Nhận diện chiến lược "vùng xám" của Trung Quốc ở Biển Đông

Đó là cách Trung Quốc đang hành xử với các nước trong khu vực Đông Nam Á và cả những nước lớn như Mỹ, Nhật Bản.

Tàu cá đi trước, tàu chiến theo sau

Ngư dân Philippines đánh bắt cá tại bãi cạn Scarborough, phía xa là tàu tuần duyên cỡ lớn của Trung Quốc

Chiến lược "vùng xám" liên tục được thử nghiệm và điều chỉnh qua những cuộc đối đầu với lực lượng chấp pháp của các nước, đặc biệt ở Biển Đông từ năm 2006. Mục đích của những hành động quấy rối đó nhằm thay đổi hiện trạng, biến vùng biển không tranh chấp thành có tranh chấp và gây lúng túng cho các nước trong việc phản ứng.

Sự tồn tại của dân quân biển đã không còn là điều bí mật, dù Trung Quốc luôn che giấu. Năm 2013, ông Tập Cận Bình tới thăm làng chài Đàm Môn trên đảo Hải Nam và ca ngợi mô hình dân quân biển tại đây, yêu cầu nhân rộng ra toàn quốc.

Theo nhà nghiên cứu Ryan D.Martinson thuộc Đại học Hải chiến Mỹ, lực lượng dân quân biển Trung Quốc đóng trái phép trên đảo Phú Lâm thuộc quần đảo Hoàng Sa của Việt Nam được xem là hình mẫu chuyên nghiệp cho toàn Trung Quốc, với hơn 70 tàu lớn được thiết kế và đóng mới chỉ để phục vụ chiến lược "vùng xám".

Gregory Poling, Giám đốc sáng kiến minh bạch hàng hải châu Á thuộc Trung tâm Nghiên cứu chiến lược và quốc tế (CSIS) có trụ sở tại Mỹ  đặc biệt lưu ý về sự hiện diện đông đảo của các tàu cá Trung Quốc ở các thực thể bị Bắc Kinh chiếm đóng trái phép. Các hình ảnh vệ tinh có độ phân giải cao cho thấy luôn có 200-300 tàu cá Trung Quốc xung quanh đá Xu Bi, Vành Khăn thuộc quần đảo Trường Sa của Việt Nam do Trung Quốc sử dụng vũ lực chiếm đóng trái phép. Hầu hết những con tàu này đều trên 500 tấn, đồng nghĩa chúng bắt buộc phải lắp đặt hệ thống nhận dạng tự động (AIS). Tuy nhiên, ông Poling khẳng định chưa đầy 5% trong số này thực sự phát tín hiệu AIS. "Điều đó cho thấy Trung Quốc đang cố tình che giấu số lượng và hành động của các đội tàu cá đó", ông Poling nói.

Ông Poling cho rằng trong khi Bắc Kinh có thể giải thích những vụ đâm tàu trên Biển Đông là các tai nạn hàng hải thông thường giữa những tàu cá với nhau, việc đặt lực lượng dân quân biển trong bóng tối sẽ giúp Bắc Kinh có thể tái diễn trò đâm va và quấy rối các tàu nước ngoài mà họ cho là đang hoạt động trong cái gọi "đường 9 đoạn" nuốt trọn hơn 80% diện tích Biển Đông do họ tự vẽ ra.

Theo Ths Nguyễn Thế Phương (Trung tâm Nghiên cứu quốc tế Đại học khoa học - xã hội và nhân văn TP Hồ Chí Minh), có một số điều kiện khách quan lẫn chủ quan để Trung Quốc có thể áp dụng chiến lược "vùng xám" trong tương lai. Thứ nhất, tư duy chiến lược của Trung Quốc là "chậm mà chắc". Họ có thể kiên nhẫn để từ từ tiến hành "tằm ăn lá dâu" về mặt chủ quyền trong vòng 50 năm tới hoặc lâu hơn. Thứ hai, Trung Quốc có nguồn lực để tối ưu hóa các thành tố của chiến lược vùng xám. Thứ ba, ASEAN hiện vẫn còn phân cực trong vấn đề Biển Đông. Cuối cùng, luật quốc tế, nhất là Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển 1982 đang bị các nước lớn bất tuân. Trung Quốc dù là thành viên công ước này nhưng không tuân theo.

ASEAN cần đoàn kết ở Biển Đông

Trong một bài phát biểu tại Đại học Paramadina ở Indonesia cuối tuần trước, Ngoại trưởng Malaysia Saifuddin Abdullah nhấn mạnh không thể để Biển Đông trở thành yếu tố gây chia rẽ ASEAN, mà ngược lại là yếu tố giúp tăng cường đoàn kết trong khối. "Nếu ASEAN vẫn còn giữ chắc vị thế trung tâm, sẽ không có 1 hay 2 quốc gia thành viên nào tiến hành đàm phán song phương với Trung Quốc liên quan tới tranh chấp ở Biển Đông. Những gì diễn ra là cả 10 quốc gia thành viên ASEAN đàm phán với Trung Quốc", ông Abdullah nói.

Ông Abdullah đánh giá quá trình đàm phán Bộ quy tắc ứng xử (COC) ở Biển Đông đang diễn ra tốt đẹp và quá trình này cần được xúc tiến nhanh chóng. Ngoại trưởng Malaysia cho biết vị thế trung tâm và sự đoàn kết của các quốc gia ASEAN hiện vẫn rất mạnh, vì đến năm 2019 không có quốc gia nào trong số 10 thành viên của ASEAN muốn rời khối.

Trong khi đó, Đô đốc Karl L.Schultz, Tư lệnh Tuần duyên Mỹ (USCG) ngày 23.7 đã có cuộc họp báo qua điện thoại với các phóng viên khi ông có mặt tại đảo Saipan (Mỹ). 

Đô đốc Karl L.Schultz khẳng định Tuần duyên Mỹ và Hải quân Mỹ ủng hộ việc duy trì các vùng biển quốc tế rộng mở và tự do, đồng thời ủng hộ việc giải quyết tranh chấp chủ quyền của các nước trong khu vực một cách thích hợp tại tòa án quốc tế. Việc Mỹ tăng cường hiện diện trong khu vực như xây dựng năng lực cho các đối tác cho thấy được Washington thật sự nghiêm túc trong việc thực hiện cam kết về đảm bảo các giá trị dựa trên luật pháp trong khu vực. 

Liên quan tới các báo cáo về việc lực lượng hải cảnh và dân quân biển Trung Quốc quấy rối các tàu nước khác ở Biển Đông, đô đốc Karl L.Schultz khẳng định Mỹ luôn phản đối những hành vi gây hấn không phù hợp với trật tự dựa trên luật pháp. Phía Mỹ đang tích cực hợp tác với các quốc gia trong khu vực như Philippines, Malaysia, Indonesia...

PL (t/h)