. Cha nó thấy cô con gái của bà Lành nhà cuối xóm nước da trắng hồng, nụ cười lúm đồng tiền duyên ngầm làm khó ngủ nên “thả hàng rào” đóng đinh một chỗ không cho thằng con trai nào léng phéng đến gần. Mẹ nó tuổi Thân, bà ngoại đặt luôn tên Thân. Cô Thân hay tủi thân vì nhà mình nghèo gặp được cha nó tên Ân cứ ngỡ rằng gặp người ra ơn cứu vớt nên không ngần ngại nhận lời yêu. Hằng ngày, bà Lành gánh mắm đi bán dạo ở khắp vùng nông nghiệp. Ở nhà chỉ có Thân và Ân. Lửa gần rơm lâu ngày cũng bén. Thân ăn cơm trước kẻng. Gã Ân bạc tình khi biết cái bào thai mỗi ngày một lớn liền quất ngựa truy phong. Bà Lành thân cô thế cô đành ngậm đắng nuốt cay nuôi con, nuôi cháu.

Nó lớn lên được bà ngoại đặt tên là Chạy mang họ mẹ. Cái tên của nó không chỉ nói lên người cha bạc tình trốn chạy mà còn ứng với đôi chân rắn chắc, mau lẹ. Thuyền bắt đầu cập bến là nó bơi ra thoăn thoắt như rái cá. Chạy đu mạn thuyền bốc trộm vài con cá rồi lao ùm xuống nước. Tích tắc người ta lại thấy nó trồi lên mạn thuyền. Dân làng chài vốn sống thơm thảo nên chuyện trẻ con bốc cá trộm không làm cho họ truy bức. Giống như lúa thóc ngày mùa rơi vãi chút ít cũng không sao. Thằng Chạy mồ côi cha được mọi người thương mến. Nó đi lưới bốc thường thu nhập cao hơn bọn trẻ cùng trang lứa.

2.
“Thằng Chạy giống thằng Ân như nếp bàu Hà” - vợ ông Năm Nghê thường nói với mọi người như vậy. Ở vùng nông nghiệp gần quốc lộ 1 có một cái bàu tên là bàu Hà. Những đám ruộng gần bàu Hà có nước quanh năm, nông dân thường trồng nếp. Nếp bàu Hà giống rặt không lai tạp nên hễ người ta thấy cha con, mẹ con, anh em… giống nhau thì nghĩ ngay đến thành ngữ “giống rặt như nếp bàu Hà”. Có lần con Hiên ở cuối xóm gặp thằng Ân đang đi ra biển, nó liền chặn đường nói nhỏ: “Thằng Chạy giống hệt anh đó, anh Ân ơi!”. Ân nói giọng lạnh băng: “Nó giống ai thây kệ nó, em nói với anh để làm gì? Em rảnh quá ha!”. Hiên bị tạt gáo nước lạnh vào mặt mắc cỡ muốn chết vậy mà khi đi qua ngã tư còn nghe giọng hát phát ra từ cái loa kẹo kéo nheo nhéo: “Tình cha ấm áp như vầng thái dương…”. Cô tức máu lầu bầu trong miệng: “Ấm áp cái con khỉ gió! Đồ Sở Khanh!”. Hơn một lần ông Năm Nghê thấy thằng Ân đang ngồi trên bãi biển nhậu nhẹt với đám bạn, ông gọi thằng Chạy lại chỉ tay: “Cha mày đó!”. Thằng Chạy xịu mặt: “Má con nói con là đứa con rơi ông Năm à!”. Ông Năm Nghê chợt thấy chạnh lòng ôm thằng bé xoa xoa trên đầu nó: “Ừ! Đúng rồi cháu! Không có cha cũng đâu có sao!”. Người ta hay suy diễn hễ người nào thương nhân tình mình nhiều quá hoặc ghét nhiều quá khi sinh con ra giống y hệt. Cô Thân thấy con trai mình càng lớn càng giống kẻ bội phản thì than thầm: “Đúng là oan gia!”.

