Ngăn chặn việc lợi dụng nguyên tắc tập trung dân chủ để vi phạm

Những năm qua, công tác đấu tranh phòng chống tham nhũng, tiêu cực của Đảng và Nhà nước ta đã phát hiện và xử lý nhiều vụ việc tham nhũng, tiêu cực của các tổ chức, cá nhân trong hệ thống chính trị. Nhiều vụ việc trong số đó được kết luận kiểm tra của các cơ quan chức năng xác định là do vi phạm nguyên tắc tập trung dân chủ, quy chế làm việc, thiếu trách nhiệm, buông lỏng lãnh đạo, chỉ đạo.

Mới đây tại kỳ họp thứ 41 của Ủy ban Kiểm tra Trung ương (từ ngày 6 - 7/ 5/2024) đã thông báo kết luận: Ban Cán sự Đảng UBND TP Hồ Chí Minh đã vi phạm nguyên tắc tập trung dân chủ, quy chế làm việc; thiếu trách nhiệm, buông lỏng lãnh đạo, chỉ đạo để UBND thành phố và nhiều tổ chức, cá nhân vi phạm quy định của Đảng, pháp luật của Nhà nước.

Thống kê các thông báo của Ủy ban Kiểm tra Trung ương về xem xét kết quả kiểm tra khi có dấu hiệu vi phạm trong các tổ chức đảng, cụm từ “vi phạm nguyên tắc tập trung dân chủ” xuất hiện với tần suất cao, gắn với những hậu quả nghiêm trọng, rất nghiêm trọng. Vậy tại sao việc vi phạm nguyên tắc tập trung dân chủ lại diễn ra phổ biến đến vậy?

Điều 9, Điều lệ Đảng đã xác định rõ 6 nội dung của nguyên tắc tập trung dân chủ. Trong đó, “tập trung” thể hiện qua hệ thống quyền lực trong Đảng, được tổ chức theo trật tự thứ bậc, tổ chức đảng cấp dưới phải chấp hành các quyết định của tổ chức đảng cấp trên, tổ chức đảng cấp trên có thể xem xét, thay đổi quyết định của tổ chức đảng cấp dưới. Đồng thời cá nhân phải phục tùng tổ chức, đảng viên và tổ chức đảng phải chấp hành Điều lệ Đảng, Nghị quyết.

Về “dân chủ” thể hiện qua bầu cử để chọn ra thành viên ban lãnh đạo các cấp. Đây là mô hình tập thể lãnh đạo chứ không phải cá nhân lãnh đạo, ở đó các quyết định lãnh đạo được ban hành theo nguyên tắc đa số (đạt trên 50% số ý kiến tán thành). Thiểu số phải phục tùng đa số, cá nhân đảng viên không chỉ được quyền phát biểu, thảo luận, mà còn được bảo lưu ý kiến khác với quan điểm, ý kiến của đa số và báo cáo lên cơ quan đảng cấp trên.

Như vậy, nếu thực hiện nghiêm túc nguyên tắc tập trung dân chủ thì không chỉ phát huy trí tuệ tập thể, mà còn giảm thiểu nguy cơ độc đoán, chuyên quyền để ban hành những quyết định duy ý chí, thiếu cân nhắc thấu đáo, bất chấp những nguyên tắc, những quy định của tổ chức, dẫn đến sai phạm và hệ lụy tiêu cực. Đồng thời, bảo đảm sự quyết đoán của các chủ thể lãnh đạo trước những tình huống khó khăn, bất thường và duy trì kỷ cương, kỷ luật, sự thống nhất cả về quan điểm và hành động trong tổ chức đảng.

Tuy nhiên, trong thực tế hoạt động ở nhiều tổ chức đảng có nhiều cá nhân đã lợi dụng nguyên tắc tập trung dân chủ để trục lợi cho cá nhân và phe nhóm.

Những vụ việc vi phạm nguyên tắc tập trung dân chủ vừa qua cho thấy căn nguyên của những vi phạm là: sự hiểu biết không đầy đủ về nguyên tắc tập trung dân chủ; cán bộ, đảng viên, trong đó có cán bộ, lãnh đạo chủ chốt không gương mẫu, cá nhân chủ nghĩa, cố tình thực hiện sai nguyên tắc tập trung dân chủ; công tác kiểm tra, giám sát ở nhiều tổ chức đảng bị buông lỏng, việc thi hành kỷ luật đối với những sai phạm chưa nghiêm túc, dẫn đến tình trạng coi thường kỷ cương, kỷ luật...

Để giảm thiểu nguy cơ vi phạm nguyên tắc tập trung dân chủ, điều kiện đầu tiên là mỗi đảng viên, đặc biệt là các thành viên ban lãnh đạo ở mỗi tổ chức đảng cần nắm vững và thực hiện nghiêm túc những nội dung của nguyên tắc này. Cần lựa chọn các thành viên ban lãnh đạo đồng đều về trình độ, uy tín và ảnh hưởng của mỗi cá nhân. Cần nâng cao ý thức trách nhiệm, bản lĩnh của mỗi đảng viên trong tổ chức đảng, đặc biệt là thành viên ban lãnh đạo, không chỉ dám nêu chính kiến, đấu tranh khi phát hiện sai nguyên tắc, mà còn có thể báo cáo cơ quan đảng cấp trên nếu sai phạm kéo dài.

Tập trung dân chủ là nguyên tắc tổ chức cơ bản trong xây dựng tổ chức và hoạt động của Đảng Cộng sản. Thực hiện nghiêm túc nguyên tắc tập trung dân chủ là vấn đề cực kỳ quan trọng, ảnh hưởng đến sự sống còn của Đảng, của chế độ trong tình hình hiện nay.