Bao giờ lương tối thiểu mới đủ sống ?

“Lương đủ sống”, 3 chữ đơn giản này là mong ước của hàng chục triệu người lao động, là mục tiêu phấn đấu của những đề án nghiên cứu, cải cách đồ sộ đầy hứa hẹn trong vài chục năm sau đổi mới. Thế nhưng, sau nhiều nỗ lực, con đường đi đến mục tiêu này vẫn chưa ngắn lại là bao.

Từ 1-5-2012, lương tối thiểu lại được điều chỉnh tăng thêm 25% lên 1.050.000 đồng. Mặc dù đã được tăng đều đặn mỗi năm 16 - 20% trong 5 năm gần đây nhưng lương tối thiểu vẫn hầu như không giải quyết được những bất cập đã tồn tại từ nhiều năm nay của hệ thống tiền lương.

Mỗi lần tăng lương, dù rất được hoan nghênh từ phía người nhận lương, nhưng thực tế giá cả và các nhu cầu chi tiêu tối thiểu khác thường tăng nhanh hơn mức lương danh nghĩa, khiến thu nhập thực tế của người nhận lương có khi còn bị hạ thấp hơn trước. Đặc biệt, có khi lương chỉ tăng cho một bộ phận người làm công ăn lương, nhưng hệ quả tiêu cực bởi giá tăng “đuổi và chặn” lương lại ảnh hưởng đến toàn bộ người lao động khác trong xã hội.

Theo TS Nguyễn Minh Phong, với tộc độ lạm phát tăng cao trong 4 năm qua, (tổng cộng trên dưới 50%), lương tối thiểu danh nghĩa cũng được điều chỉnh, song mức ngưỡng khởi điểm tính thuế thu nhập cá nhân 5 triệu đồng đã trở nên lạc hậu. Nếu xét theo đà và áp lực lạm phát trong thời gian tới, nhất là về giá lương thực, thực phẩm và y tế, cũng như xăng, dầu, điện, nước... thì chắc chắn “gói thu nhập tối thiểu” dành cho một gia đình trung bình ở đô thị nước ta này còn tiếp tục gia tăng với tốc độ chóng mặt. Nghịch lý này đã vô tình biến dân lao động làm công ăn lương chẳng mấy chốc trở thành người giàu vì dễ chạm ngưỡng nộp thuế thu nhập cá nhân, vốn chỉ và cần đánh chủ yếu vào người giàu mới đúng.

Một nghịch lý khác nữa của hệ thống tiền lương là lương chính thấp hơn thu nhập phụ. Hiện tượng lương chính thấp, trong khi người nhận lương vẫn đủ tiền mua nhà, ô tô, đi du lịch nước ngoài là điều thường thấy ở Việt Nam. Và thuế thu nhập cá nhân vẫn chủ yếu là mối bận tâm lo lắng của những người lao động làm công ăn lương “3 cọc 3 đồng”, cho những cây viết có nhuận bút “còi” mà thôi.

Hiện tượng thu nhập “phụ” (từ các khoản bổng lộc, đặc quyền đặc lợi, những nhiễu...) trở thành nguồn sống chính của người ăn lương đang làm méo mó các quan hệ tiền lương tài chính và các quan hệ xã hội, cũng như nhân tố gây ra những tiêu cực và bức xúc xã hội khác.

Bảng so sánh dưới đây cho thấy, mức lương tối thiểu tính theo phương pháp nhu cầu tối thiểu của khu vực hành chính có tăng lên qua các năm nhưng vẫn chưa đáp ứng được các nhu cầu tối thiểu, chưa đạt được các mục tiêu cơ bản đề ra trong đề án cải cách tiền lương.

Bên cạnh đó, trong quá trình thực hiện cải cách chính sách tiền lương năm 2004, việc tiền tệ hoá tiền nhà vào lương có tác dụng nâng cao vai trò của tiền lương. Tuy nhiên, do mức lương thấp và cơ cấu tiền nhà trong tiền lương cũng rất thấp nên không có ý nghĩa nhiều đối với khả năng cho thuê, mua nhà của công chức trên thị trường bất động sản, đặc biệt là ở các tỉnh thành phố lớn.