Tiến trình Brexit tiếp tục thách thức Thủ tướng Johnson

Thủ tướng Anh Boris Johnson phát biểu tại phiên họp Quốc hội ở London, Anh ngày 10.9. Nguồn: AFP/TTXVN

Nước Anh lại rơi vào tình trạng bế tắc và chia rẽ hơn bao giờ hết khi Quốc hội Anh bỏ phiếu hoãn quyết định về thỏa thuận đưa Anh rời khỏi Liên minh châu Âu (EU) còn gọi là Brexit mới vừa đạt được giữa Thủ tướng Anh Boris Johnson với các nhà lãnh đạo EU. Diễn biến này đồng nghĩa với việc ngày thông qua thỏa thuận Brexit sẽ phải dời lại, qua đó gây khó khăn cho nhà lãnh đạo Anh trong việc thực hiện kế hoạch rời EU vào đúng ngày 31.10 tới.

“Gáo nước lạnh" vào thỏa thuận Brexit mới

Hy vọng về một dấu mốc lịch sử cho cuộc chia tay giữa “Xứ sở sương mù” và EU đã không - hoặc ít nhất là chưa - xảy ra khi thỏa thuận Brexit mới đạt được giữa chính phủ Anh với EU ngày 17.10 vừa qua đã bị "giội một gáo nước lạnh" trong phiên họp đặc biệt đầu tiên vào một ngày cuối tuần của Quốc hội Anh suốt 37 năm qua.

Với tỷ lệ 322 phiếu thuận và 306 phiếu chống, ngày 19.10, các nghị sĩ Hạ viện Anh đã thông qua dự luật bổ sung do cựu nghị sĩ đảng Bảo thủ Oliver Letwin soạn thảo, theo đó chưa bỏ phiếu thông qua thỏa thuận Brexit mới đạt được giữa Thủ tướng Johnson và các nhà lãnh đạo EU đồng thời ủng hộ một đề xuất sẽ buộc Thủ tướng Boris Johnson phải đề nghị EU hoãn Brexit cho đến chừng nào ban hành được các điều luật cần thiết để thực thi thỏa thuận trên.

Thế “thừa thắng xông lên”, song tính toán của Thủ tướng Anh Johnson về việc thông qua thỏa thuận Brexit mới với EU tại Hạ viện đã thất bại chỉ vì một lý do đơn giản đó là các nghị sĩ Hạ viện Anh, ít nhất là 322 nghị sĩ đã không tin Thủ tướng Johnson và đội ngũ cố vấn của ông sẽ không tìm cách thực hiện Brexit không thỏa thuận. Những nhân vật chủ chốt gây ra thất bại mới nhất của Thủ tướng Anh chính là những nghị sĩ Bảo thủ đã bị ông khai trừ khỏi đảng ngay khi mới lên cầm quyền vì ủng hộ phe đối lập trong việc thông qua điều luật ngăn chặn Brexit không thỏa thuận.

Tất nhiên, trong số những nghị sĩ bỏ phiếu ủng hộ hoãn thông qua thỏa thuận Brexit mới đạt được giữa Anh với EU có các nghị sĩ thuộc đảng Hợp nhất Dân chủ Bắc Ireland (DUP), vốn đang là đồng minh với đảng Bảo thủ trong liên minh cầm quyền. Thủ tướng Johnson đã mất đi sự ủng hộ ban đầu của DUP sau khi chấp nhận nhượng bộ EU về việc thiết lập một biên giới hải quan trên biển Ireland, qua đó khiến khu vực Bắc Ireland hưởng một quy chế luật pháp khác với các vùng còn lại của Vương quốc Anh.

Trước khi trở thành người đứng đầu đảng Bảo thủ và thủ tướng, chính ông Johnson đã khẳng định không có lãnh đạo Anh nào lại chấp nhận nhượng bộ trên. Nhưng cuối cùng thì chính ông cũng được xếp vào danh sách các lãnh đạo Bảo thủ bị buộc tội đã “bán đứng” những người Bắc Ireland theo đường lối liên minh với phần còn lại của Vương quốc Anh. Và “cái giá” mà Thủ tướng Anh phải trả chính là 10 lá phiếu của các nghị sĩ DUP - mà lẽ ra thừa đủ để thỏa thuận Brexit mới đạt được giữa Thủ tướng Johnson và các nhà lãnh đạo EU không được thông qua.

Sau khi Hạ viện Anh từ chối bỏ phiếu về thỏa thuận Brexit mới đạt được, ngày 20.10, Thủ tướng Anh Johnson đã gửi hai bức thư tới EU liên quan đề nghị gia hạn Brexit, song nội dung hai bức thư này thể hiện rõ những bất đồng trên chính trường Anh về việc nước này rời EU.

