Phía sau màn nhung có nụ cười và nước mắt

Nghệ sĩ Ưu tú Hồng Tươi trong vai đào Lan vở “Duyên nợ cùng chèo”

Duyên nợ cùng chèo

Ba năm một lần, các nghệ sĩ, nhạc công chèo cả nước lại có dịp hội tụ. Liên hoan Chèo toàn quốc năm nay có sự tham dự của hơn 1.500  diễn viên, nghệ sĩ đến từ 16 đơn vị nghệ thuật chèo chuyên nghiệp trong cả nước với 27 vở diễn. Chỉ xem lướt các tấm pa nô giới thiệu chương trình, cũng thấy nội dung hấp dẫn và phong phú: Từ Tình sử ngàn năm, Mật chỉ từ hoàng cung, Hồng Hà nữ sĩ, Ván cờ oan trái, Cánh diều lạc gió… đến những tên vở gợi trí tò mò về cuộc sống như: Tình mẹ, Khóc giữa trời xanh, Đất liền và biển cả...

Tham gia liên hoan lần này, Nhà hát Chèo Hải Dương có 2 vở diễn. Một trong số đó là vở "Duyên nợ cùng chèo", tác giả tiến sĩ Trần Đình Ngôn, đạo diễn Nghệ sĩ Ưu tú Đoàn Vinh. Vở chèo kể chuyện cuộc đời và nhằm tôn vinh Nghệ sĩ Nhân dân Trịnh Thị Lan (nghệ danh Cả Tam) - bậc thầy của nghệ thuật chèo nước nhà. Bà sinh ra vào cuối thập niên 80 thế kỷ XIX, ở Thạch Lỗi (Cẩm Giàng). Bà Trịnh Thị Lan là 1 trong 5 nghệ sĩ chèo Việt Nam được Chủ tịch nước truy tặng danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân đợt đầu tiên, năm 1984.

Sắm vai đào Lan (tức Nghệ sĩ Nhân dân Trịnh Thị Lan) là một vinh dự và thử thách lớn với Nghệ sĩ Ưu tú Hồng Tươi. Không chỉ vì nhân vật như  một cây cổ thụ tỏa bóng qua hai thế kỷ, mà còn là nhân vật lịch sử đương đại gần gũi với đời sống hôm nay. Bà mất năm 1971, hậu duệ của bà còn đang công tác với diễn viên Hồng Tươi. Đó là Nghệ sĩ Nhân dân Thanh Bình, Nghệ sĩ Ưu tú Đoàn Vinh, Nghệ sĩ Nhân dân Vân Quyền... đều là cháu nội của bà. Điều ấy cũng là một áp lực với Hồng Tươi. Cô phải thể hiện từ lời ăn tiếng nói, dáng điệu, đài từ sao cho hoà quyện với con người lịch sử. 

Vở diễn dài 120 phút, qua 7 lớp kịch, nhiều làn điệu hát. Câu chuyện trải dài từ khi đào Lan 16 tuổi, được rạp hát “Sán Nhiên đài” đón ra Hà thành lập nghiệp cho đến gần hết cuộc đời. Những lớp kịch liên tiếp diễn ra, thăng trầm, kịch tính. Có khi bị miệt thị, coi khinh rẻ rúng, đến nỗi thề bỏ nghề vì cuộc đời nghiệt ngã. Nhất là những ngày tháng khốn khó nuôi con, rồi chiến tranh tao loạn, tản cư. Tuy vậy, vở chèo có những  mảng sáng tươi, khi Cả Tam được mời vào Đoàn Văn công nhân dân Trung ương ở chiến khu Việt Bắc (nay là Nhà hát Chèo Việt Nam) công tác, rồi tham gia Ban Nghiên cứu chèo, bảo tồn và phát triển làn điệu chèo cổ, đào tạo nhiều thế hệ diễn viên chèo của đất nước.

Cái kết đẹp của một người nghệ sĩ

Không thể kể hết nỗi vất vả, khó nhọc của tập thể diễn viên nhà hát và Hồng Tươi trong mấy tháng luyện tập vở diễn, với niềm khát khao đi dự Liên hoan Chèo toàn quốc 2022.

Theo lịch, đúng 20 giờ ngày 14.10 sẽ mở màn vở diễn. Bất ngờ, cuối buổi chiều hôm đó Hồng Tươi bị cảm nặng. Bạn bè thay nhau đánh cảm, xoa dầu, liên tục động viên cô. Đạo diễn lo lắng, Giám đốc Nhà hát Chèo Hải Dương lòng như lửa đốt, cả đoàn hồi hộp. Thật kỳ diệu, Hồng Tươi tỉnh dần, gắng gượng vừa uống chút sữa nóng lấy năng lượng, vừa để các bạn hóa trang. Và như có phép mầu, khi mở màn, Hồng Tươi đã kịp thời bước ra sân khấu trong vai  đào Lan tươi trẻ 16 tuổi với khúc hát dạo đầu.

Cả khán phòng Nhà Văn hóa tỉnh Hà Nam đêm ấy không ai có thể ngờ rằng, trước đó  Hồng Tươi còn đang mê man trên giường... Người ta chỉ thấy một vai diễn tài sắc và những câu hát ru như rút ruột từ lòng mẹ, lay động hàng trăm trái tim người, điệu hát tò vò thăm thẳm tình đời trong cõi thế gian tục lụy.

Tiếng vỗ tay tán thưởng trong khán phòng bật ra sau những câu đài từ giàu chất văn học, trước sự cám dỗ đồng tiền của những kẻ cậy có quyền có tiền nhưng người nghệ sĩ chân chính quyết giữ phẩm giá, không để mất danh dự.

Suốt hai tiếng đồng hồ trên sàn diễn, Nghệ sĩ Ưu tú Hồng Tươi thể hiện nghị lực của một nghệ sĩ chuyên nghiệp. Tình yêu chèo và tình yêu đồng nghiệp đã tăng thêm sức mạnh cho tiếng hát cô thăng hoa, đẹp lòng người xem. Kết thúc vở diễn, có lẽ vì quá xúc động, cô đã khóc, giọt nước mắt nhạt nhòa trên khuôn mặt vì hạnh phúc và biết ơn cuộc đời. Đêm 28.10, tổng kết liên hoan, khán giả lại một lần nữa nghe tên Nghệ sĩ Ưu tú Hồng Tươi vang lên với tấm huy chương vàng trong vai đào Lan, làm xúc động lòng người.

Người viết bài này có duyên được hòa trong không khí sân khấu Liên hoan Chèo toàn quốc 2022. Khán giả TP Phủ Lý thật hiếu khách và ái mộ nghệ thuật cổ truyền. Rạp ngồi chật kín. Sau những câu buông chữ, nhả lời bài hát của các diễn viên Hồng Tươi, Sông Thương, Văn Sen, Chí Linh… là những tràng vỗ tay tán thưởng kéo dài rất cảm động.

THIÊN GIA TRANG