Hình ảnh nông thôn mới đậm nét trong tiểu thuyết "Mùa rươi"

Trong lịch sử văn học Việt Nam đương đại, có rất nhiều nhà văn nổi tiếng viết rất hay về chủ đề nông nghiệp, nông thôn, để lại dấu ấn đậm nét như: Thời xa vắng của Lê Lựu, Cánh đồng bất tận của Nguyễn Ngọc Tư, Lặng yên dưới vực sâu của Đỗ Bích Thuý, Mảnh đất lắm người nhiều ma của Nguyễn Khắc Trường, Thương nhớ đồng quê của Nguyễn Huy Thiệp…

Những tác phẩm xuất sắc ấy hầu hết đã được chuyển thể thành phim đưa lên sóng truyền hình, được khán giả cả nước yêu thích. Gần đây nhất, có một nhà giáo, nhà quản lý văn hoá rất đam mê với đề tài nông nghiệp, nông thôn, đó là Phó Giáo sư, Tiến sĩ Phạm Quang Long, nguyên Hiệu trưởng Trường Đại học Khoa học xã hội và nhân văn vừa cho ra mắt bạn đọc cuốn tiểu thuyết "Mùa rươi" gây xôn xao dư luận. Nhà phê bình văn học Phạm Xuân Nguyên đã nhận xét: “Tiểu thuyết Mùa rươi của Phạm Quang Long không phải viết về con rươi mà viết về con người, những trăn trở của ông với đời sống nông dân, nông thôn…”. 

Tiểu thuyết "Mùa rươi" của nhà văn Phạm Quang Long với hơn 430 trang được chia thành 23 chương đọc rất hấp dẫn ngay từ những trang đầu. Nhà văn kể chuyện về một làng quê vùng đồng bằng Bắc Bộ có tên là Hà Đồng, chính là quê tác giả. Làng đó được thiên nhiên ưu đãi, hằng năm có một mùa rươi vào cữ tháng chín, tháng mười âm lịch “tháng chín đôi mươi, tháng mười mồng năm”. Cả làng Hà Đồng sống trong phập phồng hy vọng, nhờ con rươi đặc sản ấy mà bao gia đình đã thoát nghèo, còn kích thích thêm những gia đình khác biết thu vén làm ăn, học hỏi kinh nghiệm lẫn nhau để vươn lên làm giàu.

Trong tiểu thuyết, nhà văn chỉ xây dựng chừng độ hơn 20 nhân vật, có những tuyến nhân vật là vợ chồng, có khi cả gia đình hoặc có khi một nhân vật chỉ xuất hiện một lần nhưng tính cách nội tâm, ngôn ngữ cử chỉ đã xuyên suốt tác phẩm, để người đọc nhớ mãi như các nhân vật Đỉnh là trưởng thôn, một cựu chiến binh tâm huyết với làng; lão Hoản là một nông dân khôn vặt láu cá, độc đoán, gia trưởng và Tâm, một chủ tịch huyện tuổi trẻ, tài cao, sâu sát với dân, dám chịu trách nhiệm về những quyết sách của mình trong chỉ đạo phát triển kinh tế-xã hội địa phương…  

Câu chuyện về làng Hà Đồng là câu chuyện của những người nông dân một nắng hai sương quanh năm “bán mặt cho đất, bán lưng cho trời”. Họ tin tưởng về đường lối, chính sách của Đảng trong phát triển nông nghiệp, nông thôn, đồng hành cùng công cuộc chấn hưng “tam nông” trong sự nghiệp công nghiệp hoá - hiện đại hoá đất nước những năm đầu thế kỷ XXI…

Tiểu thuyết "Mùa rươi" đã đặt ra nhiều vấn đề thời sự nóng hổi của nông nghiệp, nông thôn và nông dân. Đó là vấn đề đầu ra cho sản phẩm nông nghiệp của người nông dân như câu chuyện cả làng lao vào trồng cây đinh lăng, rốt cuộc chỉ được mấy bình rượu ngâm. Hoặc tâm lý tiểu nông, ngại tiếp xúc với cái mới, trong chuyện nuôi rươi. Cũng đồng đất ấy, có nhà thì kiếm hàng trăm triệu, nhiều nhà thì trắng tay… Vấn đề xây dựng nông thôn mới là niềm trăn trở của tác giả qua những cái được và mất từ thực tiễn. Qua tâm sự của một nhân vật tích cực trong tiểu thuyết: “Xây dựng nông thôn mới, hiện đại hoá nông thôn, nông nghiệp là mặt trận hàng đầu… thì đúng rồi. Nhưng cái nào đúng, cái nào sai, sai đúng đến đâu, các ông đã nghĩ kỹ chưa? Còn những chuyện khác thì coi trọng đồng tiền quá nên làm hỏng nhiều thứ quá. Tệ nhất là tình làng nghĩa xóm bây giờ… Hiện đại hoá mà làm hỏng con người thì tôi chả mong hiện đại hoá làm gì?".

Nhà văn cũng đau đáu một nỗi niềm khi đời sống nông dân khá hơn, làng quê cũng chịu tác động sâu sắc của cơ chế thị trường, thuần phong mỹ tục đang dần mất đi và cái xấu thi nhau công phá khiến tình làng nghĩa xóm thêm nhạt phai. Ấy là khi cơn sốt đất ảo len lỏi về đến quê nghèo, người nông dân hám lợi thi nhau bán đất, lấp ao làm nhà mọc nên cái “phố Tấn” với những quán nhậu, karaoke nhạc xập xình inh ỏi… thu hút nhiều thanh niên, nông dân bỏ bê ruộng đồng, tụ tập ăn chơi sinh ra tệ nạn trộm cắp khiến làng quê không thể bình yên…

Tác giả cũng đau đáu khi đề cập đến vấn đề bức thiết trong công tác Đảng hiện nay. Đó là sự thoái hoá, biến chất của một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên trong vòng xoáy của cơ chế thị trường. 

Là nhà văn sinh ra và lớn lên ở nông thôn, gắn bó với quê hương, tác giả Phạm Quang Long đã vẽ nên bức tranh quê thật tuyệt vời. Trong tiểu thuyết, ông ca ngợi những người nông dân hiền lành, ít học, hay lam, hay làm nhưng chất phác thật thà. Bức tranh quê trong tiểu thuyết không đến nỗi u ám, bế tắc. Dự án Đồng rươi do nhóm lợi ích thao túng đã bị pháp luật trừng trị, hồn cốt làng quê là mái đình, cây đa với món đặc sản rươi nấu, rươi kho thơm “điếc" mũi hàng xóm vẫn mãi trong trí nhớ những người con xa quê. Kết thúc cuốn tiểu thuyết là đám cưới của đôi trai gái ngoan hiền là Hiên và Thao  được dân làng quý mến. 

Bằng ngôn ngữ kể chuyện rất sinh động, nhà văn Phạm Quang Long đã khéo léo chuyển tải những lời ăn, tiếng nói rất dân dã vào những câu thoại, vận dụng, sử dụng sáng tạo những câu thành ngữ, tục ngữ, ca dao để diễn tả tâm trạng, hành vi, thói quen sinh hoạt… của người nông dân làm cho mạch văn hấp dẫn hơn. 

Tiểu thuyết "Mùa rươi" là tập tiểu thuyết thứ 5 của nhà văn. 

Những đóng góp của nhà văn Phạm Quang Long vào nền văn học nước nhà thật đáng trân trọng, đặc biệt là đề tài nông nghiệp, nông thôn...

NGUYỄN VIẾT HIỆN