Đình chỉ phát hành từ điển chính tả sai... chính tả

Cuốn từ điển chi chít lỗi chính tả của Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Hà Nội. Ảnh: Hoàng Tuấn Công/Tiền Phong

Từ điển chính tả tiếng Việt do PGS.TS Hà Quang Năng chủ biên - cùng thạc sĩ Hà Thị Quế Hương, Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Hà Nội ấn hành năm 2017, gồm 718 trang.

Ma trận từ điển

“Nhóm tác giả biên soạn khá công phu nhưng sách vẫn mắc nhiều sai sót, lầm lẫn rất khó chấp nhận”, nhà nghiên cứu Hoàng Tuấn Công nêu.

Đó là sự nhẫm lẫn giữa s với x, x với s, không phân biệt được d hay gi, tr hay ch, n hay ng, in hay inh, c hay q, iu hay ưu, r hay gi, r hay d, ưu hay iu.

Nhóm này còn nhầm giữa cách viết từng tồn tại với chuẩn chính tả hiện hành, giữa từ đồng nghĩa với từ có hai dạng chính tả.

Ông Hoàng Tuấn Công phân tích một số ví dụ: nhầm lỗi chính tả do không phân biệt được sự khác nhau giữa phát âm và chữ viết, không hiểu nghĩa từ nguyên hoặc chưa thật sự nhuần nhuyễn về tiếng Việt, chẳng hạn nhầm bàn hoàn (nghĩ quẩn quanh không dứt) với bàng hoàng (ngẩn người, choáng váng), bánh dày trong khi đúng chính tả phải là bánh giầy/giày, bơi chải (từ đúng là bơi trải - vì “trải” là một loại thuyền nhỏ hay dùng để đua bơi).

Một loạt từ sai khác: con chai, canh chai, chầy chật, chéo ngoe, xuôi chiều mát mái, xung công, dằng xé, dày vò, dày xéo, voi dày ngựa xéo, trứng quốc.

Nhầm lẫn thứ hai là giữa cách viết cũ từng được ghi nhận với chính tả hiện hành. “Ở Lời nói đầu, nhóm soạn giả ghi rõ: “Từ điển chính tả tiếng Việt được biên soạn nhằm cung cấp các dạng chính tả chuẩn của các từ ngữ thông dụng theo chính âm và chính tả tiếng Việt, đồng thời cũng chỉ dẫn những dạng chính tả không chuẩn nhưng vẫn được sử dụng”.

Tuy nhiên, trong thực tế, nhóm soạn giả đã đánh đồng hoặc nhầm lẫn giữa cách viết từng tồn tại hoặc “không chuẩn nhưng vẫn được sử dụng” với “chính tả chuẩn […] theo chính âm và chính tả tiếng Việt”, ông Công nhận định.

Một số ví dụ như giộp da, gia giết, dã dượi, tùng phạm, vũ đoán, vũ sư, võ phu.

Thứ ba là dạng nhầm lẫn hai từ đồng nghĩa với một từ có hai dạng chính tả. Theo Hoàng Tuấn Công, từ có hai dạng chính tả có thể thay thế nhau trong mọi trường hợp.

Ví dụ: Hi sinh/hy sinh; sáp nhập/sát nhập. Ở phần Phụ lục 3 - Danh sách các từ ngữ có hai dạng chính tả đều được chấp nhận trong tiếng Việt (50 trang), một số dạng như: “biệt tăm - bặt tăm”; “bột phát - bộc phát”… có thể chấp nhận được.

Thế nhưng, phần lớn soạn giả nhầm lẫn, đánh đồng những cặp từ gần nghĩa, đồng nghĩa không hoàn toàn trong mọi trường hợp với “các từ ngữ có hai dạng chính tả” như: “bàn hoàn - bàng hoàng”; “đại thụ - đại thọ”; “đông nghịt - đông nghẹt”; “mất lòng - mếch lòng/mích lòng”...

Còn hai dạng sai nữa, đó là nhiều từ người dùng sách không biết nghĩa là gì, ví dụ tuần điểm (phải chăng là “tuần điếm”?), “nghị trượng” (“nghi trượng”?), “đâu lào” (“đâu nào” viết sai do nói ngọng, hay “đâu lào” = cây xoan lào?).

Tiếp đến là dẫn sai ngữ liệu khi thu thập nhiều thành ngữ, tục ngữ, ngữ liệu không chuẩn. Ví dụ: Tu binh mãi mã (chính xác là chiêu binh mãi mã), đánh chuột làm vỡ bình sứ (đánh chuột sợ vỡ bình quý), ấm da gà (ấm gan gà), cơm sung cháo đền (cơm sung cháo dền), bụng ỏng đít teo (bụng ỏng đít beo), trọng nghĩa khinh bần (trọng nghĩa khinh tài).

