Kênh đào Suez tắc nghẽn và những tác động đến thương mại toàn cầu

Siêu tàu chở hàng Ever Given mắc cạn tại Kênh đào Suez, Ai Cập, ngày 24.3.2021

Hơn 4 ngày trôi qua kể từ sau khi con tàu container Ever Given bị mắc kẹt, chắn ngang kênh đào Suez của Ai Cập, đến nay các nỗ lực giải cứu con tàu vẫn chưa thành công. Sự cố này đang khiến tuyến đường giao thương nhộn nhịp bậc nhất thế giới bị ngưng trệ, hàng hóa mắc kẹt, đẩy giá cả vận chuyển, giá dầu thế giới tăng.

Nỗ lực giải cứu tàu mắc kẹt ở kênh đào Suez

Ngày 23.3, một tàu container chở hàng siêu trường siêu trọng bất ngờ bị mắc cạn đã chắn ngang qua Kênh đào Suez ở Ai Cập. Con tàu container này có tên là MV Ever Given, dài 400m, rộng 59m, có thể chở được 224.000 tấn hàng hóa, thuộc sở hữu của một công ty cho thuê tàu có trụ sở tại Imabari, Nhật Bản mang tên Shoei Kisen KK. Khi mắc kẹt, con tàu với trọng tải 220.000 tấn chở theo hàng trăm container hàng hóa này đang trong hành trình đi qua Tanjung Pelepas ở Malaysia và đang trên đường tới Rotterdam, Hà Lan. Theo dự kiến, tàu sẽ tới đích trong vòng một tuần sau nếu không có sự cố mắc kẹt trên.

Điều đáng lo ngại là giao thông trên tuyến đường thủy nhỏ hẹp chia cắt lục địa châu Phi với bán đảo Sinai đã đình trệ do bị tàu chở hàng MV Ever Given chắn ngang ''án ngữ''. Dữ liệu vệ tinh từ MarineTraffic.com cho thấy mũi tàu của Ever Given chạm vào bờ phía Đông của kênh đào, trong khi phần đuôi tàu đang tựa vào bờ phía Tây. Một số tàu lai dắt đang cố gắng giúp nó xoay lại đúng hướng.

Vị trí tàu chở hàng Ever Given bị mắc kẹt nằm cách cửa kênh gần thành phố Suez, khoảng 6km về hướng Bắc. Tình trạng này khiến cho các con tàu khác bị tắc nghẽn, không thể lưu thông từ cả hai hướng. Theo dữ liệu của MarineTraffic, các tàu chở hàng và tàu chở dầu khác đang xếp hàng dài ở đầu phía Nam của kênh đào Suez, chờ đợi để về phía biển Địa Trung Hải.

Ngay sau sự cố, Ai Cập đã phải huy động toàn lực để tìm cách khiến con tàu Ever Given nhúc nhích. Ai Cập đã cho máy xúc tìm cách đào bới quanh mũi tàu để nó có thể thoát khỏi bờ cát. Cả chục tàu kéo, trong đó có một tàu 160 tấn, hoạt động liên tục,  để tìm cách đẩy con tàu ra vùng nước sâu hơn và nỗ lực lai dắt tàu Ever Given khỏi điểm mắc kẹt, nhưng gần như không có hiệu quả. Ông Peter Berdowski, Chủ tịch Hội đồng quản trị một công ty Hà Lan được Ai Cập thuê để giải cứu tàu, cho biết chiến lược dùng tàu kéo lai dắt không hiệu quả.

Tuy nhiên sau hơn 4 ngày liên tiếp, “siêu tàu” chở hàng Ever Given hiện vẫn mắc kẹt trong Kênh đào Suez của Ai Cập, làm tê liệt dòng chảy thương mại hàng hải thế giới đi qua kênh đào này. Trong bối cảnh đó, Cơ quan quản lý Kênh đào Suez (SCA) của Ai Cập ngày 25.3 đã phải ra thông báo tạm thời đình chỉ giao thông tại Kênh đào Suez giải cứu tàu Ever Given, một quyết định được đưa ra sau khi giới chức quản lý nhận thấy rằng các nỗ lực giải tỏa mắc kẹt tốn nhiều thời gian hơn so với dự tính trước đó. Giới chức Ai Cập muốn chờ thêm 10 ngày nữa khi thuỷ triều lên cao hơn để dễ cứu tàu Ever Given. Tuy nhiên điều này lại khiến số lượng tàu hàng bị mắc kẹt ở hai đầu kênh đào tăng vọt.

