Giá trị thời đại của bản Tuyên ngôn độc lập

Ngày 2.9.1945, tại Quảng trường Ba Đình, Chủ tịch Hồ Chí Minh thay mặt Chính phủ lâm thời trịnh trọng đọc bản Tuyên ngôn độc lập lịch sử, tuyên bố với toàn thể quốc dân đồng bào, với toàn thế giới: Nước Việt Nam dân chủ cộng hòa độc lập, tự do ra đời.

Bản Tuyên ngôn độc lập mở đầu bằng một chân lý phổ biến và vĩnh cửu: “Tất cả mọi người đều sinh ra có quyền bình đẳng. Tạo hóa cho họ những quyền không ai có thể xâm phạm được; trong những quyền ấy, có quyền được sống, quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc”.

Lời mở đầu của bản Tuyên ngôn độc lập để khai sinh nước Việt Nam dân chủ cộng hòa được Chủ tịch Hồ Chí Minh đặt trong dấu ngoặc kép, theo dụng ý đây là một câu trích trong Tuyên ngôn của cách mạng Mỹ năm 1776. Nhưng cho câu này trong dấu ngoặc kép, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã rất tinh tế khi viết ở khổ thứ hai của bản Tuyên ngôn rằng: “Lời bất hủ ấy ở trong bản Tuyên ngôn độc lập năm 1776 của nước Mỹ. Suy rộng ra, câu ấy có nghĩa là: tất cả các dân tộc trên thế giới đều sinh ra bình đẳng; dân tộc nào cũng có quyền sống, quyền sung sướng và quyền tự do”.

Thực chất lời mở đầu của bản Tuyên ngôn độc lập khai sinh nước Việt nam độc lập, tự do của Chủ tịch Hồ Chí Minh soạn thảo có sự kế thừa trong bản Tuyên ngôn độc lập năm 1776 của Mỹ. Nhưng câu trích đó không còn nguyên bản, vì trong bản Tuyên ngôn độc lập của Mỹ người ta chỉ cho “tất cả những người đàn ông da trắng” mới được quyền sống, quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc, đó là sự bất bình đẳng, phân biệt chủng tộc và giới tính. Như vậy, Người chỉ lấy cái tinh thần của nó chính là quyền của con người và dân tộc, Người đã bỏ đi cái căn cốt, cái bản chất của cuộc cách mạng không triệt để, chưa đến nơi đến chốn. Và thay vào đó là một mệnh đề “Tất cả mọi người”, “Tất cả các dân tộc” trên hành tinh này mà không có sự phân biệt màu da, tiếng nói, không phân biệt nam nữ, đẳng cấp, dân tộc, tôn giáo, đều được các quyền cơ bản đó.

 Với sự sắc sảo trong lập luận, sử dụng nghệ thuật "gậy ông đập lưng ông" một cách tinh tế, thông qua mượn Tuyên ngôn nhân quyền và dân quyền năm 1891 của cách mạng Pháp và Tuyên ngôn độc lập của Mỹ năm 1776 để buộc các nước trên thế giới phải công nhận quyền độc lập, toàn vẹn lãnh thổ của nước Việt Nam dân chủ cộng hòa.

Bản Tuyên ngôn độc lập là một bản tuyên ngôn vượt thời đại. Ngay sau khi viết bản thảo xong, ngoài các đồng chí Thường vụ Trung ương đọc và góp ý, Bác đã đưa cho một sĩ quan quân đội Mỹ đọc. Đó là thiếu tá Archimedes L.A Patti, chỉ huy quân Mỹ của lực lượng Đồng minh chống phát xít Nhật có mặt tại Việt Nam cùng với Mặt trận Việt Minh. Sau khi được đọc bản thảo, ông ta đã rất khâm phục và nói với Chủ tịch Hồ Chí Minh rằng: Tuyên ngôn Ngài soạn thảo là bản Tuyên ngôn vượt thời đại, vì Ngài đã bỏ đi cụm từ “white mans” (những người đàn ông da trắng) và thay vào đó là “every body” (Tất cả mọi người).

Tính vượt thời đại trong bản Tuyên ngôn độc lập khai sinh nước Việt Nam dân chủ cộng hòa là hướng tới mục tiêu giải phóng dân tộc, giải phóng con người khỏi áp bức bóc lột, bất công, bất bình đẳng, tất cả mọi người, mọi dân tộc được sống sung sướng, tự do và hạnh phúc. 75 năm qua, sau khi bản Tuyên ngôn độc lập được công bố, Đảng Cộng sản Việt Nam đã lãnh đạo nhân dân Việt Nam thực hiện rất tốt và bảo đảm ngày càng đầy đủ những quyền đó cho mọi người. Thực hiện giải phóng dân tộc, giải phóng con người, mở đầu cho phong trào giải phóng các dân tộc trên thế giới khỏi ách thống trị của chủ nghĩa thực dân cũ và mới.

