Gió thổi từ "Thung lũng gọi hồn"

Một góc "Thung lũng gọi hồn" từ Đài hương 468

40 năm đã trôi qua nhưng gần 2.000 liệt sĩ tuổi đôi mươi vẫn nằm lại khắp chiến trường Vị Xuyên (Hà Giang). Xương thịt các anh đã hòa tan trong đất mẹ tạo nên sắc xanh hun hút của "Thung lũng gọi hồn" nơi biên viễn.

Thung lũng dưới chân điểm cao 468 trên đỉnh Nậm Ngặt thuộc xã Thanh Thủy, huyện Vị Xuyên (Hà Giang) là một trong những trọng điểm của chiến trường Vị Xuyên khốc liệt trong chiến tranh biên giới phía Bắc. Những người lính tham chiến tại đây gọi nó là “Thung lũng gọi hồn”, nơi tụ linh hồn của gần 2.000 liệt sĩ nằm lại chiến trường này. Họ vẫn mãi mãi mười tám, đôi mươi. Các anh nằm lại đó, giữ đất, giữ đường biên. Giữ và nhắc cho người đời sau bài học về tinh thần cảnh giác, về lòng yêu nước không hạn định.

Cuộc chiến khốc liệt

Trong tiếng gió u u thốc lên từ cái thung lũng hun hút giờ đây màu xanh cây cỏ đã phủ kín vết thương bom đạn một thời, chúng tôi gặp đoàn cựu binh của mặt trận Vị Xuyên trở về tìm đồng đội sau hơn 40 năm, tính từ ngày “tiếng súng đã vang khắp bầu trời biên giới”. Giờ đây, họ đã già, mắt đã mờ, chân đã chậm nhưng ân tình với đồng đội còn nằm lại không vơi cạn. Đã có một khoảng thời gian dài, cuộc chiến tranh bảo vệ biên giới phía Bắc Tổ quốc ta ít được nhắc đến. Bởi thế, hơn 40 năm qua, nhiều người không hình dung được cuộc chiến ấy đã diễn ra gian khổ và khốc liệt ra sao, thậm chí có bạn trẻ còn không biết địa danh Vị Xuyên nằm ở tỉnh nào trên bản đồ đất nước. Nhưng với những người lính đã từng chiến đấu trên khắp các điểm cao của mặt trận biên giới phía Bắc ngày ấy và cả những người Việt yêu nước chân chính, cuộc chiến ấy không bao giờ phai. 
Trong các trận tham chiến chống lại sự xâm lấn lãnh thổ Việt Nam của quân bành trướng Trung Quốc, để bảo vệ biên giới, riêng chiến trường Vị Xuyên đã có hơn 4.000 chiến sĩ hy sinh, hơn 9.000 thương binh, bệnh binh thuộc 9 sư đoàn chủ lực cùng nhiều đơn vị bộ đội của ta trực tiếp chiến đấu tại đây. Xót xa hơn khi hiện vẫn còn gần 2.000 liệt sĩ nằm rải rác khắp chiến trường Vị Xuyên chưa quy tập được hài cốt. Các anh vẫn nằm đâu đó trên chiến trường này, nơi những vách đá dựng đứng, những hang sâu thăm thẳm, bên những bụi cây, ngọn cỏ; xương thịt các anh đã hòa tan trong đất mẹ tạo nên sắc xanh hun hút của “Thung lũng gọi hồn” nơi biên viễn.

Rồi con đường mòn quanh co với vô vàn khúc cua tay áo đưa chiến trường Vị Xuyên khốc liệt một thời mở ra. Các cao điểm 1509, 1100, 772, 685, Đồi Đài, Cô Ích, Bốn Hầm… nơi diễn ra những trận đánh vô cùng quyết liệt để bảo vệ biên giới của bộ đội Việt Nam với quân bành trướng Trung Quốc cứ nhấp nhô như sống lưng khủng long dọc dãy núi đá vôi trước mặt.

Lịch sử như một cuốn phim quay chậm. Ngược về hơn 40 năm trước, ngày 17.2.1979, hơn 60 vạn quân Trung Quốc đồng loạt tấn công vào 6 tỉnh phía Bắc, xâm lấn biên giới Việt Nam, có nơi, bằng chiến thuật “biển người, thọc sâu phá hoại”, chúng lấn vào sâu trong đất liền tới 50 km. TP Lào Cai, Cao Bằng, một phần TP Lạng Sơn (khi đó những thành phố này là thị xã) của ta bị quân Trung Quốc san phẳng. Lửa bùng cháy trên những bản làng. Máu của đồng bào ta đã đổ. Cuộc chiến chống lại bè lũ bành trướng xâm lược của quân, dân ta diễn ra ác liệt. Bằng nghệ thuật “chiến tranh nhân dân, lấy ít địch nhiều”, lực lượng vũ trang tại chỗ và đồng bào các dân tộc 6 tỉnh biên giới đã đánh bật quân Trung Quốc xâm lược. Ngày 18.3.1979, chúng buộc phải rút quân. Tuyên bố rút là một chuyện, thực chất cuộc chiến giữ đường biên, giữ đất đai cương thổ của quân dân ta vẫn tiếp diễn suốt 10 năm sau đó, đặc biệt dữ dội từ tháng 4.1984 đến tháng 5.1989. 10 năm trời, súng nổ không ngừng dọc biên giới phía Bắc. 

