Ủy ban Kiểm tra trung ương nêu các nguyên nhân, bài học kinh nghiệm từ vụ Việt Á

Ông Hồ Anh Sơn (chủ nhiệm đề tài nghiên cứu bộ xét nghiệm COVID-19 do Học viện Quân y và Việt Á phối hợp phát triển) phát biểu tại cuộc họp báo ra mắt kit xét nghiệm COVID-19, do Bộ Khoa học và công nghệ tổ chức đầu tháng 3.2020, bên phải ông Sơn là Phan Quốc Việt. Hiện cả ông Sơn và ông Việt đều đã bị bắt giam để điều tra

Sau khi Ủy ban Kiểm tra trung ương kiểm tra khi có dấu hiệu vi phạm với Ban thường vụ Đảng ủy Học viện Quân y các nhiệm kỳ 2015-2020, 2020-2025 về trách nhiệm trong lãnh đạo, chỉ đạo, tổ chức thực hiện, nghiên cứu, nghiệm thu đối với bộ kit xét nghiệm COVID-19, đã chỉ rõ những vi phạm của đảng viên, tổ chức đảng thuộc Đảng bộ Học viện Quân y.

Vì sao Việt Á dễ dàng "thâu tóm" đề tài nghiên cứu khoa học cấp quốc gia?

Các cấp có thẩm quyền đã xử lý nghiêm minh đối với đảng viên, tổ chức đảng vi phạm được dư luận xã hội và đông đảo nhân dân đồng thuận, ủng hộ. Tuy nhiên một câu hỏi đặt ra: Vì sao từ một đề tài nghiên cứu khoa học cấp quốc gia trong lúc rất nguy cấp phòng, chống dịch COVID-19 nguy hiểm, Công ty Việt Á lại dễ dàng "thâu tóm" được?

Từ đó bộ kit xét nghiệm COVID-19 được "thổi giá" và "đóng dấu chất lượng" mang danh Công ty Việt Á, hợp thức hóa tài sản vốn là của Nhà nước thành lưu hành rộng rãi trong cả nước để thu lợi bất chính hàng ngàn tỉ đồng?

Liên quan vụ việc này, Ủy ban Kiểm tra trung ương tiếp tục kiểm tra khi có dấu hiệu vi phạm đối với Ban cán sự đảng Bộ Y tế; Bộ Khoa học và công nghệ nhiệm kỳ 2016-2021, Ủy ban Kiểm tra trung ương kết luận rõ: Ban cán sự đảng, lãnh đạo Bộ Khoa học và công nghệ đã thiếu trách nhiệm, buông lỏng lãnh đạo, chỉ đạo, quản lý, thiếu kiểm tra, để một số lãnh đạo bộ và đơn vị vi phạm quy định của Đảng, pháp luật Nhà nước trong việc phê duyệt, giao tổ chức thực hiện, ký hợp đồng, đánh giá, nghiệm thu, chuyển giao, quản lý, kiểm tra, giám sát, thanh quyết toán kinh phí thực hiện đề tài khoa học nghiên cứu chế tạo bộ sinh phẩm xét nghiệm COVID-19 của Học viện Quân y; trong truyền thông, xác nhận và đề nghị khen thưởng đối với Học viện Quân y, Công ty Việt Á và một số cá nhân.

Ban cán sự đảng, lãnh đạo Bộ Y tế đã thiếu trách nhiệm, buông lỏng lãnh đạo, chỉ đạo, quản lý, thiếu kiểm tra, để một số đồng chí lãnh đạo bộ và đơn vị vi phạm quy định của Đảng, pháp luật Nhà nước trong việc đánh giá chuyên môn, kiểm tra, giám sát; cấp phép, cấp số đăng ký lưu hành; hiệp thương giá và mua sắm bộ sinh phẩm xét nghiệm COVID-19 của Công ty Việt Á.

Đây là vấn đề mấu chốt dẫn tới hàng loạt vi phạm của Bộ Y tế, Bộ Khoa học và công nghệ và một số đơn vị, tổ chức đảng, đảng viên liên quan tới bộ kit xét nghiệm COVID-19 xảy ra tại Công ty Việt Á.

Đáng chú ý vi phạm xuất hiện ngay từ khi xác định nhiệm vụ, giao tổ chức thực hiện đề tài khoa học cấp quốc gia của Bộ Khoa học và công nghệ. Ngày 30.1.2020, Học viện Quân y có công văn gửi Bộ Khoa học và công nghệ đặt hàng nhiệm vụ khoa học và công nghệ cấp quốc gia về nghiên cứu bộ kit xét nghiệm phát hiện COVID-19 trái quy định của pháp luật, vi phạm thông tư 07/2014, của Bộ Khoa học và công nghệ (công văn đề xuất đặt hàng phải là cấp bộ, ngành ký) và quy định của Bộ Quốc phòng.