Từ ngày 26.3, Ai Cập quyết định sẽ thực hiện việc nạo vét để loại bỏ hàng nghìn m3 cát và bùn xung quanh mũi tàu. Hiện 9 chiếc tàu đang trực tiếp tham gia kéo chiếc tàu mắc cạn để đưa tàu thoát ra vùng nước chảy. Người đứng đầu Cơ quan Quản lý Kênh đào Suez (SCA) Osama Rabie cho biết nỗ lực giải cứu tàu phụ thuộc vào một số yếu tố, bao gồm cả hướng gió và thủy triều nên không loại trừ khả năng sẽ phải đòi hỏi kỹ thuật phức tạp.

Nhận thấy những ảnh hưởng tiêu cực mà sự cố trên gây ra, đặc biệt đối với thị trường năng lượng từ Trung Đông, chính quyền Mỹ đã đề nghị hỗ trợ phía Ai Cập giải cứu tàu mắc kẹt trên thông qua Đại sứ quán Mỹ tại Cairo. Truyền thông tại Mỹ đưa tin lực lượng hải quân của nước này đã gửi đánh giá nạo vét kênh đào để tư vấn cho các nhà chức trách Ai Cập về cách giải cứu con tàu. Lực lượng hải quân Mỹ tại Trung Đông cũng tuyên bố đã sẵn sàng triển khai lực lượng để giải cứu tàu hàng container Ever Given. Một đội cứu hộ Hà Lan ngày 26/3 cũng xác nhận vào ngày mai (28.3) sẽ có thêm 2 tàu kéo nữa đến Suez để hỗ trợ lực lượng chức năng Ai Cập. Trong khi đó, giới chức Thổ Nhĩ Kỳ cho biết, họ cũng có thể cử 1 tàu xử lý đến kênh đào để giúp Ai Cập, trong bối cảnh hai nước đang thúc đẩy hàn gắn quan hệ sau nhiều năm căng thẳng.        

Tuyến hàng hải quốc tế quan trọng

Kênh đào Suez là kênh giao thông nhân tạo nằm trên lãnh thổ Ai Cập, chạy theo hướng Bắc-Nam, đi ngang qua eo Suez tại phía Đông Bắc Ai Cập. Con kênh có chiều dài hơn 193 km, nối biển Địa Trung Hải với Biển Đỏ thuộc Ấn Độ Dương. Đây là tuyến đường vô cùng quan trọng, giúp lưu thông hàng hóa trực tiếp giữa châu Âu và châu Á mà không phải vòng qua châu Phi. Theo GlobalSecurity.org, thời gian di chuyển qua con đường thủy này chỉ vào tầm 13-15 giờ.

Kênh đào Suez được xây dựng từ năm 1859 đến năm 1869 theo sự chỉ đạo của kỹ sư Pháp Ferdinand de Lesseps, bằng tiền của Chính phủ Ai Cập và Pháp. Tuy nhiên, năm 1875, Ai Cập mất mọi quyền kiểm soát kênh đào sau khi chính phủ mắc nợ nặng nề và buộc phải bán cổ phần trong công ty quản lý kênh đào cho Anh.

Năm 1956, khi hợp đồng thuê 99 năm của công ty trên hết hạn, Tổng thống Ai Cập khi đó Gamel abd al-Nasser đã quốc hữu hóa kênh đào. Sau đó, lực lượng Anh, Pháp, Israel xâm chiếm khu vực kênh đào, đóng cửa nó gần một năm. Nhưng dưới áp lực của Mỹ và Liên Xô, các nước này buộc phải rút lui.

Ngày nay, với hơn 150 năm tuổi, kênh đào Suez vẫn là tuyến vận tải quan trọng cho dầu thô, hóa chất và các sản phẩm tinh chế đi từ Trung Đông và châu Á-Thái Bình Dương đến châu Âu và Bắc Mỹ.

Năm 2015, Tổng thống Ai Cập Abdel Fattah al-Sisi đã công bố kế hoạch mở rộng kênh đào, nâng chiều dài lên 193,3km và độ sâu là 24m. Hiện tuyến đường này có thể tiếp nhận các tàu có trọng tải khoảng 217.000 tấn. Nhờ mở rộng kênh đào Suez nên thời gian chờ đợi của các tàu lưu thông qua lại đã được giảm xuống.

