“Với Thâm Tâm, không chỉ có Tống biệt hành”

Thâm Tâm (1917-1950) tên thật Nguyễn Tuấn Trình, người con của quê hương Hải Dương vốn ghi dấu trong lòng độc giả với thi phẩm “Tống biệt hành”, tác phẩm tiêu biểu trong phong trào Thơ mới. Ít ai biết, cây bút đa tài Thâm Tâm còn có mảng sáng tác khá đồ sộ là truyện ngắn với hầu hết các tác phẩm đều đăng tải trên “Tiểu thuyết thứ bảy” từ năm 1941-1944.

Nhân kỷ niệm 105 năm ngày sinh tác giả, Nhà xuất bản Văn học đã cho ra đời tuyển tập “Truyện ngắn Thâm Tâm”. Tuyển tập dày 398 trang, với 45 truyện ngắn, bên cạnh 5 phụ lục kịch ngắn. So với ấn bản đầu tiên phát hành năm 2000 có tên “Thâm Tâm truyện ngắn”, tuyển tập này bổ sung thêm 7 truyện ngắn hầu hết được Thâm Tâm viết, tờ “Tiểu thuyết thứ bảy” đăng thường kỳ với số lượng lớn để lại dư âm trong lòng người đọc.

Đề tài của các tác phẩm trong tập “Truyện ngắn Thâm Tâm” gắn với đời sống thường nhật của cuộc đời với các cung bậc hỉ nộ ái ố, đặc biệt đi sâu khai thác đời sống, mối quan hệ giữa con người với con người, cách đối nhân xử thế với nhiều chuyển biến trong đời sống tâm lý nhân vật, đặc biệt trong tình yêu. Ở tuyển tập “Truyện ngắn Thâm Tâm”, hầu như tất cả các truyện đều có những tựa đề bay bổng, gần với vẻ đẹp lãng mạn của thơ. Những “Bông lan trần mộng”, “Ôi là mái tóc gió sương”, hay “Chân sim bóng đá, tiếng ve gợi sầu” đều là những nhan đề gợi tả và gợi cảm. Ngôn ngữ trong những truyện ngắn giản dị nhưng tình và mơ mộng. Cách hành văn dịu dàng, uyển chuyển kết hợp với cái tình của con chữ tạo thành những hòa âm trầm bổng giàu nhạc điệu, đậm chất trữ tình. Đọc những đoạn: “Ngồng cải vươn cao đều một luống, lay động ánh giăng, giãi cái màu nửa vàng nửa xanh lấp loáng. Hoa cải lăn tăn từng cánh, như có như không...” (Giăng soi vườn cải hoa vàng), người đọc dễ bị mê dụ vào một bản nhạc du dương, uyển chuyển. Đó là cái tài, cũng là thế mạnh của một cây bút nổi tiếng trong phong trào Thơ mới khi sáng tác truyện ngắn. 

Đọc truyện ngắn của Thâm Tâm, độc giả dễ nhận ra không có nhiều sự đột phá trong tính cách nhân vật; tác giả không đi sâu khai thác những tình tiết ly kỳ mà thay vào đó, Thâm Tâm xây dựng những bối cảnh để nhân vật bộc lộ tâm lý, hoặc thông qua những tình huống đời thường để bày tỏ tâm tư, sự quan sát, cái nhìn của nhà văn với cuộc đời, thể hiện tư tưởng của mình tới độc giả.

Xuyên suốt tập “Truyện ngắn Thâm Tâm”, độc giả nhận ra vẻ đẹp nhân văn, giàu lòng bác ái, sự say mê cái đẹp và tư tưởng lãng mạn chân chính của người viết. Những điều đó góp phần bồi đắp, khiến tâm hồn con người trở nên cao đẹp hơn. Đồng thời, tác giả lên án thói phù phiếm vô tình, hão huyền, hai mặt lọc lừa trong đối nhân xử thế - điều khá phổ biến trong cả văn chương và cuộc đời giai đoạn ấy. Góc nhìn, sự quan sát của tác giả với cuộc sống được gửi gắm qua nhiều truyện ngắn và được xếp vào hàng những tác phẩm hiện thực bởi tác giả đã hướng cảm xúc của mình vào việc khắc họa cuộc sống với tất cả những nỗi niềm, uẩn khúc của nó. Thông qua các truyện, tiêu biểu là “Một cuộc tiễn hành vô cùng cảm động”, “Gã thanh niên mù ấy là tôi”, “Giờ tan học cuối cùng”, “Bán sách cũ”, “Lòng ta đầy sắc tím”..., tác giả đã nêu bật những vấn đề về nhân cách và đạo lý sống giữa người với người, phê phán cách sống phù phiếm, bạc bội, cùng với những tính toán gian manh, đớn hèn, độc ác. Đọc truyện ngắn Thâm Tâm, người đọc có thể dễ dàng nhận ra dù sáng tác thể loại nào, ông vẫn trung thành với một phong cách viết, một tư tưởng: Tôn thờ vẻ đẹp nhưng không hề phù phiếm, mà thực sự có ích cho cuộc đời và con người.

Với kho tàng ngôn ngữ mang dáng dấp của thơ, với lối viết vần điệu nhịp nhàng, hệ thống từ Hán Việt giàu có, truyện ngắn Thâm Tâm dẫu có viết về những vấn đề gai góc của cuộc sống vẫn có dáng vẻ nhẹ nhàng, thuần khiết và mềm mại. Điều đó là thế mạnh nhưng cũng ít nhiều làm suy giảm tính hiện thực của các tác phẩm, nhất là khi đặt cạnh các tác phẩm cùng chủ đề của các cây bút cùng thời như Vũ Trọng Phụng, Nguyên Hồng, Vũ Bằng và nhất là Nam Cao.

Với “Truyện ngắn Thâm Tâm”, tác giả đã ghi tên mình vào dòng chảy các cây bút viết truyện ngắn tầm cỡ. Với Thâm Tâm, thành tựu và dấu ấn của ông trong lòng độc giả không chỉ có “Tống biệt hành”.

LÝ TẢ MẨY