Hơn nữa Vụ Khoa học và công nghệ các ngành kinh tế - kỹ thuật lại trực tiếp nhận văn bản đề nghị của Học viện Quân y và tham mưu, trình Bộ Khoa học và công nghệ ký quyết định số 144 thành lập Hội đồng tư vấn xác định nhiệm vụ không đúng trình tự, thủ tục với quy chế làm việc của Bộ Khoa học và công nghệ.

Khi Hội đồng tư vấn xác định nhiệm vụ được thành lập và hoạt động, hội đồng đã kiến nghị xét giao trực tiếp việc thực hiện đề tài theo hướng Học viện Quân y là cơ quan chủ trì; Công ty Việt Á là cơ quan phối hợp, theo đề xuất của Chủ tịch Hội đồng tư vấn xác định nhiệm vụ Lê Bách Quang (nguyên Phó Giám đốc Học viện Quân y), nhưng không đưa ra hội đồng thảo luận, nhằm mục đích để Công ty Việt Á được tham gia sản xuất thử nghiệm bộ kit xét nghiệm COVID-19.

Đối với hồ sơ thuyết minh đề tài do Học viện Quân y lập và gửi trực tiếp cho Bộ Khoa học và công nghệ cũng trái quy định, vi phạm thông tư 07/2014, của Bộ Khoa học và công nghệ; đồng thời có nhiều nội dung không đầy đủ, không có thông tin về quyền, nghĩa vụ của Bộ Khoa học và công nghệ, Học viện Quân y, Công ty Việt Á; phương án phối hợp giữa Học viện Quân y và Công ty Việt Á; phương thức chuyển giao kết quả nghiên cứu; quyền sở hữu trí tuệ; sở hữu công nghiệp...

Nhưng các thiếu sót này không được Hội đồng tư vấn đánh giá, yêu cầu, kiến nghị chỉnh sửa, bổ sung, thực tế Công ty Việt Á không có chức năng, năng lực sản xuất sinh phẩm, không có năng lực tài chính, là kẽ hở pháp lý để Công ty Việt Á được tham gia sản xuất bộ kit xét nghiệm COVID-19…

Đề tài Nhà nước, nhưng Việt Á hợp thức hóa thành "của riêng"

Đặc biệt mặc dù đề tài được đầu tư 100% kinh phí ngân sách nhà nước do Học viện Quân y là cơ quan chủ trì, Công ty Việt Á là cơ quan phối hợp và đang trong quá trình thực hiện, chưa nghiệm thu, chưa bàn giao kết quả nghiên cứu, nhưng Công ty Việt Á đã sử dụng đề tài nghiên cứu và uy tín của Học viện Quân y để hợp thức hóa các sản phẩm, đề nghị Bộ Y tế cấp phép lưu hành tạm thời và chính thức bộ kit xét nghiệm, chẩn đoán COVID-19, dẫn đến Công ty Việt Á dễ dàng "thâu tóm" và chiếm đoạt sở hữu bất hợp pháp kết quả đề tài.

Công ty Việt Á chuyển sản phẩm nghiên cứu thuộc sở hữu nhà nước thành sở hữu của Việt Á, tiến hành thương mại hóa sản phẩm, cung cấp ra thị trường thu lợi bất chính hàng ngàn tỉ đồng. 

Trong khi thực tế hầu hết các vật tư, sinh phẩm của Công ty Việt Á có nguồn gốc nhập khẩu không bảo đảm hồ sơ pháp lý theo quy định.

Việc để Công ty Việt Á "thâu tóm", chiếm đoạt sở hữu bất hợp pháp đề tài nghiên cứu bộ sinh phẩm xét nghiệm COVID-19, nguyên nhân chính là do sự buông lỏng lãnh đạo, thiếu trách nhiệm của Ban cán sự đảng, để Bộ Khoa học và công nghệ có nhiều vi phạm, khuyết điểm trong tất cả các khâu của quá trình quản lý nhà nước đối với nhiệm vụ khoa học và công nghệ cấp quốc gia nghiên cứu chế tạo bộ sinh phẩm xét nghiệm COVID-19, do Học viện Quân y chủ trì, như:

- Phê duyệt nhiệm vụ, phê duyệt tổ chức chủ trì, cá nhân chủ nhiệm, kinh phí, phương thức khoán chi, thời gian thực hiện nhiệm vụ khoa học công nghệ; việc quản lý, theo dõi sử dụng thanh toán kinh phí, kiểm tra, giám sát thực hiện đề tài, kể cả công tác truyền thông có nội dung không chính xác, không đầy đủ.

