Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương: Dòng chảy bất tận

Ngày 17.4 (tức 6.3 âm lịch), thay mặt đồng bào cả nước, lãnh đạo tỉnh Phú Thọ dâng hương, hoa, lễ vật tại đền thờ Đức Quốc Tổ Lạc Long Quân và đền thờ Tổ Mẫu Âu Cơ để bày tỏ lòng biết ơn, tưởng nhớ công lao Đức Quốc Tổ Lạc Long Quân, công đức của Tổ Mẫu Âu Cơ và các bậc tiền nhân đã khởi dựng cơ đồ, đặt nền móng cho dân tộc Việt Nam 

"Dù ai đi ngược về xuôi/ Nhớ ngày Giỗ Tổ mùng mười tháng ba/ Khắp miền truyền mãi câu ca/ Nước non vẫn nước non nhà ngàn năm". Câu ca dao đậm tình nghĩa đã đi vào lòng mỗi người dân Việt Nam, nhắc nhở các thế hệ "con Rồng cháu Tiên" nhớ về cội nguồn dân tộc, nhớ ơn công đức các Vua Hùng đã có công khởi dựng non sông gấm vóc Việt Nam.

Sự hình thành của di tích lịch sử Đền Hùng và ngày Giỗ Tổ Hùng Vương thể hiện lòng tri ân, tôn vinh quá khứ, là niềm tin vững chắc của các thế hệ cháu con đối với công lao dựng nước và giữ nước của ông cha. Với truyền thống, đạo lý  "Uống nước nhớ nguồn" của cộng đồng người Việt, hằng năm cứ đến dịp mùng 10.3 âm lịch, triệu triệu cháu con từ khắp mọi miền đất nước lại tụ hội về Đền Hùng, thành kính dâng nén tâm hương tưởng nhớ tri ân công đức tổ tiên.

Tại khu vực Đền Hùng dưới thời Hùng Vương đã có những tín ngưỡng thờ thần tự nhiên, thờ trời, thần núi và các tín ngưỡng cầu phồn thực nông nghiệp của cư dân Việt cổ. Tất cả các nghi thức ấy bắt nguồn từ thực tế cuộc sống và dần trở thành các nghi lễ tín ngưỡng không thể thiếu trong đời sống tinh thần, tâm linh. Sau này, khi thời đại Hùng Vương chấm dứt, thì các Vua Hùng đã được suy tôn, thờ tự và trở thành Thánh Tổ của cộng đồng, của dân tộc để phù trợ cho xã tắc, con cháu. Việc thờ phụng các Vua Hùng đã ăn sâu, đi vào tiềm thức và trở thành một hình thức nghi lễ tín ngưỡng mang tính bản địa đặc trưng sâu sắc của người Việt.

Chính sự riêng có, độc đáo và lan tỏa, ảnh hưởng sâu rộng trong đời sống cộng đồng nên ngày 6.12.2012, Tổ chức UNESCO đã chính thức công nhận tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ là di sản văn hóa phi vật thể, đại diện của nhân loại. Giờ đây, tín ngưỡng ấy đã và đang được bảo tồn, phát huy theo đúng những cam kết trong Chương trình hành động quốc gia nhằm bảo tồn, phát huy giá trị của tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương.

