Trai làng bánh dày đi hội

Tin tỉnh lấy đội nghệ nhân bánh dày của phường Lạc An đi thi giã bánh dày ở hội Đền Hùng lan ra rất nhanh. Chỗ nào người ta cũng xì xào bàn tán. Vinh dự quá. Được lên tận Phú Thọ đất Tổ để thi thố thì còn gì bằng. Cả nước về trẩy hội, xem và cổ vũ. Quốc tế người ta cũng dự nữa cơ. Nếu vậy thì tuyệt quá rồi. Chả thế lại không ư? Hội Đền Hùng là lễ hội to nhất trong năm của nước mình đấy. Giỗ Tổ Hùng Vương, cội nguồn dân tộc mà. Thì thế, tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương mới trở thành di sản văn hóa thế giới chứ. 

Mỗi người mỗi câu xôn xao bàn tán. Cứ “thì thế”, “thì vưỡn” khẳng định chắc như đinh đóng cột vậy. Hễ chỗ nào đông người là “vấn đề” này lại được đưa ra. Việc dự đoán đội nào được đi thi là rôm rả nhất. “Đem chuông đi đấm nước người” chứ bỡn à? Giáp Đông? Giáp Đoài? Hay giáp Nam, giáp Bắc? Hay là giáp Trung? Dứt khoát giáp Đoài rồi. Tôi chả biết giáp nào với giáp nào. Cứ gọi theo làng cho nó dễ. Ừ thì theo làng. Năm nay chả thằng Bờ Si đi thì còn thằng nào vào đây nữa. Lễ hội đền Cao vừa rồi nó nhất đấy. 

Nghe những lời bàn tán đó, ông Trương mở cờ trong bụng. Là người làng Bờ Si, trong đội nghệ nhân giáp Đoài, ông cũng chính là người dẫn đoàn nghệ nhân của xã mấy năm liền tham gia lễ hội Đền Hùng và đã ba lần giành giải nhất ở đó rồi đấy. Mỗi năm, Lạc Đạo làng ông, ngoài lễ hội đền Cao ra còn bao nhiêu ngày tiệc tùng, lễ lạt nữa. Mà những ngày đó dứt khoát cỗ bàn phải có bánh dày. 

Truyền thuyết kể lại rằng dân làng ông ngày xưa đã theo năm vị tướng họ Vương phò vua Lê Đại Hành đánh quân Tống xâm lược. Năm vị này xuất thân từ “nhất bào ngũ noãn” (năm trứng trong cùng một bọc), sinh cùng một ngày. Thế mới lạ. Để có sức đánh nhau lâu dài với giặc, các cụ đã giã bánh dày, nấu chè kho tích trữ làm lương thực nuôi quân trong rừng. Cuộc kháng chiến thắng lợi, năm vị tướng họ Vương lại hóa cùng một ngày. Để tưởng nhớ công lao các vị tướng đó, dân làng đã lập năm ngôi đền thờ họ. Tục giã bánh dày, nấu chè kho được duy trì từ đó. Mỗi năm, cứ đến ngày lễ hội đền Cao và những ngày tiệc khác, người ta lại giã bánh dày, nấu chè kho dâng lên cúng tế thần thánh tổ tiên, tri ân công đức các bậc tiền nhân. Bởi vậy, đoàn nghệ nhân giã bánh dày của xã ông có vinh dự được tỉnh lấy tham gia lễ hội Đền Hùng là vì thế. Còn sự tích bánh chưng, bánh dày ai mà chả biết. Từ đứa trẻ lên ba đến các cụ già râu tóc bạc phơ, hễ là người Việt Nam, con cháu Lạc Hồng đều hiểu được điều này. Trời tròn, đất vuông. Hạt gạo hạt vàng, hạt ngọc. Riêng dân làng Lạc An quê ông còn tự hào hơn vì chính bánh dày đã giúp cho tổ tiên xa xưa của ông đánh thắng giặc Tống xâm lược. 