- Đề tài đang trong quá trình thực hiện, chưa nghiệm thu hoàn thành, mới đánh giá, nghiệm thu giai đoạn 1 đã tổ chức họp báo và đăng trên Cổng thông tin điện tử của Bộ Khoa học và công nghệ ngày 26-4-2020 có nội dung "Bộ kit xét nghiệm COVID-19 của Việt Nam sản xuất vừa được Tổ chức Y tế thế giới chấp thuận".

- Ban hành nhiều văn bản gửi Thủ tướng Chính phủ, các bộ, ngành trung ương có nội dung "Bộ kit được Tổ chức Y tế thế giới chấp thuận và đưa vào quy trình đánh giá sử dụng khẩn cấp ngày 24-4-2020", đã tạo điều kiện để Công ty Việt Á lợi dụng truyền thông đánh bóng uy tín, quảng bá thương hiệu, thương mại hóa sản phẩm để thu lợi bất chính hàng ngàn tỉ đồng. Song trên thực tế, Tổ chức Y tế thế giới không công nhận bộ kit xét nghiệm COVID-19 này.

Liên quan việc để Công ty Việt Á "thâu tóm", chiếm đoạt bất hợp pháp sở hữu đề tài bộ sinh phẩm xét nghiệm COVID-19, còn có những vi phạm của Ban cán sự đảng và lãnh đạo Bộ Y tế trong việc buông lỏng lãnh đạo, kiểm tra, để Bộ Y tế, một số đơn vị thuộc bộ và cá nhân vi phạm nghiêm trọng các quy định của Đảng, pháp luật Nhà nước, quy định của Bộ Y tế trong việc cấp số đăng ký lưu hành; việc giám sát, đánh giá, kiểm tra, thẩm định quy trình kiểm định chất lượng; hiệp thương giá và kiểm tra việc hiệp thương giá, mua sắm bộ kit xét nghiệm COVID-19 do Học viện Quân y chủ trì, phối hợp với Công ty Việt Á sản xuất.

Từ những vi phạm của viện trưởng Viện Vệ sinh dịch tễ trung ương Đặng Đức Anh trong việc xác nhận chất lượng bộ sinh phẩm xét nghiệm COVID-19 do Học viện Quân y và Công ty Việt Á phát triển, đã kéo theo nhiều vi phạm và để Bộ Y tế cấp số đăng ký lưu hành bộ kit xét nghiệm COVID-19 được mang tên Công ty Việt Á sản xuất.

Theo đó, ngày 2.3.2020, ông Đặng Đức Anh, viện trưởng Viện Vệ sinh dịch tễ trung ương, gửi email cá nhân cho Bộ Khoa học và công nghệ (không có chữ ký, không đóng dấu), xác nhận các bộ sinh phẩm của Học viện Quân y đạt tiêu chuẩn độ nhạy, độ đặc hiệu, tính ổn định trong thử nghiệm phát hiện SARS-CoV-2.

Đây chỉ là tài liệu cá nhân trao đổi với cá nhân, không có giá trị pháp lý, không phải tài liệu của Viện Vệ sinh dịch tễ trung ương gửi Bộ Khoa học và công nghệ, trên cơ sở này Bộ Khoa học và công nghệ thành lập Hội đồng đánh giá, nghiệm thu đề tài giai đoạn 1 trái quy định. Tiếp đó, ngày 18-8-2020, ông Đặng Đức Anh ký công văn số 1160 gửi Vụ Trang thiết bị và công trình y tế, theo đó viện lập lại phiếu kết quả kiểm nghiệm; đồng thời kèm theo giấy chứng nhận kiểm nghiệm trang thiết bị y tế, trong đó kết luận bộ kit xét nghiệm COVID-19 do Công ty Việt Á sản xuất đạt tiêu chuẩn của nhà sản xuất.

Trên cơ sở này, ngày 4.12.2020, Bộ Y tế ban hành quyết định số 5071 do Thứ trưởng Nguyễn Trường Sơn ký cấp số đăng ký lưu hành đối với bộ kit xét nghiệm COVID-19 của Công ty Việt Á có giá trị 5 năm, là trái thẩm quyền và vi phạm quyết định số 1353 ngày 25.3.2020 của Bộ Y tế.