Du khách thập phương về thăm viếng, dâng hương tưởng niệm các Vua Hùng

Giỗ Tổ Hùng Vương - Lễ hội Đền Hùng do UBND tỉnh Phú Thọ được giao chủ trì tổ chức hằng năm với sự tham gia của từ 3-5 tỉnh, thành phố trong cả nước. Phần lễ được tổ chức trang nghiêm, thành kính theo các nghi lễ truyền thống có sự tham dự của các lãnh đạo Đảng, Nhà nước, các bộ, ngành Trung ương, các tỉnh, thành phố, kiều bào ở nước ngoài về nước và đông đảo nhân dân. Phần hội diễn ra vui tươi, lành mạnh với nhiều hoạt động văn hóa mang đậm bản sắc vùng Đất Tổ cội nguồn. Giỗ Tổ Hùng Vương ngày nay trở thành ngày hội văn hóa của toàn dân tộc, có ý nghĩa sâu sắc trong đời sống văn hóa tâm linh của cộng đồng. Thành công lớn nhất trong việc phát huy giá trị di sản chính là từ Đền Hùng - trung tâm thực hành nghi lễ tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương, nơi hội tụ sâu sắc nhất nghĩa đồng bào đã có sự lan tỏa mạnh mẽ không chỉ đến các di tích thờ Hùng Vương, danh tướng thời Hùng Vương ở tỉnh Phú Thọ mà còn lan rộng ra các di tích thờ các nhân vật thời Hùng Vương trong và ngoài nước.

Mùng 10.3 âm lịch, vào thời khắc tại đền Thượng trên đỉnh núi Nghĩa Lĩnh linh thiêng thuộc di tích quốc gia đặc biệt Đền Hùng tổ chức nghi lễ Giỗ Tổ thì tại các di tích thờ cúng Hùng Vương trong cả nước cũng đồng loạt tổ chức nghi lễ này. Cũng vào ngày này, trên địa bàn tỉnh Phú Thọ những năm gần đây đã khuyến khích mỗi gia đình, người dân làm mâm cơm dâng cúng lên bàn thờ tổ tiên tại gia để cùng tưởng nhớ, tri ân tổ tiên ông bà, cha mẹ trong mỗi gia đình mình theo phong tục thờ cúng tổ tiên của người Việt. Sự cố kết chặt chẽ ấy chính là sức mạnh bền vững để tạo nên giá trị bản sắc riêng có của dân tộc Việt Nam và tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương.   

Nhằm tiếp tục bảo tồn tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương một cách thiết thực, trong những năm qua, tỉnh Phú Thọ đã có nhiều giải pháp và tạo mọi điều kiện để hỗ trợ cộng đồng bảo tồn các tập quán tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương tại địa phương. Chú trọng truyền dạy cho thế hệ trẻ để sáng tạo, tiếp nối và duy trì bản sắc văn hóa truyền thống trong cuộc sống đương đại; nâng cao nhận thức của cộng đồng để giữ gìn, phát huy các giá trị to lớn, độc đáo và ý nghĩa sâu sắc của tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương. Tỉnh Phú Thọ đã tăng cường các nguồn đầu tư công đi đôi với huy động nguồn lực xã hội để góp phần bảo vệ các tập quán xã hội, nghi lễ và các thiết chế thờ cúng Hùng Vương tại Đền Hùng, các di tích tiêu biểu thờ cúng Hùng Vương trên địa bàn. Các hoạt động tại khu di tích được đổi mới, củng cố, nâng cấp, tạo không gian tín ngưỡng trang nghiêm, đẹp đẽ, thu hút du khách về thăm viếng Đền Hùng. Khu di tích lịch sử Đền Hùng luôn quan tâm nâng cao chất lượng, hiệu quả, tập huấn, cập nhật tri thức về tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương, về quản lý di sản văn hóa cho cán bộ, nhân viên nhằm tổ chức, đón tiếp, phục vụ chu đáo đồng bào, du khách về viếng di tích Đền Hùng. 

Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương không có biên giới riêng mà là biên giới cộng đồng. Đó là điều căn bản triết lý để hình thành một quốc gia thống nhất. Ở đó tất cả mọi người đều có chung một vị Thánh Tổ - Vua Hùng. Trong tâm thức nguồn cội của người Việt - tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương - Giỗ Tổ Hùng Vương là điểm đồng quy về ý thức cộng đồng - quốc gia - dân tộc, đã kết tinh thành dòng chảy bất tận trong đời sống văn hóa tâm linh của dân tộc Việt Nam. 

LÊ TRƯỜNG GIANG
Giám đốc Khu Di tích lịch sử Đền Hùng