Tảo mộ chiều ba mươi

"Dọn nhà” cho ông bà đón Tết

Ông tôi vẫn luôn nhắc nhở với con cháu rằng dù bận rộn cỡ nào cũng phải “dọn nhà” cho ông bà đón Tết. Dọn nhà mà ông nói ở đây chính là tục tảo mộ. Ông bảo Tết là một mốc thời gian vô cùng quan trọng, trong thời khắc thiêng liêng âm dương giao hòa, con người có thể cộng cảm với thiên nhiên, nghe từng hơi xuân len vào mạch đời và cảm ứng được với tổ tiên, những người đã khuất. Việc ăn Tết không đơn thuần là hết một năm con người thêm một tuổi, tụ tập ăn uống, nói chuyện, mà Tết còn là dịp con cháu thực hiện bổn phận đối với người đã khuất. Tảo mộ là dịp con cháu đến chăm sóc mộ phần, thắp nén hương dâng tới tổ tiên.

Ở quê, không chỉ riêng nhà tôi mà hầu như nhà nào cũng thế, cứ chiều ba mươi là ông sẽ đưa cháu, cha dắt con đi tảo mộ. Người lớn sẽ hướng dẫn cho con trẻ tất cả các nghi thức cần thiết. Và cứ thế, tiếp nối, từ thế hệ này sang thế hệ khác, tảo mộ chiều ba mươi là nét đẹp, tục lệ thiêng liêng từ năm này qua năm khác.

Đầu giờ chiều, cả khu nghĩa trang bắt đầu nghi ngút khói hương. Cũng chính vì thế mà chiều ba mươi Tết nghĩa trang bớt hiu quạnh, vắng lặng của ngày thường. Bước chân vào khu đặt các mộ phần như lạc vào cõi tâm linh. Không ai bảo ai, tất cả đều khẽ khàng thành kính, nhẹ nhàng từng lời ăn tiếng nói. Ông tôi bảo đi tảo mộ phải thể hiện được tấm lòng thành kính, không được hồ đồ, qua quýt. Nếu làm với tâm lý cho xong, qua quýt, không những các vong hồn không về ăn Tết mà còn bị phạt nữa. Nhiều gia đình cho rằng mỗi dịp tảo mộ cũng là một dịp giãi bày với ông bà, tổ tiên những chuyện đã xảy đến trong năm với cả gia đình, dòng họ.

Nhớ về nguồn cội

Cho dù con cháu có bận rộn cỡ nào đi chăng nữa cũng phải thu xếp chiều ba mươi về tảo mộ, tuyệt đối không được thuê người tảo mộ. Việc tảo mộ phải do chính con cháu trong họ thực hiện thì mới có ý nghĩa. Tảo mộ xong, con cháu trong họ về từ đường bày lễ dâng lên tổ tiên, cùng nhau xem bảng phả hệ để biết nguồn cội và cùng ăn bữa cơm sum họp họ hàng. Đây cũng là dịp bà con, anh em gặp gỡ, tâm sự những vui buồn trong năm và qua đó có thể giúp đỡ những người còn khó khăn trong họ.    

Người ta ví: “Cây có gốc mới nở cành xanh ngọn, nước có nguồn mới bể rộng sông sâu” là vậy. Ca dao xưa cũng có câu: “Con người có tổ có tông/Như cây có cội, như sông có nguồn”. Thăm viếng phần mộ tổ tiên cũng là nét đặc trưng của văn hóa cổ truyền, một tục lệ trong “đạo thờ ông bà” của dân tộc ta vốn từ lâu đã trở thành truyền thống. Dù tất bật trong cuộc mưu sinh thế nào đi nữa, dù cả năm lặn lội làm ăn ở nơi xa, nhưng đến ngày này, chốn quay về vẫn là gia đình. Đó cũng là thể hiện của tình cảm hướng về với nguồn cội.

Tôi còn nhớ rất rõ câu nói của nhà nghiên cứu văn hóa, tín ngưỡng Huỳnh Ngọc Trảng. Ông nhấn mạnh, việc tảo mộ ngày xuân là nét đẹp của truyền thống uống nước nhớ nguồn, đồng thời là dịp con cháu tụ họp để tái lập và củng cố lại duyên mối, cấu kết của cộng đồng tộc họ. Về mặt tín ngưỡng, tâm linh thì việc nhớ tới người đã khuất còn là bổn phận của con cháu, phải lo cho ông bà mình tử tế, để cho vong hồn ông bà được thảnh thơi, được đủ đầy, được vui vẻ và từ đó ông bà phù hộ cho công việc, sức khỏe, làm ăn, học hành của con cháu. Việc tụ họp con cháu vào ngày tảo mộ là quan trọng, giúp cho các thế hệ trẻ biết nơi chốn mồ mả ông bà, tổ tiên, để sau này tiếp nối truyền thống uống nước nhớ nguồn của dòng tộc mình. Vậy nên năm nào không về dự được ngày tảo mộ của tộc họ, tôi cảm thấy mình còn thiếu sót nhiều trong bổn phận đối với tổ tiên và tự hứa năm sau phải cố gắng hơn.

MAI HOÀNG