Việc cấp số đăng ký cho Công ty Việt Á là không đúng đối tượng, vì đây là tài sản công thuộc sở hữu nhà nước do Bộ Khoa học và công nghệ là đại diện chủ sở hữu, Bộ Khoa học và công nghệ chưa quyết định xử lý bàn giao cho Công ty Việt Á…

Từ những vi phạm này và nhiều vi phạm khác của một số đơn vị, cá nhân thuộc Bộ Y tế dẫn tới Công ty Việt Á dễ dàng "thâu tóm", chiếm đoạt sở hữu bất hợp pháp đề tài nghiên cứu bộ sinh phẩm xét nghiệm COVID-19.

Theo kết luận kiểm tra của Ủy ban Kiểm tra với Ban cán sự đảng Bộ Y tế, những vi phạm, khuyết điểm của Ban cán sự đảng trong việc để Bộ Y tế ban hành 6 văn bản, trong đó có công bố giá bán các sinh phẩm, trang thiết bị y tế của doanh nghiệp (bộ xét nghiệm phát hiện virus SARS-CoV-2 của Công ty Việt Á được công bố với giá 470.000 đồng/test) mà không kiểm tra cơ cấu hình thành giá, trái quy định pháp luật.

Thông qua đó Bộ Y tế đã hợp thức hóa giá bán các sinh phẩm, trang thiết bị y tế chẩn đoán in vitro xét nghiệm virus SARS-CoV-2 cho Công ty Việt Á, từ đó các sở y tế và các bệnh viện, viện nghiên cứu sử dụng các thông báo nêu trên làm cơ sở xác định giá gói thầu mua sắm sinh phẩm, trang thiết bị y tế chẩn đoán SARS-CoV-2 (chủ yếu thực hiện bằng hình thức chỉ định thầu rút gọn) vì cho rằng đây là giá chuẩn do Bộ Y tế công bố, dẫn tới nhiều địa phương vi phạm trong việc mua bộ kit xét nghiệm COVID-19 của Công ty Việt Á, gây thiệt hại rất lớn đến tiền, tài sản của Nhà nước và các cơ sở y tế.

Từ kết luận kiểm tra, ngày 17.5.2022 Ủy ban Kiểm tra trung ương đã có thông báo xem xét, xử lý kỷ luật các tập thể, cá nhân liên quan, đồng thời đề nghị Bộ Chính trị xem xét, thi hành kỷ luật đối với tổ chức đảng và đảng viên vi phạm theo thẩm quyền.

Hậu quả vụ việc trên để lại rất đau lòng: Trong lúc các cấp, các ngành của cả nước đang tập trung chung tay dập dịch COVID-19 nguy hiểm, tinh thần đoàn kết, chia sẻ trong nhân dân được khơi dậy, nhiều tấm gương vì cộng đồng đã được thắp lên trong lực lượng vũ trang, trong ngành y là những "chiến sĩ áo trắng"…, thì những việc làm trên lại đi ngược lại với tinh thần chỉ đạo chung của Đảng và Nhà nước, ngược với đạo lý và sai lệch trong thực hiện nhiệm vụ chính trị của các bộ có chuyên môn liên quan vì mưu đồ lợi ích nhóm, lợi ích cá nhân của một số cán bộ, đảng viên suy thoái.

Trong khi đó, người dân, nhất là người dân lao động cuộc sống đã rất khó khăn do mất công ăn việc làm bởi dịch bệnh, lo trang trải chi phí hằng ngày còn chưa được bảo đảm lại phải gánh thêm các chi phí khi xét nghiệm COVID-19… Vụ việc phức tạp với những "mắt xích" móc nối, liên kết chặt chẽ nhưng cuối cùng đã được đưa ra ánh sáng.

Không ít người phải kinh ngạc vì sự "qua mặt thần kỳ" của Công ty Việt Á, bức xúc bởi "liên minh ma quỷ" này nhưng sau rồi lại thấy rất đau đớn. Vì liên quan đến Việt Á, ngoài các án kỷ luật đối với đảng viên liên quan vi phạm thuộc thẩm quyền của Ủy ban Kiểm tra trung ương, Ban Bí thư, Bộ Chính trị, Ban Chấp hành Trung ương còn nhiều cán bộ, đảng viên ở cấp tỉnh, thành trực thuộc bị kỷ luật, thậm chí có người bị khởi tố, bắt giam.

Mặc dù cán bộ các địa phương liên quan có vi phạm nhưng việc hợp thức hóa và "đóng dấu chất lượng" của các cơ quan chức năng, đối với sản phẩm kit xét nghiệm mang danh Công ty Việt Á nên đã căn cứ vào đó để đặt mua. Dịch bệnh COVID-19 đã được kiểm soát nhưng những vi phạm liên quan đến vụ kit xét nghiệm Công ty Việt Á vẫn để lại hậu quả nặng nề.