Năm 2019, lưu lượng tàu qua kênh đào Suez mỗi ngày là khoảng 50 tàu. Dự kiến, lưu lượng này có thể tăng gấp đôi vào năm 2023 nhờ việc mở lưu thông 2 chiều. Khoảng 10% dòng chảy thương mại của thế giới lưu thông qua tuyến đường thủy quan trọng này, giúp mang lại một trong những nguồn thu ngoại tệ hàng đầu cho Ai Cập.  Cơ quan Giám sát kênh đào Suez (SCA) cho biết, năm 2020, gần 19.000 lượt tàu thuyền đi qua kênh đào Suez với tổng trọng tải ước tính 1,17 tỷ tấn, đã giúp Ai Cập có được nguồn doanh thu là 5,6 tỷ USD từ kênh đào Suez mang lại. Bởi nguồn doanh thu đáng kể mang lại nên dù phải đối diện với nhiều thách thức từ bên trong lẫn bên ngoài, Ai Cập vẫn đang tiếp tục đặt cược vào dự án mở rộng đầu tư kênh đào Suez, với tham vọng khẳng định vị thế độc tôn của kênh đào này tại khu vực trong nhiều thập niên tiếp theo.

Thiệt hại lớn khi kênh đào Suez bị tắc nghẽn

Trước khi xảy ra sự cố tàu Ever Given của Panama ngày 24/3, kênh đào Suez cũng chứng kiến thường xuyên các vụ va chạm do kênh đào này nhỏ hẹp. Năm 2014, hai tàu container lớn cũng từng va vào nhau ở đầu phía Bắc kênh đào. Năm 2018, 5 con tàu đã đâm liên hoàn vào nhau trong kênh đào do một tàu hỏng động cơ.

Sự cố tàu Ever Given của Panama bị mắc kẹt lần này ở Kênh đào Suez được nhận định có thể khiến hoạt động giao thương toàn cầu rơi vào kịch bản tồi tệ. Bởi đây là con đường duy nhất để đi từ biển Địa Trung Hải vào Biển Đỏ và Ấn Độ Dương. Tắc nghẽn giao thông kéo dài ở cả hai đầu kênh đào khiến hàng trăm tàu đang phải dừng lại để chờ đi qua kênh đào. Dữ liệu của hãng tin Bloomberg mới nhất cho thấy số lượng tàu hàng bị kẹt lại hai đầu kênh đào Suez đã lên đến hơn 238 tàu, so với con số hơn 168 tàu trong ngày 25.3.

Theo dữ liệu của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) cho thấy, phương thức vận tải chính của thương mại toàn cầu hiện nay là vận tải hàng hải với khoảng 90% hàng hóa giao dịch được chuyển thông qua đường biển. Sự cố với tàu Ever Given lại xảy ra đúng vào thời điểm cực kỳ khó khăn với các chuỗi cung toàn cầu do ảnh hưởng của đại dịch COVID-19. Hoạt động vận chuyển bằng đường biển vốn đang chịu áp lực lớn do thiếu hụt container trầm trọng và tàu vận chuyển, do đó việc tắc nghẽn tại kênh đào Suez kéo dài sẽ gây xáo trộn nghiêm trọng hoạt động thương mại toàn cầu.

Đối với Ai Cập, mỗi ngày kênh đào bị tắc nghẽn sẽ khiến nước này bị tổn thất lớn về kinh tế khi mất đi khoản thu phí 700.000 USD với mỗi tàu đi qua. Nhưng quan trọng hơn, với chuỗi cung ứng toàn cầu, việc kênh đào Suez tắc nghẽn khiến các tàu container không thể vận chuyển thực phẩm, nhiên liệu, sang châu Âu, hay đưa hàng hóa xuất khẩu từ châu Âu sang các nước phía Đông. Điều này sẽ tác động lớn đến hoạt động sản xuất, thương mại ở cả châu Âu và châu Á.

Các chuyên gia ước tính cứ mỗi ngày trôi qua sẽ có khoảng 10 tỷ USD giá trị hàng hoá bị tắc lại tại khu vực kênh đào. Trong đó lưu lượng hàng hoá phía Tây kênh đào Suez trị giá khoảng 5,1 tỷ USD/ngày, phía đông trị giá khoảng 4,5 tỷ USD/ngày.

Theo Allianz, nhà bảo hiểm tàu biển hàng đầu, các tàu thuyền sẽ chịu thêm chi phí lâu dài và tốn kém nếu kênh đào Suez không sớm được khai thông. Nếu chuyển hướng tàu sang Mũi Hảo vọng ở phía Nam châu Phi sẽ khiến các tàu thuyền phải mất thêm 2 tuần nữa để di chuyển, chưa kể là quãng đường di chuyển tăng thêm hơn 9.600 km và chi phí nhiên liệu vận hành tàu sẽ tăng thêm 300.000 USD, chưa tính đến các chi phí khác. Mặc dù vậy, hiện nhiều tàu chở hàng vốn thường qua Suez  đã phải chuyển hướng, chấp nhận chi phí tăng thêm nhiều lần để hàng hóa giao cho khách hàng không bị chậm chễ quá lâu.