“Lịch sử quân sự Việt Nam” còn ghi rất rõ: “Những trận chiến ác liệt trên mặt trận Vị Xuyên là một phần cuộc chiến tranh phá hoại, một dạng chiến tranh đặc biệt cả về phương thức tác chiến, vũ khí sử dụng, thời gian và không gian của quân Trung Quốc. Vừa dùng máy bay, thám báo, biệt kích luồn sâu sang đất Việt Nam nắm tình hình, vừa kết hợp bắn cấp tập pháo cối, chế áp các điểm cao, các trục đường giao thông, Trung Quốc xua lực lượng bộ binh tấn công lấn chiếm đất ta. Cách đánh của chúng không theo quy luật, không kể ngày đêm, tập trung mật độ lớn với mức độ huỷ diệt vào những khu vực trọng điểm như đồi Đài, Cô Ích, cao điểm 685, Cót Ép, khu 4 hầm. Số lượng đạn, pháo cối Trung Quốc bắn sang trận địa Việt Nam mỗi ngày trung bình từ 10.000 đến 20.000 quả. Có ngày (7.1.1987), chúng bắn tới trên 65.000 quả. Chỉ trong khoảng thời gian hơn 5 năm (1984-1989), lượng đạn pháo Trung Quốc bắn vào Hà Tuyên đến trên 2 triệu quả, trong đó 60% là đạn cối, tập trung vào hai xã Thanh Đức, Thanh Thuỷ của huyện Vị Xuyên chỉ với khoảng diện tích 20 km2”. 

Lời thề "người lính Vị Xuyên" được khắc trên báng súng của Trung đội trưởng Nguyễn Viết Ninh

“Sống bám đá, chết hóa đá, thành bất tử”

Đồi tưởng niệm 468 hôm nay khói hương trầm nghi ngút. Những cựu chiến binh một thời của trận địa này cồn cào nhớ về đồng đội. Bằng chất giọng trầm, khan, ngay bên Bia tưởng niệm các liệt sĩ hy sinh tại mặt trận Vị Xuyên, một cựu chiến binh Tiểu đoàn 3, Trung đoàn 876, Sư đoàn 356 trầm ngâm: “Giờ thì cây cối xanh thế kia, chứ ngày đó ác liệt lắm. Nhìn đâu cũng chỉ thấy bột đá. Pháo của quân Trung Quốc nã xuống, pháo của ta phản kích lại. Đá bị băm nát rồi vụn nhừ, tơi ra thành bột. Có ngày, bột đá ngập tới ngang ống chân”. Rồi bác khoát tay một vòng: “Kia, từ dốc Công binh, cửa hang Làng Lò, lấn sang phải là bình độ 300 - 400, sang trái lấn lên cao điểm 685, luôn là thế cài răng lược giữa ta với địch, nhằm hạn chế tối đa hỏa lực của quân Trung Quốc và giảm thương vong cho anh em. Ta giành lại các điểm cao từ quân Trung Quốc rất khó khăn do địa hình bất lợi. Nhưng giành lại được chốt đã khổ, giữ chốt còn gian khổ gấp nhiều lần”. Chỉ bấy nhiêu lời trong câu chuyện ngắn ngủi với người cựu chiến binh nhưng tôi hiểu, sự gian khổ, hy sinh của những người lính Vị Xuyên trong các trận chiến đấu giữ biên giới ngày ấy chắc chẳng con chữ nào bây giờ miêu tả hết.

