Chữa "bệnh thành tích" trong giáo dục

Còn nhớ khi kết thúc năm học 2019 - 2020, nhiều người đã nhói lòng khi thấy bức ảnh mô tả cảnh tại lớp học cấp tiểu học, giữa một rừng học sinh giơ cao giấy khen cuối năm, duy nhất một cậu bé bàn đầu ngồi buồn lặng lẽ, có lẽ vì không được sở hữu tấm giấy khen cho bằng bạn bằng bè. Từ những gì hiện ra trong bức ảnh có thể thấy một vấn đề tồn tại nhiều năm nay, đó là tình trạng “khen thưởng đại trà”, “bệnh thành tích” trong giáo dục và điều này trái ngược với mô hình kim tự tháp.

Hình ảnh chỉ mang tính chất minh họa

Kim tự tháp Ai Cập sở dĩ có thể tồn tại vững chãi hàng nghìn năm vì được xây theo hình chóp, là hình thế chịu lực khỏe nhất của vật chất. Soi chiếu mô hình kim tự tháp vào xã hội sẽ thấy phần đế là bình dân, phần thân đến trung lưu và phần chóp cao nhất là tầng lớp tinh hoa, số lượng từ nhiều đến ít dần. Đối với lớp học, thực tế trong quá khứ cho thấy thông thường mỗi lớp có khoảng 50 - 60% số học sinh học lực trung bình, 35 - 40% mức khá và chỉ chừng 5 - 10% thuộc loại giỏi và xuất sắc (không kể các trường chuyên, lớp chọn).

Lật ngược kim tự tháp, người ta sẽ thấy sự chông chênh, mất an toàn. Còn trong giáo dục, giờ đây khi đi họp cuối năm, các bậc phụ huynh thường được thầy cô thông báo lớp con mình học có hơn 90% là học sinh khá, giỏi. Nghe thì thấy mừng, cứ tưởng thời nay “thần đồng” nhiều thật, nhưng ngẫm kỹ, đây lại là một vấn nạn nhức nhối bấy lâu trong ngành giáo dục.

Phát biểu tại lễ khai giảng năm học mới 2022 - 2023, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính nói “tâm hồn các cháu như mầm cây, ngày ngày ông bà, bố mẹ, thầy cô đang vun tưới để cây được phát triển”. Tuy nhiên, khi “bệnh thành tích” tràn lan, “mầm cây” ấy có phát triển được bình thường? Thật - giả đan xen, hoà quyện với nhau sẽ làm mất đi giá trị thực sự của nhà trường. Nhiều học sinh có năng lực tốt sẽ không còn động lực để học tập, xem thường chuyện học và đương nhiên cũng sẽ không biết xấu hổ, không biết sợ khi không thuộc bài, khi không nắm vững kiến thức. Học sinh được bố mẹ chạy chọt nâng điểm cứ nghĩ mình giỏi rồi, thôi chẳng cần cố gắng.

Chất lượng nguồn nhân lực tương lai cho đất nước vì thế thật đáng lo. Quan trọng hơn, trường học là nơi đào tạo con người, nuôi dưỡng cho con người những giá trị cốt lõi nhất để trưởng thành. Do vậy, nhất định phải triệt tiêu “bệnh thành tích” trong giáo dục. Nhưng làm thế nào? 

Thiết nghĩ trước hết, cần để “học sinh là trung tâm, thầy cô là động lực” như mong muốn của người đứng đầu Chính phủ đưa ra tại lễ khai giảng năm học mới 2022-2023. Muốn làm được điều này thì giáo viên và học sinh cần xác định và làm đúng vai trò của mình. Giáo viên chỉ hướng dẫn, cung cấp thông tin, gợi mở vấn đề, làm trọng tài, sắm vai cố vấn còn học sinh phải khai phá tri thức, nghiên cứu trả lời các thắc mắc do chính mình đặt ra, tự hành động, tự kiểm tra và tự điều chỉnh. Giáo viên tuyệt đối tránh biến mình thành “máy đọc”, học sinh tuyệt đối tránh trở thành “máy photocopy hoàn hảo”. 

Địa phương nên bỏ áp đặt chỉ tiêu thi đua về số lượng trường xuất sắc trên địa bàn, không để kết quả thi cử của học sinh trở thành áp lực đối với nhà trường và giáo viên. Mỗi nhà trường phải hiểu rõ việc phản ánh đúng tình hình học tập của học sinh mới là quan trọng...

HÀ NGỌC