Ông Trương vui vì Chủ tịch xã, à không, Chủ tịch phường (xã ông đã lên phường rồi mà ông cứ quen mồm như cũ) đã giao nhiệm vụ cho ông: “Năm nay, ông tiếp tục dẫn đoàn đi thi giã bánh dày ở hội Đền Hùng nhé. Lấy chính đội Bờ Si làng ông, giải nhất lễ hội vừa rồi đấy. Được chưa?”. “Thế thì còn gì bằng”, ông Trương hớn hở đáp. Chủ tịch phường nói tiếp: “Ông có kinh nghiệm mấy năm đi thi trên đó, lại có truyền thống của làng bánh dày, nhớ là phải chiến thắng nhé. Bộ mặt của cả xã, cả huyện ta đấy”. “Của phường, của thành phố chứ?”, ông Trương đính chính lại. Chủ tịch phường cười hở lợi: “Ừ nhỉ. Vưỡn cứ bị quen mồm. Thị xã mình lên thành phố, xã mình lên phường rồi mà tôi vưỡn cứ… lối cổ”. Cả hai người cùng cười vang. Lát sau, như sực nhớ ra, Chủ tịch phường nói tiếp: “Không những đại diện cho thành phố mà cho cả tỉnh nữa cơ ông Trương ạ. Các ông phải làm vẻ vang cho tỉnh nha. Rõ chửa?”. “Vâng. Chủ tịch cứ yên tâm. Bờ Si tôi dứt khoát chiến thắng”. 

Từ lúc nhận nhiệm vụ của Chủ tịch phường, rồi nghe dân làng sôi nổi bàn tán, ông Trương vừa mừng lại vừa lo. Mừng vì có vinh dự lớn đại diện cho cả tỉnh tham dự lễ hội lớn nhất nước này. Lo vì làm sao để chiếm được giải nhất trong cuộc thi năm nay. Đội Bờ Si tuy mạnh thật nhưng các đội khác cũng nào có kém gì. Hà Nội, Thái Bình, Vĩnh Phúc, Hòa Bình… và còn tỉnh nào nữa? Nguyên các đội cấp huyện của tỉnh Phú Thọ cũng đáng gờm lắm chứ? Mình truyền thống thật đấy nhưng biết đâu họ vượt lên thì sao? Vậy thì phải họp ngay các vị nghệ nhân của làng bàn bạc đấu sách mới được. Quyết phải giật giải cao. Không nhất thì cũng phải nhì. Đó không chỉ là màu cờ sắc áo của tỉnh, là tấm lòng của dân Lạc An dâng lên Vua Tổ mà còn là niềm hãnh diện của con trai ông với người yêu của nó ở Phú Thọ. 

Chuyện tình của thằng An con ông chẳng khác gì tiểu thuyết. Cái thằng đến lạ. Gần ba mươi tuổi rồi mà chẳng thấy nó yêu ai. Vậy mà năm ngoái theo ông đi hội Đền Hùng nó lại phải lòng con bé trong đội văn nghệ làng Đào Xá trên đó mới lạ chứ. Đang giã bánh dày, nghe tiếng hát xoan phía hội diễn, nó bỏ chày, bỏ bánh, để nguyên trang phục lễ hội chạy một mạch đến đó để xem. Gần trưa, nó mới về. Mặt nó hớn hở tươi như hoa. Ông Trương và cả đoàn bực lắm. May mà khi công bố kết quả, đội ông vẫn giành giải nhất. Quả là kỳ tích. Chả là khi nó đi, thằng Hải dự bị lập tức liền thay nó. Mọi sự vẫn diễn ra nhịp nhàng, ăn khớp. Cả đội hân hoan chiến thắng. Nó ấp úng xin lỗi ông và cả đội. Rồi bất ngờ, nó reo to như một thằng hâm: “Tìm thấy rồi! Tuyệt vời!”. Sau đó, nó nhảy chân sáo ư ử hát: “Tềnh… là tềnh… Leng ấy lại là leng…”. Tất cả ngớ ra nhìn nó. Đến chiều thì nó dắt con bé về trại của đội. Miệng nó huyên thuyên về bánh dày cho con bé nghe. Sau đó thì hai đứa tin đi, nhắn lại với nhau, yêu nhau tự lúc nào không biết. Ông Trương vui lắm. Vậy là con trai ông đã đứng số, gặp duyên. Chuyến này lên đó, dứt khoát bố con ông sẽ làm thêm một nhiệm vụ lớn nữa. Đó là về Đào Xá “có nhời với nhà người ta cho chúng nó chính thức đi lại với nhau”. Thế nên, giành chiến thắng trong hội thi giã bánh dày ở hội Đền Hùng năm nay là mục tiêu của ông với nhiều ý nghĩa hơn hẳn các năm trước. 

