Về bài thơ “Em mãi là hai mươi tuổi” của Quang Dũng

Nhà thơ Trần Lê Văn từng kể"Có lần gặp lại người tình cũ ở Hà Nội, anh (chỉ Quang Dũng) ngây ngất làmmột mạch mấy bài thơ "Không đề", có nhiều câu nghe thương thương:

“Bỏ em, anh đi/ Đường hai mươinăm/ Dài bao chia ly”

Rồi chép những bài ấy vào sổ taycủa tôi (ý hẳn để khỏi lộ bí mật với bà xã nhà anh). Mấy ngày sau, chẳng biếtnghĩ ngợi thế nào, anh đến yêu cầu tôi cắt trả anh mấy bài thơ đó để anh"hỏa thiêu" chúng, vì anh cho rằng "thơ ấy trẻ con quá!".Tôi phải lý sự: “Sổ tay của tôi, thơ ông chép vào đấy là của tôi rồi, ông khôngcó quyền hủy bỏ". Thế là anh đành chịu. Được bảo quản như vậy, thơ mới tồntại để ra mắt bạn đọc...

(Theo "Mây đầu ô", tậpthơ Quang Dũng, NXB Tác phẩm mới, 1986, trang 17).

Không có được cái ồ ạt, quặnxiết, dào dạt hùng tráng như bài thơ "Tây tiến", nhưng thay vào,"Không đề" lại như cơn gió hiền hòa thổi về lay động những xao xáctrong khóm lá non xanh một thời. Sáu câu thơ khổ đầu gồm những câu rủ xuống lađà: “Em mãi là hai mươi tuổi­­/ Ta mãi là mùa xanh xưa/ Những cây ổi thơm ngàyấy”, câu thơ "vồng" lên bằng rặt những thanh bằng: Và vầng hoa ngâumưa thu, và những câu song sóng lòe đốm sáng: “Tóc anh đã thành mây trắng/ Mắtem dáng thời gian qua”.

Ý trên nhiều người nói đã hóamòn. Tôi đặc biệt chú ý tới câu sau, với chữ dáng (dáng thời gian). Thì ngườita nói màu thời gian được (chữ của Đoàn Phú Tứ), thì cũng có thể nói dáng thờigian được chứ. Dáng hay hơn bóng, vì mắt một khi còn in được bóng thời gian thìđấy phải là mắt người ta lúc còn trẻ.

Thông thường khi hồi cố, nhớ vềngười xưa cảnh cũ, người ta hay chọn lấy những hình ảnh có tính biểu cảm. Thậtra, Quang Dũng có nhiều "duyên nợ" với hình tượng cây bàng (tranh Gốcbàng của ông từng có dịp bày ở một cuộc triển lãm tranh). Mà, cây bàng hay đivào văn chương trong tư thế cô đơn, vì đến mùa rụng lá, cành bàng khẳng khiutrông thật ảm đạm!: “Ơi! Con đường xưa/ Những mùa trút lá/ Cành bàng mồ côi/Cổng cũ rêu phong...”.

Nếu chú ý một chút ta sẽ thấy (ởkhổ thơ này) 4 câu trên mỗi câu 4 chữ, riêng câu cuối 3 chữ (thật ra nó là mộtphần của câu thứ tư), đọc tới đây như không phải là câu thơ rơi mất một chữ, màlà rơi một cái gì, tiếng rơi thật trầm lặng. Đúng như câu thơ Quang Dũng viết20 năm về trước: “Ngõ trúc người ơi tịch mịch chiều”.

Tuy nhiên, nhớ lại không chỉ cóbuồn vắng thế thôi đâu, trước đấy, phải có gì trong trẻo khởi nguồn chứ: “Ơi!Con đường xưa/ Men vườn ổi thơm/ Em tuổi hai mươi/ Yêu anh hào hiệp”. Ở đây,tôi lại muốn nói về vấn đề dùng chữ. Cũng vẫn là hào hiệp, nhưng trước là đivới vườn ổi thơm, rồi đi với tuổi hai mươi, thì nói yêu anh hào hiệp, nghe mớikhông cộm, chứ bản thân câu thơ cắt riêng, thật khó thành thơ.

Nhà thơ Trần Lê Văn nhận thấy bàithơ "có những câu nghe thương thương". Thương thế cũng phải. Trướcnhững dòng: “Bỏ em anh đi/ Đường hai mươi năm/ Dài bao chia ly”, và rồi: “Cónhững vợ chồng/ Không là trăm năm/ Mà tình thương yêu, ta cứ rưng rưng làmsao!” mới thấy - tác giả dùng thanh bằng đến là... dài, để nói cuộc chia xa củacon người cũng đến là dài. Và cuộc đời cũng đến rộng dài dâu bể:

Sông ơi! Dài sao
Rộng ơi! Biển cả

Con người vốn dĩ nhỏ bé, yếuđuối, gọi đến sông đến bể, đến trời cao đất dày dễ sa nước mắt lắm. Mà quả nhưthế, tác giả phải khuyên ngăn:

Thôi em nước mắt
Đừng rơi lã chã

"Tuổi già hạt lệ nhưsương" (thơ Nguyễn Khuyến). Ba câu thơ liền trong khổ được kết bằng thanhtrắc, nghe chát chúa "sắt đá" mà vẫn không cầm được dòng lệ chảy.Giọng thơ càng bùi ngùi cảm động bởi cái "tình buồn", "tìnhgià".

Nhà thơ Trần Lê Văn đã cho chúngta biết xuất xứ bài thơ, không cần phải dẫn lại ra đây. Tôi chỉ muốn nói thêmvề cái kết của Quang Dũng đã dùng (bởi nó được trở đi trở lại đến 3 lần). Thựcchất cái kết này muốn nói điều gì, ngầm nói điều gì, nếu không phải là: chúngta già rồi, mọi cái có đã thành có, không đã hóa không...

Nay chỉ sống làm sao để khi nhớvề những kỷ niệm cũ, em mãi vẫn trẻ trung như thế Em mãi là hai mươi tuổi, vàanh- không, ở đây tác giả không nói là anh, mà là ta: Ta mãi là mùa xanh xưa(ta là chung cả anh và em, như thế mới góp thành mùa xanh được, nếu không, chỉmình anh thì có thể nói: anh mãi là cây xanh xưa được thôi). Muốn vậy, để đượcvậy, thì trên hết, trước hết, những người trong cuộc phải giữ trọn tình ngườicho đẹp. Đó cũng là thông điệp của tác giả .