Ngôi đình thờ con gái Triệu Việt Vương

Gian hậu cung đình Trình Xá đã được làm mới hoàn toàn

Với những giá trị về văn hóa, lịch sử, đình đã được công nhận là di tích cấp quốc gia vào năm 1999.

Huyền tích

Theo thần tích, đình Trình Xá trước đây là một ngôi miếu cổ thờ thành hoàng là công chúa Mỵ Châu, con gái Triệu Việt Vương. Công chúa Mỵ Châu kết duyên cùng vua Đoan Tông trở thành hoàng hậu. Mỵ Châu cùng vua đi đánh giặc phương Bắc xâm lược nhưng thất bại nên đã cùng hai người con gái nhảy xuống biển tự tử. Xác Mỵ Châu trôi dạt đến sông Dẫn Am vào địa phận xã Lỗi Dương (xã Gia Lương ngày nay) thì dừng lại. Nhân dân địa phương vớt lên thấy người phụ nữ dung nhan tuyệt trần liền làm lễ an táng, lập miếu ở gần bờ sông thờ phụng. Từ đó vùng đất này được bồi đắp màu mỡ, nhân dân có cuộc sống yên ổn, vui tươi. Người dân địa phương cho rằng nơi đây linh thiêng hiển ứng, bèn tâu lên triều đình. Bà được vua phong là "Thượng đẳng tối linh phúc từ" và cho dân lập đền thờ.

Khi vua Trần Nhân Tông cầm quân đi đánh giặc qua miếu Hoàng thái hậu có vào hành lễ cầu nguyện và chọn trong khu vực này 6 vị dân lão là Phạm Công Trinh, Vũ Công Cán, Nguyễn Công Mỹ, Phạm Công Hoằng, Trần Công Hợp, Lê Công Vinh. 6 người này làm gia thần phụng mệnh, theo vua đi đánh giặc. Trận ấy giặc tan, vua quay về tạ lễ miếu Hoàng thái hậu và ban thưởng hậu cho 6 vị dân lão, lệnh cho người dân lập đền thờ Hoàng thái hậu, các triều đại sau đều phong sắc và phong mỹ tự, tặng câu đối.

Ông Vũ Trung Hiếu, Bí thư Chi bộ, Trưởng thôn Trình Xá cho biết theo thần tích và tư liệu điền dã thì đình được khởi dựng vào thời Lê, gồm tiền tế hậu cung, tam quan, giải vũ. Qua thời gian biến đổi và nhiều lần trùng tu, di tích không còn như xưa, hiện chỉ còn 5 gian tòa tiền tế và 3 gian hậu cung theo kiểu chữ Đinh. Nhà làm kiểu lòng thuyền, chân cột bằng đá xanh, vì kết cấu con chồng đấu sen. Đặc biệt, đình còn lưu giữ nguyên vẹn các bức cốn chạm lộng các tích dân gian, nét chạm khéo léo, trau chuốt. Đầu bẩy mái hiên với kỹ thuật chạm bong tinh xảo, hình tượng như cá hóa rồng, rồng vờn mây, chim bay, đào mận.

Ngoài các kiến trúc nghệ thuật cổ, hiện đình còn giữ được nhiều cổ vật có giá trị như bia đá thời Nguyễn, 7 đạo sắc phong từ thời Quang Trung đến cuối thời Nguyễn. Đây là vật chứng chân xác nhất ghi nhận lịch sử và giá trị của ngôi đình.