Gió vẫn ồ ồ thốc lên mặt chúng tôi từ “Thung lũng gọi hồn”. Trong đôi mắt của các cựu chiến binh đang vời vợi tới những điểm cao trên dãy núi đá nhấp nhô một thời đã từng là chiến trường ác liệt chắc chắn còn ám ảnh hình ảnh bao đồng đội với những trận đánh không khoan nhượng với quân bành trướng. Và như để minh chứng cho những gì gió đang thổn thức kể, chúng tôi dừng chân cạnh một gốc cây xù xì, bên một người cựu binh mà ống tay áo rỗng đang để gió vờn phơ phất. “Bác bị thương trong trận đánh nào hả bác?”. Chầm chậm đưa ánh nhìn rời đỉnh núi mờ xa, ông không nhìn vào tôi mà quay nhìn ngôi sao trên đài tưởng niệm. “Ngày 12.7.1984 cô ạ. Cái ngày không bao giờ nhạt trong tâm trí của chiến sĩ Sư đoàn 356 mặt trận Vị Xuyên - ngày diễn ra trận chiến khốc liệt nhất tại mặt trận biên giới Hà Giang. Trận đánh ấy của chúng tôi mang bí số MB84. Suốt một ngày quần nhau với quân bành trướng dưới những cơn mưa đạn pháo chúng trút xuống, đơn vị tôi không lấy lại ngay được các điểm cao như kế hoạch. Đạn vơi, cả trận địa khét lẹt bởi khói thuốc súng trộn bột đá, chúng tôi được lệnh lui về phòng ngự, củng cố lực lượng, chờ thời cơ phản công để giành lại điểm cao. Chỉ riêng ngày đó, 600 chiến sĩ Sư đoàn 356 của tôi hy sinh. Ngày 12.7.1984 cánh tay của tôi nằm lại nơi này và ngày đó cũng trở thành ngày giỗ trận của Sư đoàn 356”. Mắt tôi bỗng cay, không phải vì khói hương đang nghi ngút mà cay dường như vì gió vẫn thốc tháo ngược lên từ dưới “Thung lũng gọi hồn”.

Qua lời kể của các cựu binh, chúng tôi biết được, trong cuộc chiến 10 năm giữ biên cương, tại mặt trận Vị Xuyên không chỉ có trận đánh ngày 12.7.1984 mà trận đánh giành cao điểm 685 cũng ác liệt không kém. Sau nhiều ngày đánh lấn dũi và tổ chức các đợt tiến công, ta lấy lại được cao điểm 685. Quân Trung Quốc tấn công để chiếm lại. Trận đánh giữ vững điểm E5 của cao điểm 685 bắt đầu từ ngày 12.1.1985 diễn ra trong thế giằng co ác liệt giữa ta và địch. Đến ngày 18.1.1985, cả đại đội giữ chốt chỉ còn chưa đầy 20 người, chiến đấu với một tiểu đoàn quân Trung Quốc có pháo binh yểm trợ. Việc tiếp tế của bộ đội ta khó khăn vô cùng. Có lúc hậu cần không tiếp tế kịp, bộ đội đói cả cơm nắm, rau xanh, nước uống. Khi ấy, Nguyễn Viết Ninh, Trung Đội trưởng bộ binh, Đại đội 5, Tiểu đoàn 2, Trung đoàn 876, Sư đoàn 356, người dân tộc Mường quê xã Minh Hòa (Yên Lập, Phú Thọ) lúi húi khắc rồi hồ hởi vỗ vỗ báng súng và tuyên bố: “Quân Trung Quốc dù đông nhưng đất của ta, ta quyết tâm giữ”. Dòng chữ “Sống bám đá, chết hóa đá, thành bất tử” nổi rõ lên trên báng súng của Trung đội trưởng Nguyễn Viết Ninh. Trong lời kể của người đồng đội, trong trận đánh giữ điểm cao ấy, Trung Đội trưởng Nguyễn Viết Ninh bị thương đến ba lần. Hai lần đầu, anh bị thương vào tay trái rồi vào bụng nhưng vẫn không rời trận địa. Đến đợt cuối cùng, khi quân Trung Quốc dùng nhiều loại pháo bắn phá ác liệt và cho bộ binh đông gấp nhiều lần lực lượng ta để mở đợt tiến công mới, anh Ninh bị thêm một vết thương ở chân, vẫn chỉ huy đồng đội chiến đấu mà kiên quyết không chịu lui về tuyến sau. Đến cuối ngày, Nguyễn Viết Ninh bị thương vào đầu rồi hy sinh. Trận đó, ta giữ vững được điểm E5 thuộc cao điểm 685.

Đau thương nào rồi cũng sẽ đi qua. Để có thanh bình hôm nay, dân tộc ta đã trả giá bằng rất nhiều máu xương của những binh đoàn trai trẻ. Biên giới giờ đây đã yên bình, nhưng cuộc chiến Vị Xuyên để lại cho chúng ta bài học lớn về bảo vệ chủ quyền, lãnh thổ nhất là trong tình hình hiện nay. 

Gió vẫn ồ ồ thốc lên từ “Thung lũng gọi hồn”. Hơn 2.000 liệt sĩ tuổi đôi mươi vẫn gửi linh hồn tại thung lũng ấy. Các anh mãi trẻ, như lời ca trầm ấm lẫn tiếng ghi-ta của đồng đội các anh đang quây quần nơi đây “Đồng đội ơi, ta về với nhau… như năm xưa, ta vừa mới bên nhau, mười tám đôi mươi trời xanh biếc trên đầu”. Gió vẫn thổi và trời vẫn xanh. Tổ quốc và nhân dân không bao giờ quên các anh, cũng không bao giờ quên những ngày đạn lửa giữ gìn biên cương Tổ quốc.

HOÀNG THƯƠNG