Bài cuối: Quy hoạch diện tích cây thực phẩm bị phá vỡ

Thị trường tiêu thụ thuận lợi là động lực để nông dân mở rộng diện tích cây thực phẩm.
Trong ảnh: Nông dân thôn Bùi Thượng, xã Lê Lợi (Gia Lộc) thu hoạch rau cải bắp vụ xuân

Trong giai đoạn 2008-2011, diện tích cây thực phẩm (CTP) ở tỉnh ta không tăng mạnh như phương án đã quy hoạch mà còn giảm xuống. Mục tiêu có 40 nghìn ha CTP vào năm 2015 đang ngày càng xa vời.

Thực tế đi ngược quy hoạch

Cùng với lúa, CTP (rau, đậu các loại) là loại cây trồng chủ lực của tỉnh ta, chiếm khoảng 17% tổng diện tích gieo trồng cây hằng năm. Hải Dương có nhiều điều kiện thuận lợi và tiềm năng mở rộng diện tích loại cây này. Sản xuất CTP mang lại hiệu quả kinh tế khá cao cho nông dân, lợi nhuận gấp nhiều lần so với trồng lúa. Trong Quy hoạch phát triển sản xuất nông nghiệp đến năm 2015 và định hướng đến năm 2020, tỉnh ta đề ra mục tiêu đến năm 2010 có 38 nghìn ha CTP, đến năm 2015 có 40 nghìn ha. Thực tế sản xuất 4 năm qua cho thấy xu hướng ngược lại, diện tích CTP giảm xuống. Như vậy, đến thời điểm này, quy hoạch về diện tích CTP đã bị phá vỡ.

Năm 2008 (thời điểm ban hành quy hoạch), toàn tỉnh có 29.494 ha CTP. Theo quy hoạch, tỉnh ta phấn đấu có 38 nghìn ha CTP vào năm 2010, nhưng thực tế chỉ đạt 28.807 ha, bị “hụt” gần 9.200 ha so với mục tiêu. Năm 2011, diện tích CTP giảm thêm 570 ha so với năm 2008, chỉ còn 28.924 ha. Mục tiêu có 40 nghìn ha CTP vào năm 2015 là một khoảng cách rất xa.

Theo quy hoạch, để diện tích CTP đạt 38-40 nghìn ha ở giai đoạn 2010-2015 thì vụ xuân phải có 10 nghìn ha, vụ hè thu có 10 nghìn ha và vụ đông đạt 18-20 nghìn ha. Số liệu thống kê cho thấy, giai đoạn 2008-2011, diện tích CTP ở vụ đông đã bám sát quy hoạch, hằng năm đạt 18-19 nghìn ha. Còn diện tích CTP ở vụ xuân và vụ hè thu đạt mức rất thấp và có khoảng cách xa so với quy hoạch. Trong 4 năm qua, tổng diện tích CTP vụ xuân và vụ hè thu chỉ đạt bình quân khoảng 10 nghìn ha/năm, “hụt” 10 nghìn ha so với quy hoạch. Như vậy, yếu tố khiến diện tích CTP không đạt mục tiêu chính là ở vụ xuân và vụ hè thu, chứ không phải ở vụ đông, như nhiều người từng nghĩ.

Có nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan làm diện tích CTP giảm, không đạt mục tiêu quy hoạch. Yếu tố khách quan đầu tiên là sản xuất CTP thường chịu ảnh hưởng xấu của thời tiết, thiên tai, dịch bệnh. Đất trồng trọt giảm dần do chuyển sang mục đích sử dụng khác. Lao động trong nông nghiệp giảm do chuyển sang lĩnh vực khác. Nhiều loại CTP có chi phí đầu tư cao nên không khuyến khích nông dân sản xuất. Thị trường tiêu thụ nông sản thường biến động khó lường, nhiều trường hợp “được mùa, mất giá” hoặc được giá nhưng không có sản phẩm để bán cũng ảnh hưởng xấu tới diện tích CTP.

