Tết hoa mào gà - nét văn hóa đặc sắc của người Cống ở Điện Biên

Cộng đồng dân tộc Cống là 1 trong 5 cộng đồng dân tộc thiểu số rất ít người của tỉnh Điện Biên, cư trú tại các bản Púng Bon, Huổi Moi (thuộc xã Pa Thơm, huyện Điện Biên), bản Nậm Kè (xã Nậm Kè, huyện Mường Nhé) và bản Lả Chà (xã Pa Tần, huyện Nậm Pồ).

Hằng năm, cứ vào dịp cuối tháng 11, đầu tháng 12 Dương lịch, cộng đồng dân tộc Cống ở Điện Biên lại háo hức tổ chức Tết hoa mào gà.

Tết hoa mào gà - lễ hội lớn nhất trong năm của dân tộc Cống - đã được ghi danh Di sản Văn hóa Phi vật thể Quốc gia vào ngày 29/8/2019.

Năm nay, Lễ hội Tết hoa mào gà dân tộc Cống được Ủy ban Nhân dân huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên tổ chức vào ngày 27/11 vừa qua.

Theo quan niệm của đồng bào dân tộc Cống, hoa mào gà là biểu tượng của sự may mắn, tốt đẹp. Loại hoa này được coi là cầu nối hai thế giới âm-dương, là con đường mà linh hồn tổ tiên đi từ thế giới thiêng về nơi thờ cúng. Màu hoa mào gà đỏ thắm, tạo nên không khí ấm áp khắp không gian lễ hội, bản làng...

Chính vì vậy, khi công việc thu hoạch mùa màng đã xong, đồng bào dân tộc Cống lại háo hức, tất bật chuẩn bị lễ vật cần thiết cho Tết hoa mào gà. Bà con dân tộc Cống quan niệm nếu chưa tổ chức Tết hoa mào gà thì chưa ai được phép đi phát nương, rẫy, đào củ mài và vui chơi ca hát.

Các nghi lễ diễn ra trong Tết hoa mào gà thu hút cộng đồng cùng hướng về cội nguồn tổ tiên và bày tỏ lòng biết ơn với các thần linh, các quan thổ thần thổ địa nơi đồng bào sinh sống, đồng thời cầu xin những điều tốt đẹp.

Già làng thường kiêm luôn thầy cúng, nhà già làng là nơi diễn ra lễ cúng. Trước khi lễ diễn ra 1 tuần, thầy cúng sẽ chọn ngày lành, tháng tốt (tránh ngày mất, chôn cất của những người quá cố trong bản).

Ngày diễn ra lễ cúng của Tết hoa mào gà, già làng phát lệnh cấm bản, nghĩa là người trong và ngoài bản không được tự do ra vào bản. Người Cống quan niệm nếu ai làm trái lệ làng sẽ bị ốm đau và gặp nhiều điều không may mắn.

Sáng sớm ngày diễn ra lễ, chủ mỗi gia đình lên nương lúa hái hoa mào gà, mang đến nhà thầy cúng và cùng nhau trang trí hoa từ gốc tới ngọn trên một cây tre dựng giữa nhà.

Mỗi gia đình mang đến nhà thầy cúng một con gà trống và 1 chai rượu. Mâm cúng được đặt ngay ngắn dưới gốc cây hoa. Đạo cụ dùng trong lễ cúng gồm có trống và chiêng đồng (chiêng của người Cống có pha bạc nên âm thanh đánh lên vang giòn và ngân xa).

Những hồi trống, chiêng âm vang khắp bản mường báo hiệu lễ cúng của Tết hoa mào gà bắt đầu. Thầy cúng ngồi trước mâm cúng, kính cẩn mời các thần linh, tổ tiên về dự lễ; xin phép tổ chức Tết hoa mào gà cho bản; dâng lễ vật lên các đấng thần linh, tổ tiên.
Những con vật hiến sinh sau đó được mang đi làm thịt để chuẩn bị mâm cỗ cúng. Mâm cúng lúc này gồm: rượu, thịt gà luộc vẫn đặt ở vị trí ban đầu. Thầy cúng trịnh trọng xướng lời mời các thần linh, tổ tiên ăn cỗ.

Thầy thay mặt dân bản báo cáo tình hình mùa màng, chăn nuôi, sức khỏe của bà con trong năm qua và cầu xin các thần linh, tổ tiên phù hộ dân bản sang năm mới dồi dào sức khỏe, mùa màng bội thu, gà, lợn đầy chuồng và cầu cho mọi sự tốt lành may mắn đến cho bản mường. Sau đó, thầy cúng nâng chén rượu chúc mừng mọi người có được những điều tốt đẹp nhất.

Các nghi lễ của Tết hoa mào gà kết thúc, thầy cúng lần lượt đi cúng cho từng nhà (mỗi gia đình kết sẵn một vòng hoa mào gà nhỏ đặt vừa đầu người treo trên một chiếc sào gác ngang xà gian chính giữa nhà). Thầy cúng thay lời gia chủ kính cẩn trước bàn thờ báo cáo và khấn cầu cho gia đình.

Kết thúc phần lễ, phần hội diễn ra trong không khí tưng bừng, náo nhiệt. Cả bản, cả mường cùng hân hoan trong điệu xòe, họ cùng hát những làn điệu dân ca truyền trống. Họ cùng nhảy múa, hát ca và ném những hạt giống thóc, ngô ra khắp không gian xung quanh với mong ước vạn vật sẽ sinh sôi nảy nở như những trận mưa hạt giống này.