Hiện nay trên thế giới không còn sự áp bức, thống trị của chủ nghĩa thực dân như trước đây. Nhưng sự áp bức, bất công, bất bình đẳng đang biến tướng dưới những hình thức mới tinh vi, phức tạp và nguy hiểm, làm cho thế giới bất ổn bởi chiến tranh cục bộ, xung đột dân tộc, sắc tộc, tôn giáo, khủng bố, đang đe dọa và tước đi quyền sống, quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc của hàng tỷ người, của nhiều dân tộc. Bao đau thương mất mát đã diễn ra, nhân loại đã và đang gồng mình để đấu tranh cho một thế giới hòa bình, tự do và phát triển. Các quốc gia độc lập đang chống lại sự áp đặt của các nước lớn đe dọa nền độc lập, tự do, chủ quyền toàn vẹn lãnh thổ, và đấu tranh chống lại sự bất bình đẳng trong quan hệ quốc tế, trong giao thương, biến đổi khí hậu, chống lại sự khủng bố, đói nghèo và dịch bệnh, trong đó có đại dịch Covid-19 gây ra hiện nay.

Ở Việt Nam, bản Tuyên ngôn độc lập đã nêu rõ: “Chính phủ lâm thời nước Việt Nam dân chủ cộng hòa trịnh trọng tuyên bố với thế giới rằng: “Nước Việt Nam có quyền hưởng tự do và độc lập, và sự thật đã thành một nước tự do, độc lập. Toàn thể dân tộc Việt Nam quyết đem tất cả tinh thần và lực lượng, tính mạng và của cải để giữ vững quyền tự do độc lập ấy”. Lời tuyên bố đó đã khẳng định một vấn đề rất quan trọng cho sự ra đời của một quốc gia độc lập, tự do, với sự hiện diện của một chính quyền có chủ quyền dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản và sự thống nhất cao của cộng đồng dân tộc.

Hiện nay, dưới sự lãnh đạo của Đảng, nhân dân ta đang xây dựng đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa, nhằm hướng tới thực hiện và bảo đảm ngày càng tốt hơn cho các quyền của dân tộc và mọi người dân Việt Nam. Thành quả của sự nghiệp đổi mới toàn diện dưới sự lãnh đạo của Đảng đã và đang đưa đất nước phát triển, từng bước nâng cao đời sống nhân dân và bảo đảm các quyền con người, quyền công dân.

Đại dịch Covid-19 bùng phát ở hầu khắp các nước trên thế giới đã làm cho hơn 23 triệu người nhiễm bệnh, trên 800.000 người tử vong. Đại dịch đang là mối đe dọa với nhân loại. Ở Việt Nam, dưới sự lãnh đạo của Đảng, cả hệ thống chính trị vào cuộc quyết liệt, cùng sự đồng lòng của toàn dân tộc, đã đạt được những kết quả tích cực trong ngăn chặn dịch bệnh, bảo đảm sinh mệnh và quyền sống cho nhân dân, khiến cả thế giới khâm phục. Việt Nam kiên quyết, mềm dẻo, linh hoạt trong đấu tranh bảo vệ độc lập, chủ quyền thống nhất toàn vẹn lãnh thổ, đặc biệt là chủ quyền biển đảo của Tổ quốc trong tình thế phức tạp hiện nay ở Biển Đông. Việt Nam cũng là quốc gia đang thực hiện tốt trách nhiệm với cộng đồng quốc tế bảo vệ hòa bình, thịnh vượng và phát triển.

Bản Tuyên ngôn độc lập là một văn kiện lịch sử có giá trị tư tưởng và giá trị thời đại sâu sắc, có sức sống mãnh liệt, lâu bền, trường tồn cùng dân tộc. Bản Tuyên ngôn độc lập là sự phát triển đến đỉnh cao của tư tưởng độc lập, tự do trong tư tưởng Hồ Chí Minh đã và đang là ngọn đuốc soi đường cho sự nghiệp cách mạng của dân tộc Việt Nam và cho cuộc đấu tranh vì hòa bình, độc lập, tự do, bình đẳng, phát triển trên thế giới.

ĐẶNG ĐÌNH CHIẾN