Sau sự cố trên, tại châu Âu, một số hãng vận tải hàng hải đã phải ra thông báo cho biết hoạt động vận chuyển cao su tổng hợp tới đối tác Ấn Độ sẽ bị trì hoãn trong vòng 7 ngày tới. Bên cạnh đó, ít nhất 2 tàu từ châu Á chở 10.000 tấn hóa chất công nghiệp cũng không thể cập cảng châu Âu theo đúng lịch trình. Các công ty vận tải hàng hóa quốc tế Maersk (Ðan Mạch) và Hapag-Lloyd (Ðức) ngày 25.3 cũng cho biết đang xem xét các lựa chọn để tránh Kênh đào Suez, bao gồm cả việc đi vòng quanh châu Phi trong bối cảnh kênh đào này bị tắc nghẽn...

Giới quan sát cảnh báo, tác động có thể thấy rõ trước mắt là việc giá cước vận chuyển đường biển, đặc biệt là giá cước vận chuyển container, sẽ tăng cao trong thời gian tới dưới các tác động của sự cố tắc nghẽn kênh đào Suez. Hiện giá vận chuyển container loại 40 feet từ khu vực Trung Quốc đến Châu Âu đã đạt 8.000 USD/container, tăng gấp 4 lần so với cùng kỳ năm ngoái. Thậm chí, trên một số tuyến vận tải vốn không đi qua kênh đào Suez, giá cước vận chuyển cũng bắt đầu có dấu hiệu tăng lên do thiếu hụt lượng tàu vận chuyển khi nhiều tàu khác bị mắc kẹt tại khu vực kênh đào.

Cơ quan định giá độc lập quốc tế về các thị trường năng lượng và hàng hóa Argus Media thì dự báo, do sự đình trệ của Kênh đào Suez, giá container phế liệu sắt dự kiến sẽ tăng lên 900 USD/container cho tuyến vận tải từ Mỹ đến vùng lãnh thổ Đài Loan (Trung Quốc) vào ngày 1.4 tới, so với mức tương ứng 800 USD/container của tháng 3.

Không chỉ khiến giá cước vận tải đường biển tăng mà sự cố tàu Ever Given còn đẩy giá nhiều loại hàng hoá quan trọng như cà phê, dầu thô, thiết bị điện tử tăng lên. Thị trường dầu mỏ toàn cầu đã ngay lập tức phản ứng với sự cố kênh đào Suez bị tắc nghẽn. Thị trường này vốn đã chịu áp lực gần đây khi các nhà đầu tư tính toán cung và cầu cho giai đoạn tiếp theo trong đại dịch. Giá dầu thô Brent giao sau đã tăng gần 6% ngay trong ngày 24.3 khi các thương nhân đánh giá tác động của sự cố trên kênh đào. Sau đó giá dầu lại tăng mạnh vào ngày 25 và 26.3. Theo các chuyên gia, trong số các hàng hóa lưu thông qua kênh đào Suez, đáng chú ý phải kể đến những tàu chở năng lượng, vốn chiếm khoảng 10% lượng dầu và 8% lượng khí đốt được vận chuyển trên toàn cầu. Sau sự cố ở kênh đào Suez, các nhà máy lọc dầu của châu Âu và Mỹ có thể sẽ buộc phải tìm kiếm nguồn cung thay thế nếu tình trạng tắc nghẽn kéo dài, khiến giá dầu tăng cao. Đồng thời, tuyến vận chuyển dầu thô từ Biển Bắc tới châu Á cũng sẽ bị ảnh hưởng.

Theo đánh giá của các chuyên gia, ngay cả khi việc giải phóng thành công tàu Ever Given thì lượng lớn tàu hàng bị dồn vào 2 đầu kênh đào sẽ khiến tình trạng tắc nghẽn ở khu vực này chưa thể chấm dứt ngay.

Nhà cung cấp dịch vụ hàng hóa độc lập toàn cầu ICIS nhận định bất kỳ tác động nào khác đối với hoạt động vận tải hàng hóa có thể làm trầm trọng thêm cuộc khủng hoảng nguồn cung ở một số thị trường hiện nay.

Theo TTXVN