Độc đáo đình Đồng Niên

Một bức cốn chạm nổi tứ linh, tứ quý trong đình Ðồng Niên

Không gian kiến trúc hiếm thấy

Đình Đồng Niên nằm ở trung tâm làng Đồng Niên, nay thuộc khu dân cư số 7, phường Việt Hòa (TP Hải Dương). Ngôi đình gây ấn tượng ngay từ cái nhìn đầu tiên với mái phủ rêu phong, đầu đao cong vút. Qua án thư trước sân đình, toàn bộ vẻ uy nghi, cổ kính của công trình hiện hữu trên khoảng không gian rộng rãi. Đầu hồi là đôi lân thu mình xuống tấn, trên nóc trổ cặp rồng chầu mặt trời đang bốc lửa, nét trổ tinh xảo thể hiện sự tôn nghiêm nơi thờ tự. Trên bờ nóc, các con nghê thế hình uyển chuyển làm mái đình thêm độc đáo.

Bước vào bên trong tòa tiền tế, một không gian kiến trúc nghệ thuật ngồn ngộn bày ra. Toàn bộ công trình đồ sộ được nâng đỡ bởi 8 cột cái bằng gỗ tứ thiết cỡ vòng tay ôm đặt trên các chân tảng đá xanh. Ông Lương Văn Thạnh, Trưởng ban Quản lý di tích đình Đồng Niên cho biết: Công trình có kiến trúc thời Lê. Đầu thế kỷ 20, công trình xuống cấp nên đã được các chức sắc và nhân dân địa phương trùng tu tôn tạo lại. Trên thượng lương đình còn ghi: “Hoàng triều Thành Thái thập ngũ niên tuế thứ quý mão quý xuân cát nhật lương thần kiên trụ thượng lương” (có nghĩa là ngôi đình được trùng tu năm 1903). Đình có kiến trúc kiểu chữ đinh với 7 gian tiền tế, 2 gian hậu cung. Gian trung tâm là bức cửa võng sơn son thếp vàng các mảng kiến trúc cúc, mai, long, phượng xen giữa các câu đối bằng chữ Nho với nét đục chạm phóng khoáng, bay bổng. Phía trên là các bức đại tự lớn bằng chữ Nho: “Đức thâm thiên địa” (Đức rộng khắp trời đất). Các con chồng đấu sen được chạm hoa, lá khiến cho ngôi đình duyên dáng, mềm mại. Điều lý thú là công trình được hai hiệp thợ cùng tham gia trùng tu và giáp mối tại gian giữa. Tại đây, cả hai hiệp thợ đua nhau phô diễn tài nghệ qua các mảng đục chạm của công trình.

Nổi bật là các bức cốn tích tứ linh nhưng sắc thái biểu đạt rất đa dạng, phong phú. Hình ảnh rồng được khắc họa với nhiều tư thế khác nhau. Các bức cốn do hiệp thợ bên phải tạo tác diễn tả một đầm sen đang tỏa hương khoe sắc. Nổi bật trên đó là tích ngư long hý thủy. Người thợ dân gian đã hình tượng hóa tích chuyện thành những mảng điêu khắc sinh động, càng ngắm càng thích thú. Trong bức cốn xuất hiện hình tượng con long mã, trên lưng có hai chòm sao thất tinh và cửu tinh tượng trưng cho thiên địa giao hòa, âm dương tương hợp, sản sinh những bậc anh hùng tuấn kiệt giúp dân, giúp nước.

Các bức cốn do hiệp thợ bên trái tạo tác với các mảng phù điêu tùng, cúc, long, phượng, hươu, nai mang phong cách sắc sảo, mạnh bạo, các họa tiết có hồn, uyển chuyển, chứng tỏ tay nghề điêu luyện, già dặn. Trên lưng con long mã ở các bức cốn phía này có dấu ấn chữ vạn, mang triết lý uyên thâm của đạo Phật.

Nét đặc sắc của kiến trúc đình Đồng Niên còn thể hiện ở hai mảng phù điêu lớn khai thác tích ngũ lão, bát tiên, hiếm gặp đắp ở hai đầu hồi của đình. Mảng phù điêu tại một đầu hồi có hình tượng của 5 ông lão râu tóc bạc phơ, đạo mạo. Đây là các vị Phúc, Lộc, Thọ, Khang, Ninh, những người phúc quả viêm thành của thời Nghiêu, Thuấn, thời thiên hạ thái bình theo truyền thuyết của người Trung Quốc xưa. Mảng phù điêu tại đầu hồi còn lại lấy tích bát tiên của đạo Lão ở Trung Quốc. Bát tiên là những con người thực của cõi trần tu hành đắc đạo, sống sung sướng nơi bồng lai tiên cảnh. Tại bức phù điêu này có hình ảnh một người thong dong đi cày bằng voi, một người nhàn tản đọc sách, một người trầm ngâm câu cá, một người tiều phu gánh củi. Ý nghĩa của bức phù điêu thể hiện niềm mong mỏi cuộc sống phong lưu, ấm no, hạnh phúc, yên bình tựa tiên cảnh muôn đời ngự trị tại nơi đây. Có thể thấy, những hình tượng đắp vẽ trên mái, điêu khắc trong đình Đồng Niên chính là nơi hội tụ tinh hoa của ba giáo phái từng thịnh hành tại Việt Nam một thời là: Nho, Phật, Lão đã được ông cha ta tiếp thu, tạo nên bản sắc dân tộc độc đáo.