“Bố! Năm nay bố lại dẫn quân làng mình đi Đền Hùng hả? Cho con đi với bố nhé!”. Đang mải nghĩ vậy thì có tiếng nói sau lưng. Quay lại, ông Trương đã thấy An về đó tự bao giờ. Thiêng thế cơ chứ. Vừa nghĩ tới nó thì nó xuất hiện. “Ai nói với anh mà anh biết?”, ông Trương hỏi con trai. An vừa thở vừa cười: “Người ta đồn ầm cả lên kia kìa. Bố lại còn giấu con? Dứt khoát đợt này bố phải cho con đi đấy”. “Đi? Đi mà lại như năm ngoái ấy? Anh định làm xấu mặt tôi nữa hả?”. “Hì hì… Con xin lỗi bố với mọi người rồi mà. Nhưng… như thế thì bố mới sắp có con dâu chứ? Bố cho con đi để con gặp em Trang nha”. An lấp liếm, nài nỉ. “Cứ biết vậy. Để tao sắp xếp có nhời với làng đã”, ông Trương đủng đỉnh nói. “Nhời nhẽ gì nữa? Con cũng có chân trong đội của làng dịp lễ hội vừa rồi đấy. Giải nhất vừa rồi cũng có công của con đấy. Clip VTV1 về quay hôm ấy con còn giữ đây này. Không lý gì con lại phải ở nhà”, An nói cứng. Ông Trương gật gù. Thằng này cũng lý sự ra phết. 

An đúng là chủ công của đội bánh dày làng Bờ Si. Vừa khỏe khoắn lại nhanh nhẹn, khéo tay. Từ khâu chẻ củi, nhóm lửa, đến khâu giã bánh, bày bánh lên đĩa… Khâu nào nó làm cũng ngon ơ. Nồi xôi đang bốc hơi nghi ngút, nóng hôi hổi như thế, thế mà một mình nó, hai tay hai quai nồi, bê chạy ra chỗ giã cứ phăm phăm. Tới nơi, nó trút, nó vét xôi từ nồi ra chiếu rất dứt khoát, gọn gàng. Nhanh thoăn thoắt, nó vồ ngay lấy chày giã liên hồi không biết mệt mỏi. Trong khi đó, các đội khác phải hai người mới khiêng nổi nồi xôi. Sau đó thì nhũng nha nhũng nhẵng chạy ra chỗ giã, rất mất thời gian. Ngay cả cái cách xắt bánh bày ra đĩa của An cũng khác. Miếng nào ra miếng ấy. Bằng chằn chặn. Đặt vào đĩa chỉ cần xoa nắn một tí là xong. Người không biết cắt thì các miếng bánh sẽ dính vào nhau, dứt mãi chẳng ra. Rồi thì miếng to miếng bé. Thêm thêm bớt bớt mãi các đĩa bánh mới bằng nhau được. Thời gian thi thì tính bằng giây. Cứ lóng ngóng như vậy, thua là cái chắc. Dân làng Bờ Si bảo nó giống ông. Ơ lạ! Con chả giống bố thì giống ai? 

Ngay tối hôm sau, Bờ Si tổ chức họp làng. Bí thư chi bộ kiêm trưởng khu chủ trì hội nghị. Dự hội nghị có Chủ tịch phường, Trưởng Phòng Văn hóa thành phố. Đình làng chật cứng người ngồi họp. Khi thì im phăng phắc lắng nghe. Khi thì xôn xao bàn tán. Việc tuyển chọn người vào đội là rôm rả nhất. Cuối cùng, làng quyết cử chọn sáu nghệ nhân chính thức và bốn người phụ trợ do ông Trương làm trưởng đoàn đi thi giã bánh dày ở hội Đền Hùng. Chủ tịch phường công bố quyết định mồm ngay tại hội nghị. Văn bản sẽ gửi sau. Yêu cầu đội triển khai thực hiện ngay tắp lự. Thời gian gấp lắm rồi.  

Sau cuộc họp, bố con ông Trương là người phấn khởi nhất. An a lô luôn cho người yêu. Trang cho biết đội văn nghệ của cô cũng đang ráo riết tập luyện để đi hội. Năm nay, hội Đền Hùng tổ chức liên hoan tiếng hát làng Xoan giữa các làng trong tỉnh. Trang hào hứng:

- Vui lắm. Anh nhớ phải đến để cổ vũ đội em đấy.