Ân là con trai làng chài nhưng chưa bao giờ anh ta nhảy thuyền ra khơi đánh cá như bao người con trai khác. Nhà Ân giàu có. Mẹ Ân chuyên cho vay nặng lãi. Tiền gốc cộng tiền lãi thu không thiếu một xu. Người nào chậm trả nợ thì Ân kề dao hăm he. “Nhàn cư vi bất thiện”. Ân không làm vẫn có tiền xài đều đều. Có tiền rủng rỉnh trong túi, Ân kết nạp những thanh niên đầu trộm đuôi cướp trong làng thành băng nhóm đòi nợ thuê. Mỗi lần chúng đòi được khoản nợ lớn, mẹ Ân mạnh tay chi tiền cho ăn nhậu thả cửa.

Thân đúng là gái một con trông mòn con mắt. Cuộc sống đạm bạc vẫn không làm nhan sắc phôi phai. Trái lại, càng ngày cô Thân càng đẹp rực rỡ. Giống như viên ngọc mỗi ngày mài giũa một tí lộ diện cái đẹp hoàn hảo, lung linh. Một nhà doanh nghiệp trẻ thành đạt trong một lần dự lễ hội cầu ngư ở làng biển Triều Khê nhìn thấy Thân như gặp người hẹn thề từ kiếp trước. Dương bị tình yêu sét đánh. Một lần dang dở, Thân càng thận trọng trong mối quan hệ tình cảm. Nhưng rồi trước chàng trai lịch sự, tinh tế, ân cần, chân thành đã khiến con tim cô thổn thức. Thân hiểu thế nào là tình yêu đích thực, nó thánh thiện, ngọt ngào chứ không miễn cưỡng như lần đầu tiên gặp Ân. Dương là con một. Công ty của anh không thiếu các cô gái đẹp vây quanh nhưng ở cái tuổi trên ba mươi, người anh chọn lại là cô gái đã một lần lỡ bước. Mẹ Dương khi biết con trai có người yêu là gái một con thì hụt hẫng lắm. Còn cha Dương lại có cái nhìn thoáng hơn: “Mình cứ gặp con nhỏ một lần xem sao? Tôi tin ở sự sáng suốt lựa chọn của thằng Dương!”. Thế là mẹ Dương bí mật tiếp cận Thân. Nhìn gương mặt kiều diễm, hiền lành, bà nhủ thầm: “Chao ôi! Người đẹp thế bảo sao thằng Dương nhà mình không nghiêng ngả!”. Mẹ Dương vào vai một đầu nậu thu mua hải sản xởi lởi, dễ gần. Hơn một tiếng đồng hồ “khai thác” khéo léo, Thân thiệt thà “khai báo” về thân phận bèo dạt hoa trôi của mình mà nước mắt cứ ứa ra. Rồi cô lại kể về những ngày tháng đến với Dương: “Cô ơi! Chắc con phải trốn đi khỏi nơi này! Con không xứng đáng với tình yêu mà anh Dương dành cho con! Anh ấy đẹp trai, là giám đốc của một công ty nổi tiếng. Còn con là gái đã có con, gia cảnh bần hàn thế này thì làm sao bố mẹ anh chấp nhận hở cô? Con đã một lần dang dở. Một lần tai tiếng. Bây giờ lại trèo cao ngã đau chắc mẹ con không chịu nổi đâu cô ơi!”.

Nước mắt của người phụ nữ đơn thân chảy nhiều hơn. Mẹ Dương không ngờ sự tình lại diễn ra buồn thảm đến như vậy. Bà cũng không cầm được nước mắt: “Trong chuyện tình này con không có lỗi gì hết. Nếu con bỏ nhà ra đi thì chàng trai đó sẽ rất đau khổ, con có biết không?”. Bà lại nghĩ tìm được cô con dâu tốt được con trai mình hết lòng yêu thương là điều cơ bản nhất để tạo dựng hạnh phúc vững bền. Bao nhiêu năm qua vợ chồng bà ao ước có đứa cháu nội để ẵm bồng, nối dõi nhưng Dương không chịu lấy vợ. Giờ đây có lẽ cái duyên của nó đã tới. Nghĩ thông suốt như vậy, bà trở nên vui vẻ: “Con hãy nghe lời cô, đừng tự ti mà chối bỏ một người con trai hết lòng yêu con. Một khi trai gái có tình yêu thật sự thì không có gì chia cắt được. Người đến với con đầu tiên không thật lòng yêu con mà anh ta chỉ muốn chiếm hữu con thôi. Khi anh ta đạt được mục đích dục vọng thì cao bay xa chạy, đó là điều dễ hiểu thôi mà!”.

