Sự nghiệp thơ ca gắn bó suốt đời với người lính

Nhà thơ Chính Hữu sinh ngày 15-12-1926 tại Vinh (Nghệ An). Tên thật củaông là Trần Đình Đắc. Trước cách mạng, ông học tú tài triết học ở HàNội. Năm 1946, ông tham gia Trung đoàn Thủ đô và từ đó ở trong Quân độinhiều năm trước khi làm Phó Tổng thư ký Hội Nhà văn Việt Nam. Ông làmthơ sớm và cũng nổi tiếng khá sớm với bài "Đồng chí" được in vào2-1948. Bài thơ đã được giảng dạy trong nhà trường nhiều năm và đượcphổ nhạc, trở thành ca khúc nổi tiếng của nhiều thế hệ. Các tác phẩmchính của ông: "Đầu súng trăng treo" (tập thơ, NXB Văn học, 1966); "ThơChính Hữu" (tập thơ, NXB Hội nhà văn, 1997); Tuyển tập Chính Hữu (NXBVăn học, 1998). Năm 2000, ông đã được Nhà nước tặng Giải thưởng Hồ ChíMinh về Văn học - nghệ thuật. Với Đại tá Ngô Vĩnh Bình, Phó Tổng Biêntập Tạp chí Văn nghệ Quân đội, việc nhà thơ Chính Hữu ra đi là một mấtmát tình cảm. Bởi anh đã nhiều năm công tác dưới quyền của Đại tá ChínhHữu - khi đó là Phó cục trưởng Cục Tuyên huấn của Tổng cục Chính trịQuân đội nhân dân Việt Nam, sau khi được nhà thơ Chính Hữu và nhà vănXuân Thiều, Phó Tổng Biên tập Tạp chí Văn nghệ Quân đội xin anh về Tạpchí. Nhớ lại những ngày ấy, nhà văn Ngô Vĩnh Bình xúc động: Trong sựnghiệp sáng tác của mình, Chính Hữu là một nhà thơ không nhiều tácphẩm, nhưng dấu ấn của ông để lại với bạn đọc lại hết sức sâu đậm bởinhững cảm xúc dồn nén, lắng đọng, ngôn ngữ chắt lọc, hình ảnh hàm súc.Nổi tiếng sớm, nhưng Chính Hữu luôn là người nghiêm cẩn trên cánh đồngchữ nghĩa. Sau 18 năm kể từ khi "Đồng chí" ra mắt bạn đọc, tập thơ đầutay "Đầu súng trăng treo" của ông mới được xuất bản và sau đó là "ThơChính Hữu" và "Tuyển tập Chính Hữu", tổng cộng chỉ chừng dăm chục bàithơ. Thế nhưng, ngoài bài "Đồng chí" đã được giảng dạy trong nhàtrường, được phổ nhạc và nổi tiếng từ lâu bởi nội dung sâu sắc, gây xúcđộng mạnh mẽ trong lòng nhiều thế hệ, những câu thơ bất hủ của "Ngàyvề", "Đi bộ", "Nụ cười" v.v… của ông vẫn mãi được bạn yêu thơ trântrọng. Có lẽ, những gì ông có được bắt nguồn từ quan điểm sáng tác màsinh thời, có lần ông tâm sự: "Tôi thích những câu thơ hàm súc, côđọng, nói ít nhưng gợi nhiều những tưởng tượng, lan xa. Thơ phải ngắn ởcâu chữ nhưng phải dài ở sự ngân vang. Tôi không thấy cần thiết phảilàm nhiều, làm nhanh để rồi làm ẩu". Nhà thơ cũng tâm sự: "Tôi tự xácđịnh nên là, và chỉ có thể là một người làm thơ nghiệp dư, tài tử, đểcó thể tự do. Để tự do viết những điều nội tâm mình thôi thúc phảiviết. Và tự do hủy bỏ những cái viết ra nhưng không vừa ý". Cẩn trọngtrong sáng tác, nhưng nhà thơ Chính Hữu cũng là người cởi mở và dễ tínhtrong cuộc sống đời thường. Làm tuyên huấn nhưng ông ít nói, lại càng"lười" nói dài. Có lần, bài thơ của nhà thơ Anh Ngọc nói về một ngườilính Nga trước khi ra trận đã gặp một cô gái và anh tâm sự với mẹ vềviệc sẽ có con, đã không được duyệt (khi ấy, Phòng Văn nghệ của CụcTuyên huấn duyệt bài của Tạp chí). Là thư ký của Tổng Biên tập, nhà vănNgô Vĩnh Bình mạnh dạn đến xin ý kiến nhà thơ Chính Hữu. Khi được ôngtin tưởng giao làm "Tuyển tập Chính Hữu", nhà văn Ngô Vĩnh Bình cànghiểu thêm con người nhà thơ. Là người cẩn trọng đến mức, có những bàithơ đã làm được vài chục năm, ông vẫn còn sửa chữa. Có lẽ, lần "thỏahiệp" duy nhất của ông khi làm tuyển tập là lúc ông định sửa tên bàithơ "Đồng chí" thành "Đầu súng trăng treo". Sau những tranh luận, ôngmới đồng ý với nhà văn Ngô Vĩnh Bình về việc giữ nguyên tên cũ. Cònnhững bài khác, ông kiên quyết bảo vệ quan điểm của mình. Thậm chí,nhiều đêm đã khuya, ông còn lên tận phòng nhà văn Ngô Vĩnh Bình để sửamột câu hoặc chỉ một từ. Dù Ngô Vĩnh Bình thuyết phục thế nào, ông cũngkhông chịu đưa bài "Ngày về" vào tuyển tập, mà chỉ đồng ý cho trích, vìcho rằng, giọng điệu "đao to búa lớn" của bài đó không hợp với tạngđiềm đạm, quê kiểng của ông. Nhưng thật may sau đó, nhà văn Ngô VĩnhBình đã "bí mật" đăng bài thơ đó trên Báo Văn nghệ, bạn đọc mới đượcbiết đến những câu thơ ám ảnh: "Rách tả tơi rồi đôi hài vạn dặm/Bụitrường chinh phai lạt áo hào hoa". Nhớ về ông, Thiếu tướng - nhà văn HồPhương cũng bồi hồi ký ức đẹp: "Chính Hữu là một nhà thơ tài năng, cócảm hứng sáng tác độc đáo mà sâu sắc, chặt chẽ, cẩn thận trong từng conchữ, từng ý, từng vần. Gắn bó gần hết cuộc đời với Quân đội, toàn bộ sựnghiệp thơ của ông cũng chỉ viết về người lính và chiến tranh, với tưtưởng nhất quán và tình cảm cách mạng sáng trong, nồng hậu. Phông vănhóa rộng, sự lịch lãm và hào hoa của nhà thơ cùng tài năng và tinh thầnlao động nghệ thuật nghiêm cẩn của ông đã để lại những dấu ấn khó quêntrong lòng bạn đọc và tình cảm sâu nặng, ký ức đẹp đẽ với bạn bè vănchương".