Tranh dân gian Tết xưa

Ngày trước, cứ vào dịp sắp Tết, chợ nào cũng bán rất nhiều tranh dân gian, những tranh từ các lò Đông Hồ, Hàng Trống luôn luôn hấp dẫn người chơi.

Ví như năm Mùi, ai cũng tìm mua bức tranh Bịt mắt bắt dê. Trong bức tranh, ngoài con dê là tâm điểm, còn hai nhân vật, một nam, một nữ, được bịt kín mắt, dáng điệu ngộ nghĩnh. Họ khoác áo tơi lá lòa xòa, bàn chân có vẻ loạng quạng để săn mồi. Cái chuông nhỏ đeo nơi gấu quần, báo hiệu cự ly di động hướng tới con dê. Con dê cũng mặc áo tơi, chân chạy về phía trước nhưng đầu ngoảnh lại "cảnh giác" với người đang đuổi nó. Lại còn cái hố nhỏ ở giữa, sẵn sàng gài bẫy nếu con người vô ý khi đuổi bắt dê. Mà ngắm nhìn kỹ, dường như hai anh chị "bịt mắt" kia không chỉ bắt dê, họ như còn tìm nhau trong ngày vui xuân đầm ấm...

Còn có thể kể ra rất nhiều trò chơi trong tranh dân gian ngày Tết. Bức tranh Xúc xắc xúc xẻ như một câu chuyện kể về hai đứa trẻ nghèo đi chúc Tết để kiếm lộc đầu xuân. Một đứa tay cầm ống bương đựng mấy đồng tiền: "Xúc xắc xúc xẻ/Nhà nào còn đèn còn lửa/Mở cửa cho anh em chúng tôi vào..." Chúng trở thành người xông nhà may mắn cho gia chủ. "Xúc xắc xúc xẻ/Bước lên giường cao/Thấy con rồng ấp/Bước xuống giường thấp/Thấy con rồng chầu..." Thế là, cùng với đứa trẻ, bao nhiêu con vật cao sang xuất hiện: "Bước ra vườn sau/Thấy nhà ngói lợp/Voi ông còn cầm/Ngựa ông còn buộc/Ông sống một trăm/Thêm năm tuổi lẻ..." Được lời chúc thọ đến thế là mừng, chủ nhà phải mang quà ra tặng các cháu để còn tiếp tục sang nhà khác.

Tương tự như "Xúc xắc xúc xẻ là bức tranh Rồng rắn cũng vô cùng độc đáo. Rồng rắn lên mây/Có cây lúc lắc/Có nhà hiển vinh..." Cả một đoàn trẻ em uốn lượn như rồng bay. Những tóc trái đào, dáng chân đưa, tay vẫy sao mà đáng yêu! Có những bức tranh, nhân vật vẫn là trẻ em, nhưng gái hay trai lại có những sở thích riêng. Các bé trai thích tranh Đá cầu, Đánh đáo, Chơi quay. Trong Đá cầu, có hai đứa trẻ, một đứa tung cầu, đứa kia đưa chân ra đỡ. Quả cầu có bốn múi tua ngũ sắc trông thật sinh động. Tranh Đánh đáo đông người hơn, trong đó ba đứa ngồi theo dõi một đứa đang trổ tài trên các lỗ đáo. Còn tranh Chơi quay thì một cậu bé cầm một sợi dây quay, cậu kia giơ cao con quay, sắp chọi xuống. Trên mặt đất, giữa vòng tròn đã có một con quay thứ hai đổ nghiêng... Với các bé gái, hẳn sẽ thích thú tranh Trồng nụ trồng hoa và Chọi gà. Hai trẻ trồng tay trồng chân như nụ hoa để bạn mình nhảy qua. Bức tranh Chọi gà độc đáo hơn. Ba trẻ trong tranh, tay nắm đám cỏ gà, tay kia giương lên nhằm "chặt" cỏ của bạn... Những sợi cỏ gà mỏng manh tạo ra niềm vui ngộ nghĩnh của con trẻ.

Hàng loạt tranh dân gian khác mô tả sôi động các trò chơi đầu xuân. Tranh Đánh vật chỉ có một cặp, nhưng chân trụ vững, tay néo nhau, quyết giành chiến thắng để lĩnh thưởng treo ngay trước mặt. Tranh Kéo co mang nét đẹp khỏe khoắn và không kém phần căng thẳng. Và các tranh về Chơi tam cúc, Chơi tổ tôm, Chọi gà, Chọi chim, Chơi cá cảnh, Múa lân, Múa rồng... Cả trăm bức tranh bám sát sinh hoạt của người dân, mang lại vị Tết quê đậm đà bản sắc dân tộc. Chính vì thế, mảng tranh dân gian ở các chợ bao giờ cũng thu hút rất đông người xem và chọn mua cho mình một bức tranh ưng ý nhất về trang hoàng ngày Tết.

NGUYỄN HỮU PHÁCH