Điểm du lịch tâm linh

"Nét đặc sắc của kiến trúc đình Đồng Niên còn thể hiện ở hai mảng phù điêu lớn khai thác tích ngũ lão, bát tiên, hiếm gặp đắp ở hai đầu hồi của đình".

Đình Đồng Niên thờ 3 vị Thành hoàng là những anh hùng cứu quốc thời tiền Lý (544-602). Theo thần phả, vào thời tiền Lý, ở phủ Khoái Châu có một danh gia  tên là Trần Trí thi đỗ cử nhân được cử giữ chức Bộ chủ châu Hải Dương. Đến tuổi tứ tuần chưa có con nên thấy nói chùa nào thiêng ông đều đến thành tâm cầu nguyện. Khi đến Đồng Niên thì trời đổ mưa to, thấy cảnh chùa linh ứng nên cầu tự và sinh cùng lúc 3 người con đặt tên Trần Phú, Trần Thị Phương, Trần Mỹ. Giặc giã, vua xuống chiếu tuyển người hiền giúp nước. Hai anh em Phú và Mỹ cùng thi đỗ Hoàng giáp đệ nhất, được vua ban thưởng và cho vinh quy bái tổ.

Năm đó, giặc Lương đem 3 vạn quân xâm lược nước ta. Ba cha con Trần Trí xin đem quân đánh giặc. Trong một lần giao chiến trên sông Lục Đầu, Bộ chủ Trần Trí bị nước cuốn trôi. Nghe tin cha tử trận, nữ nương Trần Phương đã đến xin vua thay cha đánh giặc khiến chúng đại bại.

Thắng trận, vua cho triệu 3 anh em về triều phong tước. Riêng nữ nương, vua muốn lấy làm mẫu nghi thiên hạ nhưng nàng không thuận và xin về quê nhà. Đến sông địa phận Đồng Niên, trời nổi đám mây ngũ sắc, dưới sông có rồng nổi lên, rồi nàng biến mất. Vua nghe tin vô cùng thương tiếc, cho lập miếu thờ tại Đồng Niên. Hai anh em Phú và Mỹ một lần về Đồng Niên thấy phong cảnh tươi tốt nhưng dân cư thưa thớt nên đã cho triệu tập dân phiêu tán đến khai hoang, lập ấp, tu bổ đình. Sau này khi hai ngài mất, nhà vua đã cấp tiền tu sửa đình và giao cho nhân dân Đồng Niên phụng thờ.

Trải qua bao biến cố lịch sử, đình Đồng Niên vẫn giữ được nét cổ kính hiếm có. Thần tích và truyền thuyết về 3 vị Thành hoàng trở thành niềm tự hào của nhân dân địa phương. Hiện trong đình còn lưu giữ được 11 đạo sắc phong và nhiều đồ tế tự cổ. Năm 1994, đình Đồng Niên cùng với chùa được xếp di tích lịch sử quốc gia. Để tưởng nhớ công lao của các vị Thành hoàng, hằng năm, nhân dân Đồng Niên lấy ngày sinh của các ngài (10-3 âm lịch) để mở hội. Dịp này thu hút hàng nghìn con em và du khách thập phương về dự. Trong những năm qua, cùng với sự quan tâm của Nhà nước, nhân dân địa phương đã đóng góp hàng trăm triệu đồng tu bổ, tôn tạo công trình.

Ông Bùi Dương Nghĩa, Trưởng phòng Văn hóa, Thông tin TP Hải Dương cho biết: Cùng với di tích lịch sử đã được xếp hạng quốc gia, từ lâu cụm di tích, đình chùa Đồng Niên đã trở thành điểm du lịch hấp dẫn của TP Hải Dương. Cách đây 5 năm, cùng với một số di tích khác, công trình đình, chùa Đồng Niên đã được TP Hải Dương lập đề án quy hoạch là một trong những trọng điểm du lịch tâm linh của thành phố ta.

  NGỌC HÙNG