Những bài học kinh nghiệm

Qua kiểm tra đảng viên, tổ chức đảng (Ban thường vụ Đảng ủy Học viện Quân y; Ban cán sự đảng Bộ Khoa học và công nghệ, Bộ Y tế) và một số đơn vị liên quan tới những vi phạm xảy ra tại Công ty Việt Á, có thể thấy một số vấn đề sau:

Thứ nhất, Ban cán sự đảng của Bộ Khoa học và công nghệ và Bộ Y tế đều buông lỏng công tác lãnh đạo, chỉ đạo, vi phạm nguyên tắc tập trung dân chủ, tự phê bình và phê bình, vi phạm quy chế làm việc. Đây là các nguyên tắc cơ bản của Đảng ta, có vai trò rất quan trọng trong việc duy trì hoạt động của Đảng với tính chất là một đảng cách mạng và khoa học.

Việc vi phạm nguyên tắc tập trung dân chủ làm ảnh hưởng đến năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu của Đảng với tư cách là một lực lượng lãnh đạo và dẫn dắt xã hội thực hiện các mục tiêu cao đẹp của Đảng đã đề ra.

Thứ hai, trách nhiệm và vai trò nêu gương của người đứng đầu các cơ quan, đơn vị vi phạm trên đều chưa được thực hiện tốt. Không chỉ vậy, lãnh đạo các cơ quan, đơn vị trên còn vi phạm quy định những điều đảng viên không được làm, quy định trách nhiệm nêu gương, vi phạm quy định của Đảng và pháp luật của Nhà nước.

Đây cũng là vấn đề khi các đồng chí được giao chức trách, nhiệm vụ đứng đầu các đơn vị cần phải nhận thức sâu sắc và nghiêm túc thực hiện.

Bên cạnh đó người đứng đầu các cơ quan, đơn vị cần nhận thức đầy đủ, sâu sắc chức năng, nhiệm vụ chính trị của cơ quan, đơn vị mình đang thực hiện, gắn bó mật thiết với nhân dân và lấy mục đích vì nhân dân phục vụ; đồng thời phải bảo đảm các hoạt động trong khuôn khổ Hiến pháp và pháp luật.

Bất kỳ sự vi phạm nào cũng có thể không chỉ gây ra những hậu quả cho bản thân đảng viên đó mà còn cho tổ chức đảng và toàn Đảng nói chung. Do đó, mỗi đảng viên, nhất là người đứng đầu phải nắm bắt đầy đủ nội dung của các nguyên tắc và thực hiện nghiêm túc, thường xuyên, liên tục, dù ở vai trò, vị trí nào.

Thứ ba, công tác tham mưu của tổ chức đảng và đảng viên trực thuộc bộ còn yếu, thậm chí còn bỏ qua các quy định, quy trình trong thực hiện nhiệm vụ chuyên môn nên một số cán bộ, đảng viên suy thoái đã lợi dụng sự buông lỏng công tác lãnh đạo, chỉ đạo của Ban cán sự đảng và lãnh đạo bộ, có biểu hiện "liên minh lợi ích nhóm", dẫn tới hàng loạt vi phạm của đảng viên, tổ chức đảng.

Tinh thần tự phê bình và phê bình đối với đảng viên trong các tổ chức đảng có đảng viên vi phạm còn yếu, nên vô tình đã như "đồng lõa" với vi phạm và để vi phạm gây hậu quả nghiêm trọng. Đây cũng là bài học lớn cho các cơ quan, đơn vị trong thực hiện chức trách, nhiệm vụ được giao, phải bảo đảm và thực hiện đúng chức năng, nhiệm vụ. Các tổ chức đảng phải giữ vững và phải thực hiện nghiêm quy chế làm việc, nguyên tắc tập trung dân chủ, tự phê bình và phê bình, thực hiện vai trò nêu gương người đứng đầu cấp ủy, đứng đầu cơ quan, đơn vị.

Bên cạnh đó các cấp ủy, tổ chức đảng cần tăng cường lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện tốt công tác kiểm tra, giám sát; công tác giáo dục chính trị tư tưởng cho đảng viên, gắn với việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh và Nghị quyết Trung ương 4 khóa (XI, XII), Kết luận Hội nghị Trung ương 4, khóa XIII về xây dựng, chỉnh đốn Đảng, để phòng, chống suy thoái tư tưởng, đạo đức, lối sống của mỗi cán bộ, đảng viên.

Theo Tuổi trẻ