Biển Azov: "Chiến trường" mới xung đột Nga-Ukraine

Tàu chiến Nga đi qua eo biển Kerch. Ảnh: RT

Vùng biển chiến lược

Một vụ việc căng thẳng trên biển đang đe dọa kích hoạt trở lại cuộc chiến âm ỉ 4 năm qua giữa Nga và Ukraine. Hôm 20.11, lực lượng biên phòng Nga đã bắt giữ các tàu đánh cá Ukraine hoạt động ở biển Azov - một vùng biển quan trọng chiến lược, phía bắc giáp Ukraine, phía tây giáp bán đảo Crimea và phía đông - nam giáp Nga. Sự việc xảy ra chỉ vài ngày sau khi Tổng thống Nga Putin chỉ trích Kiev bắt giữ tàu chở hàng Nga cũng trên vùng biển này trong một vụ việc mà ông mô tả là “hoàn toàn trái pháp luật”.

Vụ việc được đẩy thêm một nấc mới khi ngày 25.11, Nga đã nổ súng và bắt giữ 3 tàu hải quân Ukraine cùng toàn bộ thủy thủ đoàn. Moscow tuyên bố các tàu nước này buộc phải nổ súng để ngăn tàu hải quân Ukraine xâm phạm lãnh hải Nga trái phép trên biển Đen. 3 thủy thủ Ukraine bị thương song được Nga cung cấp hỗ trợ y tế.

Phản ứng trước vụ việc căng thẳng trên, ngày 26.11, Tổng thống Ukraine Petro Poroshenko đã triệu tập nội các chiến tranh để thảo luận về cách xử lý vụ đụng độ giữa tàu hải quân nước này và Nga trên biển Đen. Tại phiên họp của Hội đồng An ninh quốc phòng Ukraine, Tổng thống Poroshenko và các quan chức quân sự Ukraine cho rằng hành động của hải quân Nga là hành động “gây hấn”.

Hội đồng An ninh quốc phòng Ukraine đã thông qua quyết định ban bố tình trạng chiến tranh trên lãnh thổ Ukraine trong vòng 60 ngày. Quyết định này cần được Quốc hội Ukraine phê chuẩn trước khi có hiệu lực. Bộ Ngoại giao Ukraine cho biết thêm Kiev sẽ liên lạc với các đồng minh liên quan tới “các hành động bạo lực” của Nga, mà giới chức Ukraine cho rằng “gây đe dọa tới an ninh của tất cả các quốc gia quanh khu vực biển Đen”. 

Theo kênh truyền hình 112 Ukraine, sau vụ đụng độ trên biển Đen, Đại sứ quán Nga ở thủ đô Kiev đã bị những người quá khích tấn công bằng bom khói và pháo sáng.

Biển Azov có tầm quan trọng chiến lược với nền kinh tế Ukraine, thậm chí còn đóng vai trò quan trọng hơn kể từ khi Kiev mất Crimea bởi 80% xuất khẩu hàng hóa của Ukraine hiện đi qua vùng biển này. Sau khi Moscow sáp nhập Crimea, các cảng Berdyansk và Mariupol của Ukraine vẫn tiếp nhận một số lượng hàng hóa trước đây đổ tới các cảng của Ukraine trên bán đảo Crimea. Tuy nhiên, sau khi cây cầu mới của Nga bắc qua eo biển Kerch - con đường duy nhất nối giữa biển Azov và biển Đen, thì lượng tàu hàng cập cảng Ukraine giảm hẳn.

Về mặt kỹ thuật, cả Ukraine và Nga đều được tự do sử dụng biển Azov theo thỏa thuận năm 2003, nhưng Moscow đã buộc các tàu Ukraine phải tuân thủ sự quản lý của nước này khi di chuyển qua eo biển Kerch kể từ khi bắt đầu thi công cầu Kerch vào tháng 4.2015. Một đạo luật ban hành vào tháng 7.2017 cho phép Nga có quyền khước từ tiếp cận biển Azov đối với bất cứ tàu thuyền nào, ngoại trừ tàu chiến Nga trong một khung thời gian nhất định.

Sẵn sàng quân sự hóa biển Azov

Trong bối cảnh căng thẳng Nga - Ukraine chuyển dịch từ đất liền ra biển, cả hai bên đều tuyên bố sẵn sàng quân sự hóa biển Azov. Hôm 16.9, chính phủ Ukraine thông báo kế hoạch thiết lập một căn cứ hải quân bên biển Azov vào cuối năm nay. Ukraine thông báo sẽ điều thêm tàu, pháo và lính thủy đánh bộ tới vùng biển chiến lược này, đồng thời tăng cường bộ binh ở các khu vực gần biển trong kế hoạch xây dựng những cấu trúc quân sự thường trực và triển khai các lực lượng tên lửa, pháo binh, không quân tới khu vực “nhằm bảo đảm phòng vệ bờ biển”.

Về phần mình, Nga được cho là đã tái triển khai ít nhất 10 tàu chiến và 40 tàu tuần tiễu từ biển Caspian sang biển Azov trong những tháng gần đây. Lực lượng hải quân Nga trong khu vực cũng mạnh hơn nhiều so với Ukraine. Hải quân Ukraine sở hữu 66 đơn vị hải quân chiến đấu và hậu cần cùng khoảng 11.000 quân. Trong khi đó, chỉ riêng Hạm đội Biển Đen của Nga đã sở hữu trên 2.800 tàu và 25.000 quân.

Hiện chưa rõ Mỹ có sẵn sàng ủng hộ Ukraine trong căng thẳng với Nga trên biển hay không. Trong một tuyên bố chung sau cuộc gặp giữa Bộ trưởng Quốc phòng Ukraine Klimkin và Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo tuần trước, hai bên đã “lên án hành động gây hấn của Nga chống lại hoạt động tàu thuyền quốc tế trên biển Đen, biển Azov và eo biển Kerch tới các cảng Ukraine” và nhất trí rằng “hoạt động gây hấn của Nga ở biển Azov đã đặt ra những mối đe dọa về môi trường, xã hội, kinh tế và an ninh mới với toàn bộ vùng biển Azov-biển Đen”.

Đáp lại, Ngoại trưởng Nga Sergey Lavrov ngày 21.11 phát biểu với phóng viên rằng: "Điều hoàn toàn rõ ràng là hoạt động kiểm tra các tàu tuân thủ đầy đủ các thỏa thuận giữa Moscow và Kiev", vốn đặt ra quy chế về biển Azov với tư cách là vùng nước "nội thủy" của hai quốc gia. Ông Lavrov còn mỉa mai các lãnh đạo châu Âu rằng, "họ tốt nhất nên đọc thỏa thuận Nga-Ukraine năm 2003 trước khi đưa bất cứ phát ngôn nào".

Trong khi đó, Mỹ tiếp tục các lệnh trừng phạt chống Nga cũng như cung cấp vũ khí sát thương và các chương trình huấn luyện cho lực lượng Ukraine nhằm trả đũa Moscow sáp nhập Crimea và ủng hộ phe đối lập ở đông Ukraine. Tuy nhiên việc Washington có sẵn sàng theo đuổi một cuộc chiến với Nga xung quanh một không gian hậu Xô viết hay không thì vẫn còn là một câu hỏi bỏ ngỏ.

PHƯƠNG LINH (tổng hợp)