Ở xóm Cầu, làng Sưa của tôi có hai anh em nhà Rơm Rạ, con ông Tro bà Trấu. Bây giờ anh Rơm đã làm tới chức trưởng thôn còn cô Rạ thì thành bà nội bà ngoại, chủ một tổ hợp sản xuất hàng thủ công xuất khẩu. Họ lớn lên trong sự bần cố của đời người. Anh Rơm kể mẹ anh sinh ra anh dưới chân đống rơm nhà ông bà Cả Cải, khi mẹ đang rút rơm cho con trâu mộng nhà bà vào buổi tối cuối đông mưa phùn gió bấc rét căm căm, may mà được bà Cải phát hiện và thương tình dìu mẹ vào trong bếp cho hơ lửa rồi cho “ủ” thằng bé vào trong mớ áo quần cũ, hai mẹ con nằm trong ổ rơm ấm sực mùi khói tro trấu rơm rạ và mùi cám lợn. Bà Cải phúc đức còn đặt tên cho anh là thằng Rơm. Còn cô Rạ thì được mẹ sinh ra trên cánh đồng Dông, sau đó hai năm, khi mẹ đang cắt rạ thuê cho bà Ưởi xóm Trại. Tên Rạ cũng do bà Cải đặt. Thật chẳng còn gì phải băn khoăn. Thằng Rơm cái Rạ lớn lên như cọng rơm cọng rạ cùng mẹ từ lúc đỏ hỏn trong căn bếp nhà bà Cải đến ngày cải cách thì được chia luôn phần bếp và phần đất sau nhà. Ông bà Cả Cải bỏ làng theo con vào Nam biệt tích. Bố Tro của Rơm Rạ mất trong ổ rơm vì bệnh ho ra máu sau đợt cày ruộng đổi công cho mấy nhà hàng xóm. Cuộc đời Rơm Rạ mồ côi cha từ bé, nhưng may mà mẹ Trấu không đi bước nữa. Bà bảo hai ông bà lấy nhau cũng là tội nợ, hai kẻ cày thuê cấy rẽ tay trắng, đến cái tên mình cũng không biết là gì, khi ông bà chủ hỏi mới ớ ra: “Thầy u chúng cháu chết rồi, đếch nói cho chúng cháu biết tên!”, mẹ anh nói. “Người ta vẫn gọi cháu là cái Đĩ”, bà nói thêm. "Còn cháu tên là Tro", bố anh khai. “Trước khi chết thầy cháu bảo mày tên Tro vì nhà cháu suốt đời ở bếp nhà người ta, chả kém gì tro trấu”. Ông Cải cả cười đặt lại tên cho mẹ là Trấu “cho nó thuận theo tên chồng là Tro!”, ông bảo thế. Hai người phải lòng nhau, được ông bà Cải dựng cho thành đôi lứa, đã hứa suốt đời làm kẻ hầu người hạ cho ông bà...
Tôi thật tình nhiều khi về làng cũng đôi lúc muốn đến nhà chuyện trò với ông Rơm trưởng thôn, nhưng thật vô duyên, mấy lần hẹn mà vẫn không gặp được. Khi ông bận chuyện này, lúc bận chuyện kia. Một ông trưởng thôn mà sao lúc nào cũng tất bật, cũng bận rộn chả kém chủ tịch xã, chủ tịch huyện? Nhà ông Rơm đổ mái bằng, có ti vi, cát xét, xe máy Trung Quốc và bếp ga. Cô con gái lớn lấy chồng trên phố huyện, còn anh con trai thứ cũng đã lập gia đình riêng, cùng cô Rạ tổ chức tổ hợp sản xuất thảm rơm xuất khẩu. Đời con người ta kể cũng lạ kỳ. Cả nhà có mấy cái tên Tro, Trấu, Rơm, Rạ tưởng thế là đã lãnh hết phần của cái quê mùa, nào ngờ bà Rạ đặt tên hai đứa con trai là thằng Rác, thằng Rưởi. Bà bảo đặt thế cho “rễ” nuôi. Ở quê tôi dễ nuôi thì gọi là rễ nuôi. Sau này lớn lên Rác đổi thành Các còn Rưởi đổi thành Bưởi. Phạm Công Các và Phạm Công Bưởi, hai chàng trai này đang học đại học trên Hà Nội. Một Bách khoa, một Sân khấu điện ảnh. Bà Rạ nuôi con bằng nghề kết những cọng rơm nếp óng mượt thành ra thứ thảm rơm bán cho người Tây - Tổ hợp sản xuất thảm rơm rạ của cô cháu bà nay có trên mười người thợ lành nghề, mỗi năm làm ra hàng ngàn mét vuông thảm xuất khẩu made inViệt Nam.
NGUYỄN TRUNG ĐỈNH