- Chả thế lại không ư. Mà em cũng phải dẫn đội văn nghệ đến cổ vũ đội giã bánh dày của anh nha.

- Tất nhiên rồi - Trang cũng hớn hở đáp lại.

Họ quyết cùng giật giải nhất và cười rinh rích với nhau trên máy. Ông Trương vui lắm. Cả vợ ông nữa. Tuy không được đi cùng chồng con nhưng bà cũng nở mày, nở mặt. Trong đầu bà, hình ảnh về cô con dâu tương lai cùng với không khí lễ hội Đền Hùng cứ hiện lên rạng rỡ. 

Đội nghệ nhân giã bánh dày của Bờ Si lên kế hoạch luyện tập. Không chủ quan được. Vưỡn cứ phải thực tế. Vừa làm vừa rút kinh nghiệm tiếp. Những ngày sau đó, Bờ Si rậm rịch giã bánh dày. Hôm nay ở nhà thành viên này thì mai ở nhà thành viên khác. Cứ luân phiên vậy luyện tập. Ông Trương sốt sắng chỉ đạo. Mấy cụ cao niên râu tóc bạc phơ chống gậy đến xem góp ý. Trẻ con xúm xít vây quanh. Cả những người rỗi việc cũng tới cổ động. Làng vui y như có hội. Tổng thời gian từ nhóm bếp thổi xôi đến bày cỗ bánh hoàn chỉnh rút từ 40 phút xuống còn 38, rồi 36 và chốt lại ở 35. Mọi người reo hò trước kỷ lục mới của đội. Thế này không nhất mới là lạ. 

Ngày đi thi cũng tới. Cả đội khăn áo chỉnh tề, thao diễn buổi cuối cùng khẳng định lại quy trình. Đồng thời lấy bánh để dâng lên đền Cao, cúng cầu may, cầu lộc trước khi lên đường. Lãnh đạo thành phố, lãnh đạo phường cùng các cụ cao niên của làng và một số bà con đến dự. Một số doanh nhân tài trợ tiếp tục tới động viên. Không khí náo nức lắm. Ai cũng hướng lòng mình về đất Tổ. 

Tháng ba. Hai bờ sông Nguyệt Giang đỏ rực mùa hoa gạo. Núi Thiên Bồng rừng lim xanh ngắt. Năm mươi tư cây lim “di sản Việt Nam” sớm nay như cũng bừng lên sắc mới. Gió xuân rì rào. Chim hót véo von. Đền Cao trầm mặc nghi ngút hương thơm. Đội nghệ nhân bánh dày làng Lạc Đạo xếp hàng nghiêm chỉnh trước sân đền. An và hai thanh niên nữa đội ba mâm bánh dày trắng thơm, dán chữ đỏ chót thành kính tiến vào ban thờ. Ông Trương, người nắm chắc hai mươi mốt sự lệ của làng từ xưa truyền lại ghi trong ngọc phả, khăn xếp áo the cùng các cụ cao niên làm các thủ tục khấn vái. Không khí linh thiêng bao trùm. Mọi người chắp tay thành kính. Trong tâm khảm, ai cũng cầu xin thánh thần ban cho mưa thuận gió hòa, cho đoàn “đi chín về mười, đi tươi về tốt”, giành chiến thắng, có những cái bánh dày ngon nhất dâng lên thờ cúng Vua Hùng.  

Và kìa! Hình như có tiếng trống đồng vang lên rồi đấy! Từ đất Tổ vọng về, nghe rõ lắm. Phải rồi! Hội Đền Hùng đã mở! Khắp nơi cả nước đang nô nức trẩy hội. Đoàn nghệ nhân Lạc Đạo ngày mai cũng lên đường. Rất nhiều người sẽ đi cùng. Lên đó để cổ vũ cho đoàn, cổ vũ hội thi giã bánh dày, gói nấu bánh chưng. Lên đó để dâng hương tưởng niệm các Vua Hùng cầu cho nước nhà an lành, hưng thịnh. Vui quá! Lòng mọi người lâng lâng như men say. Cả rừng lim xanh “di sản” bỗng chốc rì rào trong làn gió xuân vừa thổi tới.

Truyện ngắn của ĐỖ XUÂN THU