Giáo sư Ngô Bảo Châu: Nhà nước phải đầu tư cho cả nghiên cứu và đào tạo

Nói về con đường đổi mới giáo dục đại học, Giáo sư (GS) Ngô Bảo Châu cho rằng không có một giải pháp triệt để thay đổi cục diện mà phải bắt đầu từ những câu chuyện thực tế, từ đó đưa ra con đường khả dĩ nhất mà đại học Việt Nam nên lựa chọn để đi.

GS Châu cho biết: "Muốn thay đổi tất nhiên là phải tăng đầu tư, cả từ nguồn ngân sách và từ xã hội nữa. Nhưng đầu tư phải đi cùng với tăng chất lượng thì người ta mới chấp nhận được".

Phải tăng đầu tư cho giáo dục đại học

Có ý kiến cho rằng trong bối cảnh nguồn lực nhà nước không tăng, muốn tăng suất đầu tư cho đào tạo thì phải giảm quy mô ĐH công lập, GS đồng ý không?

- Cái này đòi hỏi phải nghiên cứu rất chi tiết nên tôi không thể bình luận ngay được. Bởi còn phải tùy ngành nghề, ngành này có thể giảm nhưng ngành kia phải tăng. Rõ ràng phải điều chỉnh lại, có chỗ tăng, chỗ giảm nhưng về cơ bản là đầu tư vào đại học phải tăng lên cả từ nguồn ngân sách nhà nước và nguồn xã hội. Điều chỉnh như thế nào thì phải có các nghiên cứu để đưa ra khuyến nghị cụ thể.

Đòi hỏi tăng nguồn chi ngân sách cho ĐH có hợp lý không khi nhiều ý kiến cho rằng đại học thế giới phát triển mạnh nhờ các nguồn đầu tư ngoài nhà nước?

- Trên thế giới, ngay cả các đại học tư cũng có phần đầu tư đáng kể của nhà nước, nhưng không phải đầu tư vào phần chi phí giảng dạy sinh viên (SV) mà là đầu tư vào nghiên cứu khoa học. Đại học tư của Mỹ cũng được nhận hỗ trợ của nhà nước cho nghiên cứu, phần hỗ trợ đó thậm chí còn tương đương với phần kinh phí các trường thu được từ nguồn học phí. Có thể hiểu đơn giản thế này, công thức chung về nguồn chi cho đại học bao gồm ngân sách nhà nước + học phí + các nguồn xã hội ngoài học phí.

Nhưng nhiều người phàn nàn là ở nước ta nguồn chi cho đại học phần lớn là từ học phí, thêm một ít từ nhà nước, còn từ nguồn lực xã hội là rất yếu, GS nghĩ sao?

- Trên thế giới này có lẽ chỉ ở Mỹ là có truyền thống xã hội đóng góp cho đại học rất nhiều. Việc cá nhân bỏ tiền túi của mình ra đóng góp cho đại học thì hầu như chỉ có ở Mỹ.

Đa số các nước châu Âu việc đầu tư cho đại học dùng tiền ngân sách là chính. Đức, Pháp hầu như không thu học phí. Các nước châu Á thì cũng tùy nước. Như Malaysia thì đầu tư từ ngân sách nhà nước rất lớn. Theo con số mà tôi nắm được, suất đầu tư cho đại học của Việt Nam chỉ là 600 USD/SV/năm, còn Malaysia là 6.000 USD. Nghĩa là Malaysia có GDP chỉ gấp đôi VN, nhưng đầu tư cho đại học theo đầu SV cao gấp 10 lần chúng ta.

Lấy học phí để đầu tư cho nghiên cứu khoa học là vô lý

Như GS trao đổi ở trên, chúng ta phải chấp nhận thực tế là chi cho ĐH chỉ có thể chủ yếu dựa vào 2 nguồn: từ nhà nước và thu học phí. Và thực tế là hiện nay nguồn thu chủ yếu dựa vào học phí. GS nghĩ thế nào về điều này?

- Nhóm của chúng tôi cũng đang nghiên cứu các vấn đề liên quan để trên kết quả nghiên cứu có thể đưa ra khuyến nghị chính sách mà xã hội cảm thấy hợp lý đối với cả người học và nhà nước. Ví dụ, không thể tránh việc tăng học phí để tăng chất lượng.

Vấn đề tăng suất đầu tư là để tăng giá trị của bậc đại học, trong đó đâu là phần mà người dân đóng góp (học phí), đâu là phần nhà nước phải đầu tư. Có rất nhiều yếu tố khác nhau chi phối tới việc giải bài toán này, chẳng hạn phải tính toán rõ ràng xem ngành nghề đó sau khi ra trường thì kỳ vọng thu nhập như thế nào, từ kỳ vọng thu nhập đó mà suy ra được gia đình người học có thể sẵn sàng trả mức học phí đến đâu. Rồi còn tùy vào sự ưu tiên của nhà nước đối với từng ngành nghề. Chẳng hạn, khả năng chi trả của người học quá thấp nhưng nhà nước thấy vẫn cần phải đầu tư về lâu dài thì nhà nước phải đầu tư.

Hiện nay có việc các trường trích một phần tiền từ học phí để chi cho nghiên cứu, GS có đồng ý không?

Hiện tại, nhiều trường vẫn lấy học phí cho nghiên cứu khoa học. Khoản tiền đó chỉ mấy phần trăm, rất là nhỏ, và nó không giải quyết được vấn đề gì ngoài việc xoa dịu những thiếu thốn về đầu tư cho nghiên cứu trong trường đại học. Dù nó nhỏ, nhưng nó vô lý, vì về nguyên tắc người học không có trách nhiệm phải hỗ trợ hay tài trợ cho nghiên cứu khoa học của giảng viên. Đó là việc của nhà nước và các quỹ nghiên cứu.

Như vậy, quan điểm của GS là ngay cả với chi phí đào tạo thì người học cũng chỉ phải gánh một phần chi phí chứ không phải toàn bộ? Và một phần thì bao nhiêu là hợp lý?

Trong nhóm chúng tôi, có bạn đã tìm hiểu thì thấy ở Úc họ chia cơ cấu đầu tư của nhà nước, của xã hội và của người học tùy theo các ngành khác nhau. Đó là một cách làm hay mà chúng ta nên tham khảo. Chẳng hạn, chúng ta đang rất cần nhiều hơn cán bộ y tế, bác sĩ, mà ngành này phải học rất lâu nên chưa chắc cái kỳ vọng về thu nhập đã đủ để lôi kéo người học, nên nếu nhà nước cần thì phải bù vào phần đó. Trong khi đó, có những ngành như luật, kinh tế kỳ vọng thu nhập so với đầu tư gần như giống nhau thì nhà nước không cần đầu tư nữa.

Theo Thanh niên