Bác Hồ về thăm Hải Dương: Chuyện bây giờ mới kể

Bác Hồ thăm và tìm hiểu về hoạt động sản xuất của nông dân xã Ái Quốc (nay thuộc TP Hải Dương) năm 1957. Ảnh tư liệu

Là người đứng đầu Đảng, Nhà nước, tuy bận trăm công nghìn việc, nhưng Bác Hồ vẫn dành cho Đảng bộ và nhân dân Hải Dương sự quan tâm đặc biệt. Người đã 5 lần về thăm Hải Dương. Và trong những lần về thăm ấy cùng một dịp bí mật qua xứ Đông có một số câu chuyện chưa được biết đến.

"Bí mật"

Tấm ảnh Bác Hồ cầm quả bí đao ở cổng làng Vũ Thượng (xã Ái Quốc, Nam Sách, nay thuộc TP Hải Dương), một trong những tấm ảnh lịch sử, có lẽ ai cũng biết. Đó là chuyến thăm Hải Dương lần thứ hai, vào ngày 31.5.1957. Người đội mũ, mặc áo đại cán, đứng bên phải Bác là đồng chí Đồng Văn Lạng, Bí thư Chi bộ xã. Cách đây không lâu, đồng chí Lạng đã viết một bức thư gửi báo tỉnh, kể lại nhiều chi tiết việc đón tiếp Bác mà các bài tường thuật trên báo chí không nói đến.

Những người trực tiếp chỉ đạo xã chuẩn bị đón Bác là đồng chí Nguyễn Hữu Thanh, Ủy viên Thường vụ Tỉnh ủy và đồng chí Nguyễn Hữu Quang, Tỉnh ủy viên, Bí thư Huyện ủy Nam Sách. Tối 30.5, chi bộ họp ở nhà ông Nha (thôn Vũ Thượng) bàn kế hoạch cụ thể ngày mai đón Bác. Các đồng chí đều quán triệt tư tưởng "tuyệt đối bí mật", không được lộ ra chuyện Bác về quá sớm. Họp xong, các đồng chí ngủ luôn tại đó. Sáng sớm hôm sau, tất cả dậy, người nào việc nấy. Đồng chí tuyên huấn xã cùng một số cán bộ tỉnh đi kiểm tra dọc con đường xe Bác sẽ qua. Gặp bà con quang gánh chuẩn bị ra đồng, mấy anh nhắc khéo: "Hôm nay, bà con đi gặt muộn một lát, vì xã mời bà con đến dự một cuộc họp bàn việc cần thiết". Mời thế nhưng không nói rõ là họp ở đâu, vì xã chưa có hội trường, chưa có cả sân kho rộng (bấy giờ mới thành lập tổ đổi công). Cho tới khoảng 7 giờ sáng, các đồng chí Thanh, Quang lại về, mời đồng chí Lạng đến hội ý, nói rõ: "Bác đang trên đường về xã Ái Quốc. Bác thăm nhà ai tùy Bác. Không đồng chí nào được nói thay dân khi Bác hỏi. Các đồng chí không được hỏi Bác...". 

Và thế là cuộc đón tiếp Bác diễn ra như chúng ta đã biết. "Bí mật" nhưng không bất ngờ. Bác đã vào nhà dân. Người đến trước nhà anh Đoàn Văn Huyên, một nông dân nghèo mới được chia ngôi nhà của địa chủ. Bà con cả xã biết tin đã kéo đến. Và Bác đã có cuộc trò chuyện với mọi người, khi ra về còn xem lúa mới gặt, nâng quả bí đao của nhân dân xã căn dặn: "Năm nay được mùa nhưng chớ có phụ rau màu". Đồng chí Lạng được theo Bác về thị xã Hải Dương, dự cuộc mít tinh đón Bác.

