Sáng mãi một vầng trăng tuổi thơ

Không biết từ bao giờ, ánh trăng đã trở thành người bạn thân thiết với tuổi thơ hồn nhiên, mơ ước. Trăng thắp sáng vào những đêm Trung thu phá cỗ, trăng soi chiếu cho các bạn nhỏ chơi trò trước sân, trăng lung linh in hình chú Cuội để thiếu nhi nghêu ngao hát khúc đồng dao khắp nẻo đường làng. Vì thế, ánh trăng đẹp nhiệm màu còn xuất phát từ cái nhìn ngây thơ, trong sáng; từ những khát khao thơ dại đầu đời. Nhà thơ Trần Đăng Khoa có nhiều bài thơ viết về trăng, nhưng xem ra Trăng ơi… từ đâu đến? vẫn là bài thơ hay nhất, thú vị nhất mà tác giả gửi đến bạn đọc.

Bài thơ có sáu khổ, viết bằng thể thơ năm chữ nhịp nhàng, câu thơ mở đầu “Trăng ơi…từ đâu đến?” được lặp lại ở năm khổ đầu nên cứ ngân nga, tha thiết. Đó cũng là điều kiện để tác giả thỏa sức tưởng tượng, so sánh ánh trăng với các sự vật khác trên đời.  Vì thế, Trăng ơi… từ đâu đến? vừa tạo cảm giác ngỡ ngàng, mê say, vừa thân thương, trìu mến. Có lẽ vậy chăng mà từ lúc bài thơ ra đời, thế hệ tuổi thơ nào cũng yêu thích và đọc thuộc.

Trong hai khổ thơ đầu, với sự liên tưởng thật diệu kỳ, Trần Đăng Khoa giúp các bạn nhỏ thấy được ánh trăng không xa lạ mà gần gũi như quả chín từ một cánh rừng. Quả chín có màu hồng, trăng tròn vừa lên cũng ửng hồng như quả chín: “Trăng hồng như quả chín/ Lửng lơ trước hiên nhà”. Thêm nữa, ánh trăng thường từ phía biển mọc lên, tròn vành vạnh, nên cũng giống như mắt cá “không bao giờ chớp mi”. Quả là tác giả đã có cái nhìn thật tinh tế, thông minh và trong sáng mới có những hình ảnh so sánh sống động và giàu chất thơ đến thế.

Tưởng tượng ánh trăng đến từ cánh rừng xa, từ biển xanh mênh mông sóng biếc, bởi quả chín là sản phẩm của những cánh rừng và mắt cá chỉ có thể đến từ biển cả. Nhờ đó, mạch cảm xúc của các khổ thơ tuôn chảy, ý thơ dạt dào liền mạch. Người đọc cũng nhận ra ở Trần Đăng Khoa, dù viết bài thơ này khi mới mười tuổi, song đã có một kỹ thuật thơ rất nhuần nhuyễn và tài hoa trong nghệ thuật liên tưởng và so sánh.

Từ mênh mông rừng biển khơi xa, ánh trăng được nhà thơ Trần Đăng Khoa di chuyển về không gian gần hơn với cuộc sống con người. Ở mỗi khổ thơ tiếp theo, vầng trăng lại được gắn cùng một đối tượng cụ thể. Trước hết, trăng hòa chung niềm vui với các bạn nhỏ ở một một góc sân, để rồi bất chợt bay lên hóa thành quả bóng tròn giữa bao la trời biếc: Trăng ơi... từ đâu đến?/Hay từ một sân chơi/ Trăng bay như quả bóng/Bạn nào đá lên trời.

Quả thật, chỉ có thế giới trẻ thơ giàu tưởng tượng, nhiều ước mơ và tinh nghịch mới diễn tả hay và độc đáo đến thế. Trên đây có thể xem là những câu thơ xuất thần của Trần Đăng Khoa khi viết về ánh trăng thơ mộng, diệu kỳ.

Chưa dừng lại ở đó, từ sân chơi của các bạn nhỏ, vui tươi và hồn nhiên, ánh trăng được Trần Đăng Khoa nhớ đến lời ru dịu dàng của mẹ với hình ảnh chú Cuội ngồi gốc cây đa. Có lẽ xuất phát từ câu ca dao “Chú Cuội ngồi gốc cây đa/ Để trâu ăn lúa gọi cha ời ời”, tác giả mới chạnh lòng thương Cuội không được học, đành phải đi chăn trâu. Mới đọc thoáng qua, ngỡ chỉ có nét hóm hỉnh, nhưng sâu xa là một Trần Đăng Khoa thương người hết mực: Trăng ơi... từ đâu đến?/Hay từ lời mẹ ru/Thương Cuội không được học/Hú gọi trâu đến giờ!

Từ “thương” chú Cuội trong những vần ca dao cổ tích, tác giả Trần Đăng Khoa đã liên tưởng đến một đối tượng rất được nhân dân yêu mến lúc này: chú bộ đội hành quân. Quả vậy, trong những năm đánh Mỹ cứu nước, người chiến sĩ luôn là hình ảnh đẹp được thơ văn ca ngợi và tự hào. Vầng trăng hiện lên từ con đường chú bộ đội hành quân là một cảm xúc có thật, đáng trân trọng ở tâm hồn của một thiếu nhi giàu tình cảm yêu nước: Trăng ơi... từ đâu đến?/Hay từ đường hành quân/Trăng soi chú bộ đội/Và soi vàng góc sân.

Từ ánh trăng soi trên những con đường người chiến sĩ hành quân đánh giặc, Trần Đăng Khoa đã khép lại bài thơ bằng niềm vui sướng, tự hào về vẻ đẹp thanh bình, sáng trong của vầng trăng đất nước. Suy cho cùng, trăng sáng ở không gian nào, núi rừng hay biển xa, góc sân hay đường hành quân vạn dặm… đều thiêng liêng và tươi đẹp lạ thường: Trăng từ đâu... từ đâu?/Trăng đi khắp mọi miền/Trăng ơi, có nơi nào/Sáng hơn đất nước em...

Bài thơ Trăng ơi… từ đâu đến? ra đời đã hơn nửa thế kỷ, nhưng vẫn mãi đằm sâu trong tâm trí mỗi người, nhất là lớp tuổi thơ hồn nhiên, mơ ước. Từ vẻ đẹp của vầng trăng qua những miền không gian khác nhau, Trần Đăng Khoa đã khái quát thành vầng trăng của nước non thanh bình, tươi đẹp. Đặt trong hoàn cảnh ra đời giữa tháng năm Tổ quốc đầy bóng giặc, vầng trăng kia còn là bài ca ngợi ca sức sống diệu kỳ, khát vọng vươn lên của một dân tộc yêu chuộng hòa bình, khát khao độc lập. 

LÊ THÀNH VĂN