Loại bỏ tư duy “cuốc vào” trong xây dựng văn bản quy phạm pháp luật

Trên thực tế đã xuất hiện các dự thảo văn bản luật, dưới luật mang hơi hướng lợi ích cục bộ theo kiểu “cuốc giật vào lòng” (Ảnh mang tính minh họa)

Xây dựng và ban hành văn bản quy phạm pháp luật là nhiệm vụ có tính rường cột trong xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Muốn xây dựng hệ thống văn bản quy phạm pháp luật có chất lượng, vừa phù hợp thực tiễn, vừa theo kịp xu hướng phát triển của thực tiễn đòi hỏi các cơ quan, tổ chức, cá nhân được giao nhiệm vụ soạn thảo, dự thảo văn bản đó phải có trách nhiệm cao, có kiến thức chuyên môn sâu về lĩnh vực mình được giao soạn thảo. Đặc biệt, các tổ chức, cá nhân khi tham gia vào quy trình soạn thảo phải luôn công tâm, minh bạch, tuyệt đối không được đan cài lợi ích của ngành mình, tổ chức mình vào trong văn bản quy phạm pháp luật. 

Trong những năm gần đây, công tác ban hành các văn bản quy phạm pháp luật đã được Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Chính phủ lãnh đạo, chỉ đạo quyết liệt nhằm tháo gỡ những vướng mắc, làm giảm, tiến tới chấm dứt việc nợ đọng văn bản quy phạm pháp luật. Chỉ tính riêng trong 6 tháng đầu năm 2022, các bộ, ngành đã xây dựng, trình ban hành hoặc ban hành theo thẩm quyền 255 văn bản quy phạm pháp luật. Các địa phương ban hành hơn 1.500 văn bản quy phạm pháp luật cấp tỉnh, hơn 1.300 văn bản quy phạm pháp luật cấp huyện và 478 văn bản quy phạm pháp luật cấp xã. Hầu hết các văn bản quy phạm pháp luật sau khi được cấp có thẩm quyền thông qua và ban hành đã phát huy được tác dụng trong quản lý xã hội, điều chỉnh hành vi của các tổ chức, cá nhân.   

Tuy nhiên, trong quá trình soạn thảo các văn bản quy phạm pháp luật cũng còn một số cơ quan, tổ chức, cá nhân chưa thấm nhuần tư tưởng công minh, chính trực, tính phổ thông, do đó đã xuất hiện các dự thảo văn bản luật, dưới luật mang hơi hướng lợi ích cục bộ theo kiểu “cuốc giật vào lòng”. Một số văn bản luật khi trình ra Quốc hội đã bị các đại biểu bỏ phiếu không tán thành, buộc cơ quan chủ quản và các cơ quan liên quan phải chuẩn bị lại. 

Hệ lụy của việc soạn thảo và ban hành những văn bản pháp luật “có sạn” sẽ tạo ra một hệ thống văn bản pháp luật không phù hợp thực tiễn hoặc là có luật cũng như không, dẫn đến hiện tượng mất công bằng trong xã hội. Xuất phát từ sự “có thể co giãn” của văn bản luật mà cơ quan nắm quyền thực thi pháp luật có thể vận dụng tùy tiện, có lợi cho người này, tổ chức này, hoặc ngược lại, lâu dần dẫn đến mất niềm tin của nhân dân vào luật pháp và nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Thứ hai là nếu có những "lỗ hổng" trong văn bản luật sẽ tạo sự nhũng nhiễu, cửa quyền của cơ quan, tổ chức, cá nhân thực thi pháp luật và cũng là chỗ để một số đối tượng lợi dụng lách luật hòng trục lợi hoặc làm những điều phi pháp. Việc chuẩn bị các văn bản quy phạm pháp luật thiếu chuẩn mực, lợi ích cục bộ sẽ làm mất đi tính khoa học của văn bản luật, thể hiện tư duy lạc hậu, trình độ, nhận thức hạn chế…

Để khắc phục các “lỗ hổng” này, trước hết, các cơ quan chức năng phải thường xuyên rà soát hệ thống văn bản quy phạm pháp luật, bảo đảm các văn bản này thống nhất về nội dung, không chồng chéo. Khi phát hiện các “lỗ hổng”, các dấu hiệu trục lợi thì kiên quyết kiến nghị cơ quan có thẩm quyền sửa đổi, kể cả văn bản luật mới có hiệu lực thi hành. Việc đào tạo, xây dựng đội ngũ chuyên gia cao cấp về soạn thảo văn bản luật là việc cấp thiết, phải được tiến hành chặt chẽ. 

Quốc hội cần nâng tỷ lệ đại biểu chuyên trách, bảo đảm cho mỗi đại biểu Quốc hội, thành viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội thực sự là một chuyên gia về một lĩnh vực nào đó và họ chính là những người thẩm định, giúp Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội thông qua các văn bản quy phạm pháp luật một cách chính xác, khoa học. Đối với các loại văn bản dưới luật, thì trước khi soạn thảo phải rà soát, xây dựng đội ngũ soạn thảo dự thảo sao cho minh bạch và phải thực sự vì công việc. Việc thông qua các văn bản này phải được thẩm định kỹ càng, bảo đảm thực hiện đúng quy trình, không làm ngang, làm tắt…

TRẦN VŨ