Công tác chỉ đạo sản xuất của các cơ quan chức năng để mở rộng diện tích CTP chưa quyết liệt, chưa có hiệu quả. Ở nhiều địa phương, việc lập kế hoạch sản xuất rau màu nói chung và CTP nói riêng còn sơ sài, mang tính hình thức, chủ yếu đặt mục tiêu về diện tích, thiếu các giải pháp thực hiện hiệu quả, nên sản xuất mang tính tự phát, manh mún. Việc chuyển đổi một phần đất canh tác lúa sang canh tác rau màu còn chậm. Không ít địa phương chỉ tập trung vào sản xuất lúa, thiếu quan tâm CTP. Chính sách hỗ trợ từ tỉnh đến cơ sở mới tập trung cho cây lúa, mức đầu tư cho CTP chưa tương xứng với tầm quan trọng của nó. Trong 3 vụ sản xuất rau màu trong năm, sản xuất vụ đông được cơ quan chức năng chú ý chỉ đạo, hỗ trợ nhiều hơn. Sản xuất CTP vụ xuân và vụ hè thu vẫn chưa được chú ý đúng mức. Đây là một nguyên nhân quan trọng khiến diện tích CTP vụ xuân và vụ hè thu không đạt mục tiêu quy hoạch. Việc dự báo nhu cầu thị trường tiêu thụ CTP để làm cơ sở xây dựng kế hoạch, điều tiết khâu sản xuất còn “mờ nhạt”, rất ít địa phương thực hiện được. Do vậy, sản xuất thiếu tính bền vững, bị động trước diễn biến thị trường. Sản lượng CTP được các doanh nghiệp thu mua không đáng kể. Việc chế biến, bảo quản nông sản còn ít.

Cần làm gì?

4 năm qua, diện tích CTP vẫn chỉ loanh quanh ở mức 27.300- 29.500 ha. Nếu tỉnh không chỉ đạo quyết liệt, không có giải pháp đột phá thì diện tích CTP trong vài năm tới khó vượt xa con số trên và mục tiêu đạt 40 nghìn ha vào năm 2015 sẽ trở thành không tưởng. Việc tập trung chỉ đạo, tìm ra các biện pháp hữu hiệu để tăng diện tích CTP đang trở nên cấp bách.

Thị trường tiêu thụ sẽ quyết định diện tích sản xuất. CTP bán được giá, cho hiệu quả kinh tế cao sẽ tạo động lực để tăng diện tích. Do vậy, cơ quan chức năng cần tăng cường tìm thị trường tiêu thụ cho CTP. Thu hút nhiều hơn doanh nghiệp tiêu thụ sản phẩm. Tạo sự liên kết chặt chẽ giữa Nhà nước - nhà nông - nhà khoa học - nhà doanh nghiệp để sản xuất CTP. Tích cực khảo sát thị trường để đưa ra các khuyến cáo phục vụ sản xuất. Sớm xây dựng quy hoạch chi tiết các vùng sản xuất rau màu nói chung và CTP nói riêng. Ngoài quan tâm xây dựng vùng sản xuất quy mô khá lớn, cần chú ý xây dựng các vùng sản xuất có quy mô nhỏ, còn tiềm năng mở rộng diện tích. Hiện nay, nhiều vùng sản xuất CTP quy mô khá lớn đã hết tiềm năng mở rộng nhưng nhiều vùng sản xuất nhỏ lại chưa được quan tâm nên khó phát triển. Đẩy nhanh chuyển đổi đất cấy lúa sang trồng CTP theo phương án quy hoạch. Tăng cường ứng dụng tiến bộ kỹ thuật mới, xây dựng cơ sở hạ tầng ở vùng sản xuất CTP để tạo điều kiện mở rộng diện tích, tăng năng suất, chất lượng sản phẩm, hạn chế rủi ro do thiên tai, dịch bệnh.

Đề án “Chuyển đổi cơ cấu cây trồng để đạt hiệu quả kinh tế cao giai đoạn 2011-2015” đã đưa ra khá nhiều chính sách hỗ trợ phát triển rau màu nói chung, CTP nói riêng. Theo đó, tỉnh sẽ hỗ trợ 50% giá giống cây trồng mới áp dụng vào sản xuất; hỗ trợ 15-30% giá trị thiết bị (máy sấy, chế biến, đóng gói, kho lạnh mi-ni, dây chuyền công nghệ) cho doanh nghiệp, cá nhân đầu tư xây dựng mô hình sản xuất nông sản an toàn hoặc ứng dụng công nghệ cao trong sản xuất, chế biến nông sản; hỗ trợ 100% kinh phí lập quy hoạch và một phần kinh phí đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng cho vùng sản xuất rau màu có đủ điều kiện.

Chính sách đã có, việc quan trọng hiện nay là sớm đưa chính sách vào cuộc sống và thực hiện có hiệu quả. Có như vậy mới mong diện tích CTP tăng dần trong những năm tới.

NINH TUÂN