'Historiai' - sách sử của Herodotus được dịch sang tiếng Việt

Lịch sử là một môn khoa học chứa đựng muôn vàn phép thử đúng - sai của tiền nhân để người đời sau nhìn lại, chiêm nghiệm, rút ra những bài học, lời khuyên cho hiện tại và tương lai. Vì lẽ này, con người sớm có ý thức ghi chép, khảo cứu lịch sử. Nếu ở Trung Hoa có Kinh Xuân Thu ra đời vào thế kỷ thứ năm Trước Công nguyên (TCN), ở nền văn minh Hy Lạp có sự xuất hiện của Historiai, tập khảo cứu về chiến tranh Hy Lạp - Ba Tư cũng như về lịch sử, huyền sử phong tục các tộc người cổ đại ở cả châu Âu, châu Phi và châu Á.

Historiai - ra đời hơn 2.400 năm trước - được xuất bản lần đầu tại Việt Nam với tên Lịch sử. Sách được bổ sung một số cước chú, mục lục, niên biểu các biến cố được mô tả, cùng danh sách địa danh, nhân vật và một bản đồ về diễn biến chính của chiến tranh Hy Lạp - Ba Tư.

Bìa sách "Historiai"

Hedorotus không phải là nhà sử học đầu tiên của phương Tây nhưng được triết gia Cicero gọi là "Cha đẻ của môn lịch sử". Ông sống vào khoảng 484-425 TCN tại Halikarnasseus, một thành phố ở Tiểu Á dưới quyền Ba Tư lúc đó. Trên hành trình du ngoạn khắp các vùng Hy Lạp, Ba Tư, Ai Cập, Lưỡng Hà, ông chứng kiến, thu thập được dữ liệu, tài liệu quý báu về kinh tế, chính trị, xã hội của nhiều dân tộc. Ông viết sách từ các sưu tầm, tìm tòi trong dân gian, tổng kết lại các sự kiện mang tính giáo dục và trình bày lại thành những câu chuyện.

Historiai gồm chín quyển. Bốn quyển đầu nói về người Hy Lạp và các man tộc xung quanh trong quan hệ với Ba Tư. Năm quyển sau kể về cuộc chiến Hy Lạp - Ba Tư. Herodotus là ghi chép tất cả chuyện được nghe kể lại, thậm chí còn tự tạo ra sự kiện. Điều này khiến ông còn bị chỉ trích là "Cha đẻ của dối trá". Tuy nhiên, theo nhận xét của vài nhà chuyên môn, Herodotus muốn ghi lại các sự kiện để dành cho các thế hệ sau lý giải. Ông đã thành công trong việc giữ lại cho hậu thế những tấm gương anh hùng Hy Lạp trong cuộc chiến với Ba Tư. Ông lý giải nguyên nhân của cuộc chiến là do sự khác biệt giữa hai nền văn hóa.

Herodotus còn cung cấp cho người đọc những thông tin về địa lý, phong tục, văn hóa của những tộc người cổ đại ở quanh Địa Trung Hải, Bắc Phi, Trung - Cận Đông. Những ghi chép về nghi lễ mai táng, trang phục, tập tục, tôn giáo, thể chế chính trị của từng dân tộc. Do đó, tác phẩm của ông không đơn thuần chỉ cung cấp kiến thức về lịch sử mà còn chứa đựng nhiều kiến thức về dân tộc học. 

Trong số những miêu tả về các quốc gia, đáng chú ý là ghi chép của Hedorotus về Ai Cập. Từ những thầy tu ở Memphis, Heliopolis và những người Thebes, ông học được và ghi lại những kỳ quan bên bờ sông Nile, những nghi lễ hiến tế, tôn giáo. Ông cũng kể về những hành trình kỳ lạ của cá sấu, những giống chim lạ, tục ướp xác...

Tuy còn nhiều thiếu sót, với tư duy, kỹ năng trình bày câu chuyện mạch lạc, tác phẩm của Herodotus đặt nền móng cho ngành sử học về sau, tạo cảm hứng cho những nhà nghiên cứu và các độc giả yêu thích môn sử.

LÊ TÙNG DƯƠNG (VnExpress)