Hôm sau, vừa xuống xe ô tô, Dương đã lao vào nhà Thân như cơn lốc: “Anh chúc mừng em!”. Thân ngơ ngác: “Anh nói sao? Chúc mừng em chuyện gì vậy hả?”. Hôm qua có một người phụ nữ thu mua hải sản đến nhà em, đúng không?”. Thân càng ngạc nhiên hơn: “Đúng rồi anh! Nhưng làm sao anh biết?”. Chàng cười bằng mắt: “Mẹ anh đến thăm dò em đó! Gia đình anh đã đồng ý cho anh đến với em rồi! Ha! Ha!”. Thân choáng ngợp trước hạnh phúc bất ngờ. Nàng nói trong run rẩy: “Trời ơi! Mẹ anh còn trẻ quá! Em không thể ngờ!”. Họ ôm nhau vui mừng khôn xiết. Dương nói giọng tự hào: “Mẹ anh từng làm giám đốc công ty rất thành đạt. Bà nghỉ hưu cách đây hơn 2 năm. Anh đang tiếp tục sự nghiệp của mẹ”.

3.
Thân lấy chồng địa vị, giàu có lại là trai tân khiến cho người làng chài Triều Khê ngưỡng mộ. Nhưng cũng có người kém vui nếu không nói là hậm hực. Đó là mẹ con Ân. Bà Ngãi (mẹ Ân) huênh hoang với người hàng xóm: “Nay mai tôi sẽ cưới con gái trẻ đẹp cho thằng Ân để mọi người lác mắt coi”. Ngãi nói là Ngãi làm.

3 tháng sau kể từ ngày Thân đi lấy chồng, một đám cưới hoành tráng nhất từ trước đến nay diễn ra trên làng chài Triều Khê. Mai (vợ Ân) hai mươi mốt tuổi không nghề ngỗng, sống điệu đà, tiêu tiền như nước. Mai bảo Ân mua ô tô là có ô tô, xây nhà lầu là có nhà lầu. Đương nhiên bà Ngãi phải chi tiền từ A đến Z. Từ ngày bà Ngãi cưới vợ cho Ân, đôi vợ chồng sành điệu ăn chơi, biếng nhác lao động đã ngốn của gia đình số tiền khá lớn. Bà Ngãi bắt đầu chán ngán con dâu, đau đầu vì con ruột nhưng đành bất lực, vì nói ra sợ thiên hạ chê cười.

Năm ấy, làng chài Triều Khê vỡ nợ như cơn động đất dây chuyền kéo theo hàng loạt gia đình mất hết tài sản. Những người vay tiền của bà Ngãi giờ chỉ còn hai bàn tay trắng. Thằng Ân và đám tay chân dao thớt đòi nợ thuê thất nghiệp. Ngày ngày dòng người rồng rắn đến nhà bà Ngãi đòi nợ tiền vay có cả đám giang hồ cao cấp đi theo. Chúng hung hãn, thủ đoạn gấp nhiều lần so với Ân. Bà Ngãi vay tiền của họ đem cho mọi người vay lại với lãi suất cắt cổ. Giờ các con nợ của bà Ngãi sống vất vưởng. Bà Ngãi không còn khả năng trả nợ. Thế là nhà cũ, nhà mới, đất cũ, đất mới, ô tô, xe máy… của bà Ngãi và con trai thuộc về các chủ nợ. Cuộc phân định, chia chác, giành giật tài sản diễn ra ồn ã, náo loạn làng chài. Cả gia đình bà Ngãi tan đàn xẻ nghé. Đau nhất là cô con dâu trẻ đẹp thuộc về người khác. Nàng ra đi không lời từ biệt. Ân thừa biết cô ta lấy Ân là vì tiền chứ có yêu thương gì đâu. Những ngày sống cơ cực Ân thường nhớ đến Thân, nhớ đến thằng con trai mà Ân vô thừa nhận. Còn bà Ngãi thì nghe nói sau này bà thường mon men theo thằng Chạy, đứa trẻ mà ngày trước bà không thèm nhìn mặt một lần.

 Truyện ngắn của TRẦN QUỐC CƯỠNG