Phải tiêu hủy

Sau phát hiện của Hoàng Tuấn Công, lãnh đạo Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Hà Nội đình chỉ phát hành để xử lý.

“Dứt khoát phải thu hồi, tiêu hủy, không chỉ đình chỉ để sửa chữa”, Hoàng Tuấn Công nói. Sở dĩ ông Công đề xuất như vậy vì lỗi trong sách dày đặc, điều quan trọng hơn, cấu trúc của từ điển phải thay đổi hoàn toàn.

“Cuốn từ điển này phi khoa học, hỏng từ cách trình bày, phương pháp biên soạn, không chỉ phạm lỗi chính tả. Lộn xộn tới mức có cảm giác chính tác giả cũng bị lạc vào mê hồn trận. Hậu quả là không kiểm soát được cách viết và các dạng chính tả”, ông Công nói.

Chủ biên - PGS.TS Hà Quang Năng sau bài trao đổi của Hoàng Tuấn Công có văn bản trình bày với nhà xuất bản, một mặt tiếp thu góp ý, mặt khác vẫn bảo vệ phần sai.

Đại diện nhà xuất bản cho biết nhóm tác giả lý giải mục đích biên soạn cuốn từ điển nhằm “cung cấp các dạng chính tả chuẩn của từ ngữ thông dụng theo chính âm và chính tả tiếng Việt, đồng thời nêu những dạng chính tả không chuẩn nhưng vẫn được sử dụng trong đời sống”.

“Đó là lời ngụy biện. Như tôi nhấn mạnh, đây là từ điển chính tả, không phải từ điển ngôn ngữ, vì thế phải hướng dẫn viết theo chuẩn chính tả hiện hành, không thể đưa ra những từ ngữ chưa chuẩn chính tả rồi tùy khả năng chính tả và sự may rủi trong tra cứu của người dùng”, ông Công phản hồi.

Sai chính tả không hiếm trong ngành xuất bản, tuy nhiên, với “khuôn vàng thước ngọc” của một cuốn từ điển chính tả là khó chấp nhận. Chưa kể còn “tình tiết tăng nặng” khác.

Số là đầu năm 2020, Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Hà Nội từng phải tiêu hủy Từ điển thành ngữ tục ngữ Việt Nam do đánh cắp và sao chép nhiều cách giải thích công bố trước đó của Hoàng Tuấn Công.

Hoàng Tuấn Công cho rằng nhà xuất bản này có lỗi hệ thống, xuất phát từ sự biên soạn yếu kém, tiếp đến là sự dễ dãi và chủ quan của nhà xuất bản cũng như công ty sách liên kết trong khâu biên tập.

Có lẽ họ quá tin tưởng vào học hàm, học vị của nhóm tác giả mà quên đi khâu biên tập rà soát bản thảo, kể cả các lỗi văn bản.

Ông Hoàng Tuấn Công cho rằng việc xử lý vi phạm chưa đến nơi đến chốn nên chưa có tính răn đe. Ví như sau khi tiêu hủy cuốn sách đạo văn nêu trên, bên bị vi phạm bản quyền không hề nhận được lời xin lỗi chính thức nào từ nhà xuất bản, công ty sách hay nhóm tác giả.

Nhà xuất bản bình an vô sự còn nhóm ba tác giả Dương Thị Dung, Đặng Thúy Hằng, Nguyễn Thảo Nguyên liên quan cuốn sách đạo văn Thành ngữ tục ngữ Việt Nam bị tiêu hủy tới nay vẫn là ẩn số.

Yêu cầu báo cáo giải trình

Ông Nguyễn Nguyên, Cục trưởng Cục Xuất bản, In và Phát hành, Bộ Thông tin và Truyền thông, khẳng định ông đã nắm được thông tin xung quanh Từ điển chính tả tiếng Việt.

“Chúng tôi có công văn yêu cầu nhà xuất bản làm rõ trách nhiệm cá nhân liên quan, trách nhiệm của đơn vị chủ quản. Nhà xuất bản đình chỉ phát hành, thu hồi là bước đầu có cầu thị, cục sẽ phối hợp giải quyết triệt để. Trong hội nghị giao ban với các đơn vị chủ quản xuất bản tới đây, chúng tôi sẽ nhắc nhở sâu hơn để chấn chỉnh sách công cụ nói chung, sách từ điển nói riêng”, ông Nguyên nói.

Theo Zing