Hai bức thư được gửi đúng 0 giờ (7 giờ giờ Hà Nội). Bức thư đầu tiên gửi tới Chủ tịch Hội đồng châu Âu (EC) Donald Tusk để đề nghị gia hạn Brexit theo Đạo luật Benn mà Hạ viện Anh thông qua hồi tháng trước, song ông Johnson không ký vào thư này. Bức thư thứ hai có chữ ký của Thủ tướng Johnson, trong đó kèm đề nghị của các nghị sĩ Anh gia hạn Brexit, song Thủ tướng Anh khẳng định ông tin rằng quyết định trì hoãn Brexit là một sai lầm. Bức thư thứ hai này kêu gọi lãnh đạo các nước EU yêu cầu các nghị sĩ Anh cân nhắc lại quyết định của họ và bỏ phiếu thông qua thỏa thuận Brexit đã được Anh và EU đạt được vào ngày 17.10  mà không có thêm bất cứ động thái trì hoãn nào khác. Trong lá thư, ông đã lấy làm tiếc rằng Quốc hội Anh đã bỏ qua cơ hội thúc đẩy tiến trình thông qua thỏa thuận. Theo ông, việc tiếp tục gia hạn Brexit sẽ làm tổn hại đến lợi ích của Anh và các đối tác EU, cũng như mối quan hệ giữa hai bên. Tuy nhiên, ông vẫn bày tỏ tự tin rằng sẽ hoàn tất được việc thông qua thỏa thuận vào ngày 31.10.

Ngoài ra, Đại sứ Anh tại EU Tim Barrow cũng đã gửi một lá thư tới EU, trong đó giải thích rằng việc gửi thư đề nghị gia hạn Brexit chỉ là một thủ tục theo luật. Còn các bộ trưởng Anh khẳng định, bất chấp mọi việc đã xảy ra nước này sẽ rời "mái nhà chung châu Âu" vào ngày 31.10 tới.

Về phía EU, cũng trong ngày 20.10, các nhà ngoại giao của EU cho biết liên minh sẽ không vội đưa ra quyết định về yêu cầu gia hạn Brexit của Anh. Tại một cuộc họp của các đại sứ 27 thành viên EU, các nhà ngoại giao đã quyết định chuyển thỏa thuận của ông Johnson lên Nghị viện châu Âu (EP) để được thông qua. Theo một quan chức ngoại giao cấp cao của EU, Brussels muốn mọi thứ rõ ràng hơn, đồng thời hy vọng trong thời gian này phía EU sẽ có thể quan sát thêm về tình hình tại London trước khi đưa ra quyết định với yêu cầu gia hạn Brexit.

Trong khi đó, người phát ngôn EP Jaume Duch cho biết ông rất lấy làm tiếc về những tiến triển tại Hạ viện Anh, đồng thời bày tỏ bức xúc trước thế bế tắc của nước Anh. Ông Duch cho rằng EU đã thể hiện sự kiên nhẫn và thiện chí để đưa ra một thỏa thuận cho tất cả đồng thời xác nhận các nghị sĩ châu Âu sẽ thảo luận về tình trạng Brexit hiện nay vào ngày 21.10. Phản ứng trước việc Hạ viện Anh từ chối bỏ phiếu về thỏa thuận Brexit mới đạt được, nghị sĩ và các nhà ngoại giao EU đã có những phản ứng không mấy tích cực. Người đứng đầu nhóm nghị sĩ Bảo thủ tại EP Manfred Weber đã bày tỏ bức xúc trước thế bế tắc của nước Anh.

Một nhà ngoại giao giấu tên của EU nhấn mạnh việc Hạ viện Anh thấy cần phải có những bước tiến hành thận trọng để giảm thiểu nguy cơ Brexit không thỏa thuận là quyết định riêng từ phía Anh. Phía EU muốn Brexit không thỏa thuận đảm bảo sẽ không xảy ra.

Tổng thống Pháp Emmanuel Macron thì cho rằng một quyết định trì hoãn mới đối với việc đưa nước Anh rời khỏi EU “sẽ không đem lại lợi ích của bất cứ ai”.

Tiếp tục thách thức Thủ tướng Anh

Việc bảo đảm một thỏa thuận Brexit mới tại hội nghị thượng định EU hôm 17.10 là một chiến thắng cá nhân của Thủ tướng Johnson - nhân vật tiêu biểu trong chiến dịch “Rời đi” tại cuộc trưng cầu dân ý Brexit năm 2016 của Anh. Ông đã dành 48 giờ để cố gắng thuyết phục các nghị sĩ ủng hộ Brexit và giành được sự ủng hộ từ nhiều nghị sĩ đảng Bảo thủ có quan điểm hoài nghi châu Âu, vốn đã 3 lần từ chối một thỏa thuận “ly hôn” trước đó do cựu Thủ tướng Theresa May thúc đẩy.

