Nhớ vị tướng già

Hình ảnh Đại tướng Võ Nguyên Giáp luôn là nguồn cảm hứng thi ca bất tận. Nhất là sau khi Đại tướng mất ở tuổi 103 đã có rất nhiều bài thơ viết về ông với lòng tiếc thương khôn nguôi. Bài thơ “Vị tướng già” của nhà thơ Anh Ngọc viết năm 1994 trong một lần ông cùng các nhà văn quân đội tới thăm Đại tướng Võ Nguyên Giáp ở ngôi nhà số 30 Hoàng Diệu (Hà Nội). Đó là lần đầu tiên đại tá-nhà thơ Anh Ngọc được tiếp xúc với Đại tướng Võ Nguyên Giáp. Khi ấy, Đại tướng đã ngoài 80 tuổi nhưng vẫn thông tuệ, tinh anh và đặc biệt vô cùng giản dị. Cuộc gặp gỡ đem đến cho nhà thơ nhiều xúc cảm. Theo nhà thơ, hình ảnh của Đại tướng là sự hòa trộn giữa hiện thực và tưởng tượng được chưng cất thành biểu tượng, hình tượng nghệ thuật tìm cái giản dị bình thường trong những điều cao cả khác thường. Đại tướng là nguồn cảm xúc trực tiếp để nhà thơ Anh Ngọc có cơ hội bày tỏ trải nghiệm và suy tư dồn nén của mình về một nhân vật có tầm ảnh hưởng lớn đối với đất nước, nhân dân.

Thật lạ là bài thơ viết về một vị danh tướng huyền thoại mà không nói gì về chiến tranh với những chiến công đã gắn với tên tuổi của ông. Ở đây, nhà thơ như một nghệ sĩ nhiếp ảnh chọn góc độ tâm tình nhiều tâm trạng chạm tới những trắc ẩn nỗi niềm với góc mở tâm hồn lớn lao bao dung và nhân hậu. Hình ảnh vị tướng già: “Đôi bàn tay nhăn nheo run rẩy/Đã từng gieo khủng khiếp xuống đầu thù” khi mà “Những đối thủ của ông đã chết từ lâu” là một phát hiện tinh tế, tạo điểm nhấn khắc họa chân dung vị tướng. Cũng đôi bàn tay ấy lại gõ trên phím đàn dương cầm những bản nhạc về tình yêu cuộc sống.

Với bút pháp liên tưởng so sánh: “Ông ngồi giữa thời gian vây bủa/Nghe hoàng hôn chầm chậm xuống quanh mình” có chút gì đó cô đơn nhưng không cô độc, lại rất đời thường, rất thật mà chỉ có thi sĩ mới nhận ra. Cái nốt trầm sâu thẳm: “Trong góc vườn mùa thu/Cây lá cũng như ông lặng lẽ” là một nét khiêm nhường, tự biết, tự lớn và bình thản khi vị tướng hòa vào với thiên nhiên, với khu vườn nhà mình như một cốt cách của tiên ông đạo sĩ. Nhà thơ đã phát hiện ra nét trẻ trung ấm áp và tin cậy khi ông: “Nở nụ cười ngơ ngác thơ ngây”. Đây có lẽ là nét riêng biệt của vị tướng đã qua bao trận mạc vẫn còn giữ được chất trẻ trung lạc quan kỳ lạ mà tuổi tác, thời gian với bao biến đổi thăng trầm cuộc đời không thể xóa mờ.

Người già thường hay sống bằng ký ức, với vị tướng già cũng thế. Nhưng ở ông những âm hưởng vẫn còn lưu vọng, vẫn còn thao thức với hào khí: “Bầy ngựa chiến đã chồn chân gối mỏi/Đi về miền cát bụi phía trời xa”. Sự đồng vọng của con người với thiên nhiên, với ký ức lại có sự trùng hợp cộng hưởng vào nhau như giai điệu của một bản nhạc đan xen bao nỗi niềm chia sẻ nhưng hòa âm vẫn là niềm hy vọng từ quá khứ đến tương lai khi: “Một chân ông đã đặt vào lịch sử/Một chân còn vương vấn với mùa thu”. Đây là hai câu thơ hay nhất như một điểm sáng tỏa ra hơi ấm nhân văn với một linh cảm mà nhà thơ Anh Ngọc đã tiên cảm được: “Ông ra đi/Và…/Ông đã về đây/Đời là cuộc hành trình khép kín”. Vị tướng đã cất tiếng chào đời ở một làng quê bên dòng sông Kiến Giang (Lệ Thủy, Quảng Bình), rồi lớn lên ra đi làm cách mạng. Bây giờ ông trở về vĩnh viễn nằm lại trong lòng quê hương đất mẹ. Hai bàn chân của ông thật sự đã đặt vào lịch sử trong một ngày thu, trong nỗi vương vấn tiếc thương của hàng triệu người con đất Việt.

Ở bài thơ này, nhà thơ Anh Ngọc sử dụng nhiều hình ảnh đối lập, tương phản giàu chất tạo hình, nhịp điệu linh hoạt từ đó tập trung khắc họa hình tượng vị tướng của nhân dân thật sống động và giàu nội cảm. Không gian thơ đa chiều như vừa có thể chạm được vừa như ở trong miền thẳm sâu...

Có lẽ trong các bài thơ viết về Đại tướng Võ Nguyên Giáp với hào hùng bao chiến công oanh liệt thì bài thơ này là một nốt trầm riêng khắc họa chiều sâu tâm trạng và có sức lan tỏa, lay thức, xúc động trong tâm hồn chúng ta về một con người lớn lao nhưng bình dị đời thường. Đại tướng Võ Nguyên Giáp sinh ra vào một ngày thu, ra đi cũng vào ngày thu. Cuộc đời của ông gắn với nhiều sự kiện lớn của dân tộc diễn ra vào những mùa thu lịch sử và “Vị tướng già” vẫn sống mãi trong lòng dân tộc.

NGUYỄN NGỌC PHÚ