Mảnh ký ức làng

Ấn tượng nhất của tôi với ao quê là chiếc cầu ao bằng tre. Một đầu bám thật chắc vào đất, một đầu mở ra với sóng nước, với lấp lánh trăng, với chấp chới nắng, với lúng búng tiếng cá đớp mồi, lấm tấm những chùm hoa lộc vừng và lao xao bóng tre như muốn chải mái tóc làng quê vào chiếc gương trời sóng sánh. Cầu ao là nơi mẹ ta đi cấy về thong thả chao chân rửa đôi quang gánh. Chị ta vớt những đám bèo, vớt lên cả những đám mây mắc cạn. Và hơn một lần chị đã có lúc tần ngần khi nhìn những vòng sóng giao thao. Sóng của ao hay sóng trong lòng của cô gái đến tuổi dậy thì. Chiếc cầu ao cũng là chiếc cầu nhảy cho đám trẻ tập bơi những buổi trưa hè. Ao như vòng tay ôm tuổi thơ vào lòng thật tin cậy và mềm mại. Ao quê là nơi bố ta đi cày về, áo vắt vai. Người thong thả ngồi cạnh bờ ao rít khói thuốc lào, nhìn ra mặt ao và nhẩm tính: Lứa cá thả không biết đã lớn chưa. Ơi những chú cá trắm, cá trê da nhẫy bóng cứ ăn những phù du trong nước, hít thở khí trời trong lành, có tấm dù ao bèo che chở, cứ thế trùi trũi lớn lên săn chắc chứ không béo mỡ nhễ nhại như cá nuôi thức ăn công nghiệp ở những khu ao đầm. Hàng khoai nước cạnh mặt ao là nơi dạo chơi lý tưởng của mấy chú rô ron, cá cờ thích tung tăng bơi lội. Đám trẻ con chúng tôi biết rõ điều đó liền sắm cho mình những cái vợt, cái vó con xinh xắn hay những cái cần câu để bắt chúng về thả vào bệ, vào lọ thủy tinh làm đồ hàng...

Trong ký ức của tôi, ao quê là nơi ươm và trỗi dậy những bè rau muống. Sau trận mưa là vươn ra mơn mởn xanh. Cái màu xanh thật thà có nét còn vụng về, loằng ngoằng hút tinh chất từ cuối rễ bén vào mặt ao để đơm đầu cành cho bữa cơm đạm bạc, dưa, cà, mắm, muối… Rau muống ao ăn giòn, ngọt, luộc chấm với tương nếp nhà làm ra từ chum tương đặt ở gốc sân đội cái nón mê như người bạn cặm cụi của nhà nông.

Ao quê còn gắn với một loại rau mang dáng dấp của người nông dân đó là rau cần. Loại rau cần cù này được trồng khi bố tôi tháo cạn nước ao để bắt cá, khi lòng ao chỉ còn lại lớp bùn non mượt. Rễ rau cần từng chùm, thân rau trắng muốt, lá rau mềm mại, tươi lành phủ kín mặt ao...
 Trong thi ca Việt Nam ao quê là niềm cảm hứng khoanh vùng lại miền ký ức trong mỗi tâm hồn con người. Ao quê như một tờ giấy thấm ngấm bao vòng sóng giao thoa chìm nổi khôn nguôi nhưng chắc chắn ở đó ta được định vị một chốn yên lành dù có sâu có vơi, có đầy có cạn. Ao quê câu cá ta câu cả bóng mình, hồn vía của mình. 

Bốn mùa đi qua ao quê khi đầy, khi cạn nhưng không bao giờ vơi tình làng, nghĩa nước. Ao là chứng nhân của một thời, một đời bao buồn vui khỏa lấp. Nhưng ao quê lại viền vào ta nỗi canh cánh thường trực, cái ám ảnh một thời của ông Tú Xương: “Vẳng nghe tiếng ếch bên tai/ Giật mình còn tưởng tiếng ai gọi đò” (Sông lấp). Ao quê giờ còn lại rất ít. Cái lá phổi làng giờ bị lấp đi để lấy đất xây nhà tầng, xây những chóp nhọn...

Có lần tôi trèo lên gác thượng mà người cứ chênh chao như ngỡ mình đang ngồi trên mặt ao quê ngày nào...

Tản văn của NGUYỄN NGỌC PHÚ