Tuy nhiên, với việc Quốc hội Anh bỏ phiếu hoãn quyết định về thỏa thuận Brexit mới giữa Thủ tướng Anh với các nhà lãnh đạo EU, chính trường nước Anh vẫn tiếp tục tình trạng bế tắc và chia rẽ hơn bao giờ hết. Các phe nhóm tại Hạ viện quá bất đồng và chia rẽ để có thể đạt được ủng hộ đa số cho bất kỳ thỏa thuận nào với cơ cấu nghị sĩ hiện tại. Việc thiếu vắng một Hiến pháp thống nhất cùng các quy trình và thủ tục chính trị phức tạp đã tạo ra quá nhiều kẽ hở mà các nghị sĩ lão luyện có thể sử dụng để gây cản trở cho chính phủ.

Điều trớ trêu là những người có khả năng nhất trong việc đưa nước Anh ra khỏi “mớ bòng bong” hiện tại lại ở Brussels chứ không phải ở London. Về lý thuyết, EU chỉ cần từ chối thẳng thừng đề nghị gia hạn Brexit và buộc Hạ viện Anh phải lựa chọn chấp nhận ủng hộ ông Johnson nếu không muốn Brexit không thỏa thuận. Nhưng ít có khả năng EU sẽ lựa chọn cách đi ngược lại ý chí của một cơ quan lập pháp một nền dân chủ lâu đời như nước Anh và khả năng EU chấp thuận gia hạn Brexit sau ngày 31.10 là hoàn toàn có thể.

Thách thức với Thủ tướng Anh Johnson lúc này là làm thế nào để cụ thể hóa được thỏa thuận Brexit mới đạt được với EU thành những điều luật thực thi chặt chẽ có thể được Hạ viện Anh chấp thuận trong phiên họp ngày 22.10 tới. Ông Johnson đã mất đi hai “vũ khí” quan trọng trong nỗ lực thông qua thỏa thuận và thực hiện Brexit trước ngày 31.10, đó là “đà chiến thắng” và áp lực đe dọa kịch bản Brexit không thỏa thuận với các nghị sĩ. Càng có thêm thời gian để mổ xẻ và nghiên cứu thỏa thuận Brexit từ nay đến ngày 22.10, không loại trừ khả năng phe đối lập và những người phản đối thỏa thuận Brexit mới của Thủ tướng Johnson sẽ càng đưa ra được những điểm gây tranh cãi mới trong thỏa thuận này.

Mặc dù gặp khó khăn song Thủ tướng Anh Johnson vẫn còn cơ hội thông qua được thỏa thuận Brexit mới trong ngày thứ Ba tới và thực hiện đúng cam kết đưa nước Anh rời EU vào ngày 31.10. Việc hoãn bỏ phiếu là một bước gây khó khăn nhưng chưa phải dấu chấm hết cho hy vọng thông qua thỏa thuận Brexit. Chính phủ Anh có thể sẽ có kế hoạch đệ trình một dự luật để thực hiện thỏa thuận “ly hôn”, với nhiều phiên họp thâu đêm, với hy vọng thỏa thuận được thông qua trong cuộc bỏ phiếu đầu tiên sẽ diễn ra ngày 22.10 tới.

Theo giới quan sát, Anh vẫn hoàn toàn có thể rời EU vào ngày 31.10 nếu Hạ viện Anh kịp thời phê chuẩn dự luật này. Hơn nữa, khoảng cách 322 phiếu thuận và 306 phiếu chống không phải là khoảng cách lớn, và một số nghị sĩ bỏ phiếu ủng hộ hoãn thông qua thỏa thuận Brexit thực ra lại không hề phản đối nội dung của thỏa thuận này. Những nghị sĩ này đơn giản chỉ bỏ phiếu để loại trừ khả năng chính phủ lợi dụng kẽ hở pháp lý nhằm thực hiện Brexit không thỏa thuận. Sau khi đã có được sự bảo đảm này, nhiều khả năng sẽ có thêm nghị sĩ quay sang ủng hộ Thủ tướng Anh Johnson. Con số ủng hộ và phản đối vẫn sẽ rất sít sao, nhưng ít nhất thì khả năng thỏa thuận Brexit mới giữa Chính phủ Anh và EU cũng vẫn còn hy vọng được thông qua.

Tuy nhiên, nếu Hạ viện Anh không thông qua được thỏa thuận Brexit mới trong ngày thứ ba tới, khả năng nước Anh có Hạ viện và Chính phủ mới ngay trước Giáng sinh năm nay cũng cao hơn rất nhiều. Ngoài ra cũng không loại trừ việc các đảng đối lập sẽ chấp thuận tiến hành một cuộc bỏ phiếu tín nhiệm với chính phủ và trao cho Thủ tướng Johnson một cuộc bầu cử sớm. Điều xảy ra sau đó sẽ là một trong những cuộc bầu cử có kết quả chia rẽ nhất trong nhiều năm qua.

Nếu giành thắng lợi, ông Johnson và đảng Bảo thủ sẽ có đủ đa số ghế để thông qua thỏa thuận Brexit mới với EU. Còn nếu không, khả năng sẽ lại có một cuộc trưng cầu dân ý mới tại nước Anh về Brexit mà có thể dẫn đến sự đảo ngược tiến trình này.

Theo TTXVN