Chạm khắc 55 con rồng 5 móng trên bia đá chùa Quang Minh 

Chùa Quang Minh. Ảnh tư liệu

Chùa Quang Minh ở thôn Hậu Bổng (tên nôm là làng Bóng), xã Quang Minh (Gia Lộc), còn có tên gọi khác là Viên Quang (tục gọi là chùa Bóng).

Văn bản Quang Minh tự sự tích đã miêu tả cảnh chùa như sau: "Chùa Quang Minh Hậu Bổng, ngàn cây lớn biếc, bốn mặt nước trong, đằng trước có đường cái quan, sông Vĩnh Hà lượn về trái, thật là một thắng cảnh của cõi Phật”.

Chùa không những nổi tiếng có lịch sử lâu đời mà còn có huyền tích gắn liền với Thiền sư Huyền Chân. Bên cạnh đó, chùa còn lưu giữ được 3 tấm bia đá cổ ghi chép việc trùng tu xây dựng tháp cửu phẩm liên hoa, xây dựng Viên Quang khám và bia Hội chủ hưng công xây dựng trùng tu chùa.

Đáng chú ý nhất trong số 3 tấm bia đá hiện còn ở chùa là tấm bia Tu cấu Viên Quang Khám bi ký (hiện bia này vẫn còn lưu tại chùa) khắc ngày 1 tháng 5 năm Diên Thành thứ 2 (1579) nhà Mạc. Hoa văn trang trí hình tượng rồng 5 móng do Tiến sĩ khoa Bính Thìn (1556) Công bộ Thị lang Đông các học sĩ Đỗ Uông soạn chép việc: Năm Diên Thành thứ nhất nhà Mạc (ứng với năm Quang Hưng thứ nhất nhà Lê -  Mậu Dần 1578). Quan Phụ chính Ứng vương thường về hầu vua đi qua đây, mến mộ cảnh này mà dựng vương phủ ở cạnh chùa, làm nơi nghỉ ngơi khi qua lại. Ông liền bỏ tiền tậu ruộng để mở rộng đất chùa, chọn gỗ, gọi thợ để trang nghiêm chính điện, cùng tiền đường, hậu vũ, bốn mặt hồi lang vây quanh cùng với tam quan lầu các. Chỗ nào cũ nát thì làm mới lại, chỗ nào hư hỏng thì tu bổ lại. Bia đá này đánh giá là có hoa văn đẹp nhất trong các bia đá thời Mạc.

Mặt trước bia Tu cấu Viên Quang khám với trang trí hình rồng cuộn

Tấm bia được khắc 2 mặt, mặt trước ghi chép về việc xây dựng Viên Quang khám, mặt sau ghi chép tên những người phát tâm ủng hộ. 

Về trang trí trên mặt trước của bia đá, trên trán bia là 2 con rồng đang ôm mặt nguyệt, phía sau lại có 2 con rồng nhỏ, tất cả các con rồng trên trán bia đều có 5 móng vuốt. Hai bên diềm bia được trang trí 32 con rồng cuộn tròn, mỗi bên 16 con. Phía dưới diềm chân bia tạc 2 con đang vờn cầu lửa.

Trên trán bia ở mặt sau khắc hình 1 con rồng nhô mặt ra chính giữa, đầu rồng có sừng, hai mắt lồi, mũi sư tử, mồm hình thú nhô. Hai bên diềm bia khắc 6 con rồng toàn thân đang lao xuống nhưng đầu lại ngổng lên. Diềm chân bia là khắc 4 con rồng và 2 con phượng tạo thành 6 vòng tròn đều nhau. Điều đặc biệt nữa ở bia đá này là hai bên cạnh của bia còn được các nghệ nhân chạm khắc mỗi bên 6 con rồng đang cuộn tròn đều nhau, nghệ thuật trang trí rồng cuộn này còn được gọi là “viên long – rồng cuộn”. Đây là điểm khác biệt so với nhiều bia đá khác, bởi lẽ ít có bia chạm trổ trang trí hoa văn hai cạnh. 

Như vậy, tính tổng cộng trên bia đá này chạm khắc 55 con rồng, có thể nói đây là số lượng rồng nhiều nhất, tạo nên nét độc đáo trong nghệ thuật trang trí bia đá ở chùa Quang Minh. 

Bia đá ở chùa Quang Minh

Về hình tượng rồng thời Mạc, theo các nhà nghiên cứu thì đó là sự kế thừa rồng truyền thống Lý, Trần và cả rồng thời Lê sơ. Đặc điểm chung là: thân mập, uốn lượn đều đặn, bờm kéo dài uốn theo xuống nửa lưng, mây đao lửa điểm xuyết trên thân, sóng cuộn dưới bụng, chân ngắn, lông khuỷu sợi đơn uốn xoắn. Đầu rồng có sừng hai chạc, hai mắt lồi, mũi sư tử, mồm thú nhô ra phía trước. Tuy nhiên đa phần lại chỉ là rồng có 4 móng vuốt. 

Theo các chuyên gia, hình rồng trang trí trên bia chùa Viên Quang đặc biệt hơn cả. Chùa này do Phụ chính Ứng vương dựng nên đề tài trang trí trên bia này mang tính cung đình. Vì thế rồng là đề án chủ đạo.

Tấm bia đá còn đặc biệt về giá trị về thông tin tư liệu, nội dung cho biết việc Phụ chính Ứng vương có công trong việc xây dựng chùa, là hiện vật quan trọng của chùa Quang Minh. 

Để gìn giữ, xây dựng và phát triển, chùa đã và đang được sư trụ trì và nhân dân địa phương đóng góp công sức trùng tu làm cho chùa ngày càng đẹp đẽ. 

NGUYỄN VĂN THINH