Chuyện ít biết về Đoàn Đình Duyệt

Nam tước, Đại thần Đoàn Đình Duyệt có nhiều công lao với đất nước và quê hương Hải Dương

Thông tin về nhân vật lịch sử Đoàn Đình Duyệt được đề cập trong Quốc sử quán triều Nguyễn và tài liệu được các nhà khoa học lịch sử Trung ương và tỉnh Hải Dương công bố tại Hội thảo khoa học với chủ đề: “Nam tước, Đại thần Đoàn Đình Duyệt với đất nước và quê hương Hải Dương”. Hội thảo do Hội Sử học thuộc Liên hiệp Các hội khoa học kỹ thuật tỉnh phối hợp với Huyện ủy, UBND huyện Ninh Giang tổ chức đầu năm 2019.

Nam tước, Đại thần Đoàn Đình Duyệt sinh năm 1862, quê ở xã Đào Lãng, huyện Vĩnh Lại, Hải Dương (nay là thôn Đào Lạng, xã Văn Hội, Ninh Giang). Gần 40 năm làm quan, ông Đoàn Đình Duyệt đã đảm trách nhiều chức vụ khác nhau từ tri huyện, tri phủ, thương biện, đốc biện đường bộ, bố chánh, tuần phủ, tổng đốc các tỉnh Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Ngãi, Bình Định, Phú Yên… Trong thời gian tại vị cũng như khi về hưu, Nam tước, Đại thần Đoàn Đình Duyệt đã thể hiện rõ tinh thần yêu nước, thương dân, có nhiều đóng góp cho đất nước và quê hương Hải Dương. Với đất nước thời bấy giờ ông đã: “Điều trần về việc thân định giáo điều, chỉnh sửa phong tục. Mua gạo đề phòng chẩn tế cứu đói cho dân. Tâu trình về việc chẩn cấp cứu đói cho dân Thanh Hóa. Xin mở một đường sông để tránh được nỗi khổ cho dân không bị hạn bởi thiếu nước ở Nghệ An. Tâu xin về việc giá gạo Bắc Kỳ rất rẻ vì thiếu tiền. Kiến nghị về việc đúc thêm tiền đồng để gia tăng việc mậu dịch. Tâu xin đặt trường giảng dạy nghiên cứu thuốc nam..."

Với Hải Dương, những công trình kiến trúc tiêu biểu mang dáng dấp kiến trúc cung đình Huế có phần đóng góp công sức, trí tuệ và kinh phí của Đại thần Đoàn Đình Duyệt là đền Tranh, chùa Trông (Ninh Giang), Đàn Thiện (Thanh Miện) đã được Nhà nước xếp hạng di tích văn hóa cấp quốc gia từ lâu, đã và đang phát huy giá trị rất tích cực trong đời sống kinh tế - xã hội của quê hương.

Con phố mang tên Đoàn Đình Duyệt tại TP Hải Dương

Điều đáng chú ý trong cuộc đời làm quan của Đại thần Đoàn Đình Duyệt đó là vào năm Khải Định thứ 6 (tháng 8.1921), trong khi đang giữ chức vụ Thượng thư Bộ Công kiêm Bộ Binh, ông Đoàn Đình Duyệt đã tham gia phong trào duy tân, cách mạng bằng cách truyền bá sách của Lương Khải Siêu (một nhà hoạt động chính trị nổi tiếng của Trung Quốc thời cận đại). Ông Đoàn Đình Duyệt bị đề nghị mức án phạt đòn 100 trượng và tù 3 năm nhưng vua Khải Định không duyệt bản án trên mà cho về hưu, bị hạ 2 cấp xuống hàm Tuần phủ; được giữ các bội tinh, kim khánh, kim tiền đã được thưởng trước đó. Nhân dịp tứ tuần đại khánh của vua Khải Định (tháng 9.1924), ông Đoàn Đình Duyệt được khai phục chức tước cũ (Hiệp tá đại học sĩ, Thượng thư Bộ Công, Ninh Lãng Nam) đồng nghĩa với việc ông được tăng mức hưu bổng.

Về hưu, ông Đoàn Đình Duyệt sống tại thị trấn Ninh Giang và qua đời vào ngày 31.1.1929, hưởng thọ 67 tuổi. Lăng mộ của ông 10 năm đầu đặt tại làng Tranh Xuyên, xã Đồng Tâm (Ninh Giang), từ năm 1939 được chuyển về Đống Tháp, quê nhà xã Văn Hội cho đến ngày nay.

Quyết định một đường phố ở TP Hải Dương mang tên Nam tước, Đại thần Đoàn Đình Duyệt nhân kỷ niệm 90 năm ông qua đời thể hiện sự tri ân của chính quyền và nhân dân Hải Dương đối với một vị đại quan trong lịch sử nhà Nguyễn đã có nhiều cống hiến cho đất nước và quê hương Hải Dương cách đây gần 150 năm. 

TRƯƠNG HUYỀN