Bác chuyển lời chào của nhân dân Liên Xô

Vì sao có chuyện Bác thăm một tỉnh như Hải Dương, lại có cả "lời chào của nhân dân Liên Xô", lời chào do chính đồng chí Chủ tịch Đoàn Chủ tịch Xô Viết tối cao Vô-rô-si-lốp nhờ Bác chuyển đến? Chả là, đồng chí Vô-rô-si-lốp sang Việt Nam, đúng thời điểm Bác đã lên kế hoạch thăm đồng bào Hải Dương. Bác nói chuyện với nhân dân thị xã Hải Dương, có nói rõ: Ông cụ già 76tuổi, bay từ Liên Xô qua mấy nước đến, bay đâu một vạn năm nghìn cây số. Thế mà Hà Nội nóng tới 40 độ, ông cụ ở xứ lạnh đến đây không quen, thầy thuốc bảo vệ sức khỏe không cho phép đi. Ông cụ không xuống được Hải Dương, liền cử một vị Phó Chủ tịch Cộng hòa Xô Viết tối cao và Bộ trưởng Bộ Đại học Liên Xô thay mình đến Hải Dương. Bác nói: Do tổ chức luộm thuộm, lúc qua Hải Dương, xe vút đi, lúc xuống Hải Phòng, các đồng chí trong phái đoàn hỏi "Hải Dương đâu?". Thế là đi quá rồi, không về lại Hải Dương được. Bác cho biết: Chủ tịch Vô-rô-si-lốp nhờ tôi chuyển lời chào đồng bào Hải Dương, lời chào thân ái và nhiệt liệt nhất của nhân dân Liên Xô.

Hàng nghìn người dự cuộc mít tinh đón Bác đã vỗ tay hoan hô và đều cảm thấy tự hào về lời chào của vị Chủ tịch Liên Xô vô cùng kính mến.

Một lần bí mật thăm thị xã Hải Dương

Theo các bài báo và tư liệu chính thức thì Bác Hồ về thăm Hải Dương 5 lần. Lần thứ tư ngày 26.7.1962, Bác thăm xã Hiệp Lực, Nhà máy Xay Ninh Giang và Nhà máy Sứ Hải Dương. Lần thứ 5 là ngày 15.2.1965, Bác thăm xã Hồng Thái (Ninh Giang) làm thủy lợi giỏi, xã Nam Chính (Nam Sách) vệ sinh phòng bệnh tốt và thăm di tích Côn Sơn thì tôi là phóng viên đi theo Bác, đã viết bài chi tiết đăng trên báo. Trước đó, Bác cũng có hai lần nói chuyện tại các cuộc mít tinh của nhân dân thị xã đón Bác ở trụ sở Tỉnh ủy và Ủy ban Hành chính tỉnh (lần thứ ba vào 1.4.1959 và lần thứ hai Bác thăm xã Ái Quốc, rồi về thăm thị xã ngày 31.5.1957). Nhưng tại buổi nói chuyện với đồng bào sáng 31.5.1957, Bác nói: "Đồng bào Hải Dương có ưu điểm nhưng cũng có khuyết điểm. Tôi nêu ra một số khuyết điểm để cùng nhau sửa chữa". Trong số các khuyết điểm, Bác nói: "Về mặt vệ sinh thành phố, không biết cán bộ quan liêu thế nào? Lần này tôi đi thì đã khá, nhưng lần trước tôi đi bí mật thì một vài phố tương đối sạch, còn một số đường phố tương đối bẩn".

Như vậy, Bác đã có thêm một lần bí mật thăm thị xã Hải Dương chúng ta. Nhiều cán bộ, nhất là các cán bộ nghiên cứu lịch sử, đã tìm hiểu rà soát xem lần Bác đi bí mật là bao giờ? Có thể là trước năm 1957. Bác có đi qua mà không dừng xe thăm Hải Dương, nhưng Bác quan sát thấy rõ "cán bộ quan liêu" để "một số đường phố tương đối bẩn".

Chúng ta chỉ biết lần thứ nhất Bác về qua Hải Dương bằng tàu hỏa, từ Hải Phòng về Hà Nội vào tháng 10.1946. Lần ấy, tàu hỏa đã dừng ở ga Hải Dương để Bác nói chuyện với đồng bào, sau đó Bác tiếp tục về Hà Nội, sau một thời gian khá dài đàm phán bên Pháp.

Bác Hồ, vị lãnh tụ vĩ đại, đã để lại nhiều kỷ niệm, những lời dạy bảo cho nhân dân và cán bộ Hải Dương, luôn là niềm tự hào của chúng ta.

NGUYỄN HỮU PHÁCH