Bức tranh xuân quê hân hoan, sống động

Chợ hoa ngày Tết . Tranh: TN

Hè năm 2004, Đoàn Văn Cừ, thi sĩ của “Chợ Tết” giã biệt cuộc đời về cõi vĩnh hằng, nhưng những vần thơ ông viết luôn được nhắc tới, mến yêu mỗi khi Tết đến xuân về. Xuất hiện từ phong trào Thơ mới, nhà thơ đất Nam Trực (Nam Định) tạo dựng cho mình một phong cách riêng, độc đáo. Những cảnh quê như “Đám hội”, “Đám cưới mùa xuân”... và đặc biệt là phiên “Chợ Tết” nông thôn trong thơ ông còn mãi với thời gian, níu giữ hồn quê trong trái tim mỗi người.

Nhiều lần nghe nghệ sĩ Hồng Ngát ngâm nga “Chợ Tết”, tôi cứ ngỡ như mình đang lạc vào cõi nhạc, cõi thơ nhưng có lẽ ấn tượng nhất là cõi họa. Bài thơ “đẹp như một bức tranh cổ, trầm lắng mà thâm thúy, rực rỡ thắm tươi mà dịu dàng hồn nhiên, như chứa đựng được cái hồn quê đã tồn tại tự muôn đời của dân tộc”. 

Mở đầu là buổi mai hồng “Dải mây trắng đỏ dần trên đỉnh núi/ Sương hồng lam ôm ấp nóc nhà tranh”, bình minh thức giấc, ngày mới khởi đầu. Khác với “Chợ Đồng” thưa vắng trong thơ Nguyễn Khuyến, chợ Tết trong thơ thi sĩ họ Đoàn nhộn nhịp, tươi vui: “Người các ấp tưng bừng ra chợ Tết”. Lòng người hân hoan trên nẻo đường quê đổ về chợ Tết, nhà thơ quan sát, miêu tả dáng vẻ riêng của từng đối tượng: già, trẻ, gái, trai đủ cả. Trong những bước chạy “lon xon” của các cậu bé là cả một tâm trạng háo hức, một niềm vui ngây thơ của trẻ nhỏ trong ngày chợ Tết được mặc áo mới, được chơi đùa thỏa thích. Cô gái quê “che môi cười lặng lẽ” như đang khép nép làm duyên giữa chốn đông người. “Thằng em bé nép đầu bên yếm mẹ” có chút gì đó rụt rè, nhút nhát, bỡ ngỡ bởi lần đầu được đến với một phiên chợ Tết. Dường như sau mỗi vần thơ, những con người quê mộc mạc, giản dị hiện lên thật gần gũi, thân thương. Giữa cái náo nhiệt trên con đường đi chợ, cảnh vật thiên nhiên hiện lên phơi phới xuân thì: “Sương trắng rỏ đầu cành như giọt sữa/ Tia nắng tía nháy hoài trong ruộng lúa/ Núi uốn mình trong chiếc áo the xanh/ Đồi thoa son nằm dưới ánh bình minh”… Khung cảnh hiện ra vừa đơn sơ, vừa tinh tế, vừa bình dị lại vừa huy hoàng, sống động. Tất cả đều rộn ràng, đều hối hả vận động, cựa mình chuyển sang xuân. Khung cảnh lại được tắm trong ánh bình minh nên càng rực rỡ, lấp lánh trong sự tinh khôi, trong trẻo, mượt mà, say đắm lòng người. Cảnh bình minh đi chợ Tết thật ấn tượng, khó phai trong tâm trí mọi người.

“Chợ Tết” là một bài thơ dài, mười một câu đầu có thể xem như là phông nền của bức tranh về phiên chợ đông vui khi mùa xuân gõ cửa tâm hồn. Hai mươi bảy câu giữa là tâm điểm bức tranh mang điệu hồn xứ sở, nét đẹp văn hóa quê hương lưu giữ ngàn đời. Đọc những dòng thơ của Đoàn Văn Cừ, người ta như lạc bước trở về với một thời chưa xa theo mẹ đi chợ Tết. Cái tấp nập của chợ Tết được tạo nên ngay từ cổng vào: “Người mua bán ra vào đầy cổng chợ”. Câu thơ tả thực mở ra không khí nhộn nhịp của phiên chợ cuối năm. Kẻ bán, người mua đông đúc: người khách nói bô bô; anh hàng tranh kĩu kịt quẩy đôi bồ; thầy khóa gò lưng viết thơ xuân; lũ trẻ con mải ngắm bức tranh gà; mấy cô gái ôm nhau cười rũ rượi… Sản vật bán mua phong phú: tranh, câu đối, vàng mã, cam, gạo nếp, gà… Sắc màu lại càng đa dạng: màu vàng hương của chú hoa man, màu nâu của khăn áo, màu của những bức tranh gà, lợn, màu đỏ chót tựa son pha của những mẹt cam, màu trắng như tuyết của thúng gạo nếp… Những sắc màu của cuộc sống đều hiển hiện vô cùng sắc nét. Và trong muôn vàn sắc màu cuộc sống ấy, ấn tượng bậc nhất vẫn là sắc đỏ của câu đối Tết. Hình ảnh “Cụ đồ nho dừng lại vuốt râu cằm/ Miệng nhẩm đọc vài hàng câu đối đỏ” gợi nét đẹp nghìn đời của điệu hồn đất nước. Tết đến xuân về, thiếu sao được hàng câu đối Tết mang phong vị ngày xuân.

Với những câu thơ trên, tác giả họa nên bức tranh chợ Tết đầy đủ sắc màu, náo nhiệt vui tươi. Ẩn sau câu chữ là nét đẹp văn hóa quê hương. Cảnh và người nơi chợ Tết là cả một thế giới linh hoạt. Nét vẽ nào cũng sống động, lung linh rực rỡ sắc màu, hóm hỉnh, đáng yêu. Cảnh chợ Tết đông vui mở ra nhiều hy vọng cho hạnh phúc bình an khi xuân sang Tết đến với mọi nhà. Nhà thơ đã rất thành công khi họa nên bức tranh chợ Tết mang vẻ đẹp gió nội, hương đồng của non nước Việt Nam.

NGUYỄN VĂN LUYỆN