Ông Đặng Anh Dũng năm nay 66 tuổi ở thôn Trình Xá cho biết, theo các cụ truyền lại, trước đây hội đình được tổ chức trọng thể trong 3 ngày từ 7-9.11 âm lịch, tất cả đầu đinh trong làng đều tham gia. Náo nhiệt nhất là lễ rước nước từ bến nước thôn Lũy Dương về miếu gần đình để rửa đồ tế tự. Sau đó làm lễ rước đồ tế tự vào đình rồi mới khai hội. Phần hội đông vui, có nhiều trò chơi dân gian như đấu vật, chọi gà, kéo co, bơi thuyền, hát chèo. “Từ năm 1999 đến nay, lễ hội đình thu gọn lại vào mùng 8.11 âm lịch hằng năm và chỉ có phần lễ, gần như không có phần hội do thiếu kinh phí tổ chức, cơ sở vật chất xuống cấp, hơn nữa nhiều người trong làng cũng bận rộn không để ý”, ông Dũng nói.

Quan tâm trùng tu, tôn tạo

Toàn bộ phần diềm mái gian tiền tế của đình Trình Xá đã xuống cấp nghiêm trọng

Những năm gần đây, đình Trình Xá xuống cấp trầm trọng. Kiến trúc biến dạng, hệ thống mái, vì kèo, cột… mục ruỗng. Ông Đặng Anh Dũng cho biết thêm đầu năm 2019, mái ngói hậu cung xô lệch, thủng nhiều chỗ, ngồi trong đình nhìn thấy ánh sáng ngoài trời, gặp mưa là dột. Nhiều người đến thắp hương không dám vào vì sợ mái sập xuống bất cứ lúc nào. Dân làng thấy vậy chuyển hết đồ tế tự ra gian tiền tế và thông báo với xã để có phương án trùng tu cấp thiết. 

Chủ tịch UBND xã Gia Lương Đoàn Thanh Bình cho biết địa phương đã đề nghị các cấp, các ngành quan tâm có phương án tu bổ di tích để chống xuống cấp, bảo tồn giá trị truyền thống của quê hương cũng như đáp ứng nhu cầu tín ngưỡng và nguyện vọng của nhân dân. Xã đã vận động nhân dân, con em xa quê ủng hộ được gần 300 triệu đồng, đến tháng 10.2019, tỉnh cấp cho xã 250 triệu đồng để tu bổ phần hậu cung. 

Đến nay, phần hậu cung đã được làm mới hoàn toàn, rộng hơn 60 m², hệ thống vì kèo, cột làm bằng gỗ lim. Nhà tiền tế cũng được tu bổ, thay mới một số chân cột, mái sau nóc đình đắp lại 2 con kìm, 2 đao góc... Tổng kinh phí để tu bổ cho các hạng mục này đã gần 900 triệu đồng. Thôn sẽ vận động nhân dân đóng góp tiếp.

Ông Đặng Anh Dũng và nhiều người dân trong làng vẫn băn khoăn vì hậu cung và mái sau nhà tiền tế đã tu bổ nhưng mái trước cũng đã xuống cấp trầm trọng. Hệ thống cửa bị mối mọt, không đúng nguyên bản, đao góc bị biến dạng, mái ngói lồi lõm, toàn bộ phần diềm mái tiền tế đã mục ruỗng, ngói ở phần diềm mái rơi rụng dần… rất nguy hiểm. 

Theo quan sát của chúng tôi, kiến trúc bên ngoài di tích quốc gia đình Trình Xá khá khập khiễng, phía sau mới, phía trước cũ và xuống cấp. Ông Vũ Trung Hiếu cho biết thôn đã nhờ một công ty tu bổ di tích lập khái toán, nếu trùng tu hết phần mái trước sẽ cần khoảng 400 triệu đồng. Tuy nhiên đây là di tích quốc gia, muốn làm phải xin phép Nhà nước, hơn nữa kinh phí hạn hẹp, chỉ trông chờ vào kinh phí của tỉnh phân bổ và vận động nhân dân, con em xa quê đóng góp. Ông mong đình được tu bổ hoàn thiện để hằng năm tổ chức lễ hội chu đáo, thu hút đông đảo nhân dân tham gia, góp phần giáo dục lịch sử, văn hóa truyền thống của quê hương. 

HOÀNG HÀ