Mặt trái của bán hàng đa cấp

Giữa năm 2009, nghe tin ông Q. ở xã T. (Thanh Miện) mắc bệnh trọng, tôi về thăm. Anh C. (con trai ông Q.) nói rằng ông Q. mắc nhiều bệnh nan y. Nào là ung thư vòm họng, viêm gan B, tiểu đường, viêm thận, suy nhược cơ thể... nên "khó qua" khỏi đợt này. Anh đã đưa ông lên khám, điều trị ở các bệnh viện trên Hà Nội, song các bác sĩ khuyên nên đưa ông về nhà để "lo hậu sự"... Vừa qua, có dịp về thăm ông Q., tôi khá bất ngờ khi thấy ông khỏe mạnh, các tiện nghi trong nhà hầu hết đã được "lên đời". Ông Q. cười hỉ hả, khen anh con trai giỏi giang trong bán hàng đa cấp (BHĐC). C. thì lôi ra một mớ sản phẩm của Lô Hội và "khoe" rằng chính những loại "thuốc tiên" đó đã cứu sống cha anh. C. còn khuyên tôi nên mua một số để dùng chữa bệnh, bởi nó rất hiệu quả. Tôi nói với C. rằng: Các sản phẩm của Lô Hội thực chất là một loại thực phẩm chức năng có tác dụng bổ sung cho cơ thể một số chất dinh dưỡng, khoáng chất, các loại vi-ta-min, không phải là thuốc chữa bệnh nên không thể chữa khỏi những căn bệnh nan y. Hơn nữa, những sản phẩm này không phải có cái giá "trên giời" như C. nói. Thấy tôi hiểu về những sản phẩm của Lô Hội và giá cả của chúng, C. mới thú thật: Do ảnh hưởng của suy giảm kinh tế thế giới, công ty nơi C. đang làm việc thiếu việc làm, thu nhập rất thấp, thấy anh bạn thân giới thiệu vào làm nhà phân phối (NPP) cho Công ty Lô Hội (trụ sở chính ở TP Hồ Chí Minh) sẽ có thu nhập rất cao, có thể lên tới hàng chục triệu đồng, thậm chí hơn trăm triệu đồng mỗi tháng nếu lôi kéo được nhiều người tham gia bán hàng. Thế là C. chấp nhận bỏ công ty để tham gia BHĐC. C. cho biết: Để được trở thành NPP ban đầu (F1) của Lô Hội, người tham gia bán hàng phải bỏ ra gần 6,5 triệu đồng (tương đương 2 chỉ tiêu - 2cc) để mua sản phẩm Lô Hội, sau đó mới được phép lôi kéo người khác tham gia bán hàng và hưởng hoa hồng trên doanh số của nhóm người chiêu dụ được. Để được lên cấp (F2) trong vòng 2 tháng phải đạt 25 chỉ tiêu (25 cc), hai tháng tiếp theo nếu đạt được 75 chỉ tiêu thì lên tiếp cấp (F3)... NPP càng lên chức cao hơn khi mạng lưới của mình chiêu dụ được càng nhiều người tham gia BHĐC. Khi đã lên đến cấp F4 thì thu nhập của NPP lên đến cả trăm triệu đồng mỗi tháng... Để được lên cấp F2, những tháng đầu tham gia bán hàng C. đã huy động hết số tiền 30 triệu đồng tiết kiệm mua các sản phẩm của Lô Hội. Hàng "ôm" vào nhiều nhưng không bán được, C. mới bày cách cho cha là ông Q. giả bệnh đi Hà Nội chữa trị. Sau ngày bệnh viện tuyến trên "trả về", C. loan tin ông Q. nhờ chỉ dùng các sản phẩm của Lô Hội mà "bách bệnh tiêu tán", không những thoát chết mà còn khỏe mạnh. Tin ông Q. khỏi các thứ bệnh lan khắp làng trên, xóm dưới và mớ hàng tồn nhanh chóng được "giải quyết” cho bà con làng xóm. Không chỉ vậy, nhờ việc ông Q. giả ốm, C. còn chiêu mộ được khá nhiều người tham gia mạng lưới. Nhưng hiện nay, mạng lưới của C. đang đứng trước nguy cơ tan rã bởi các NPP F1, F2 mà C. lôi kéo được chủ yếu là người làng, họ bỏ ra từ vài triệu đến vài chục triệu đồng để "ôm" hàng của C. mà không thể tiêu thụ và không có cách nào trả lại, còn C. đang bắt đầu chịu tiếng là kẻ lừa đảo.

Để trở thành NPP của Lô Hội, V.A., một cô thợ may ở thị trấn Gia Lộc trong vòng 5 tháng đã bỏ ra gần 30 triệu đồng để mua một mớ sản phẩm với giá cao ngất ngưởng mà không thể bán được với giá cao hơn. Hậu quả là V.A. phải quay lại nghề thợ may vì thu không đủ bù chi. Trước khi "giải nghệ", V.A. cũng kịp lôi kéo nhiều người toàn là anh em bạn bè thân quen "chết" theo, bởi không ai lấy lại được tiền vốn đã bỏ ra. V.A. cũng mang tiếng là kẻ lừa đảo, bởi cô đã bỏ ra không ít tiền để chiêu đãi bạn bè, mua tặng quà cáp nhằm chứng minh việc làm của công ty rất tốt để tạo lòng tin lôi kéo mọi người tham gia. V.A. tâm sự: Từ khi là thành viên của mạng lưới BHĐC và được gọi với cái tên NPP, việc chính của V.A. là giới thiệu tốt về công ty, lôi kéo thêm nhiều người để được hưởng hoa hồng trên những sản phẩm bán cho những người mới vào. V.A. đã lập một danh sách dài dằng dặc gồm bạn bè, những người quen và mời họ tham gia, nhưng đến nay thì mạng của cô đã vỡ.

Điều nguy hại trong việc BHĐC là: Để tiêu thụ được sản phẩm với giá "trên giời" và nhận được mức lương cao, các NPP đều tự phong là "bác sĩ". Bởi khi nghe khách hàng kể bệnh, các NPP chính là người quyết định cho "bệnh nhân" uống "thuốc” gì, liều lượng bao nhiêu, uống trước bữa ăn hay sau bữa ăn. Với khoảng vài chục loại nước ép dinh dưỡng, viên bổ sung chất dinh dưỡng, các "bác sĩ" có thể kê đơn chữa "bách bệnh" cho khách hàng từ ung thư, viêm cầu thận, viêm tụy, tâm thần, suy dinh dưỡng, thấp khớp đến chữa thối tai, hôi nách, đái dầm... Có một điều đáng suy nghĩ là trong đội ngũ cán bộ ngành y tế đã và đang có nhiều người tham gia BHĐC, giới thiệu và cung ứng sản phẩm chức năng của Lô Hội như một loại "thuốc tiên". Vì là bác sĩ, y sĩ nên lời giới thiệu của các vị này với những người bệnh xem chừng rất có trọng lượng... Song cũng có một số cán bộ ngành y tế đã tự giác bỏ việc BHĐC vì nhận thấy việc làm đó vi phạm đạo đức...

Theo Nghị định 110/CP ban hành ngày 24-8-2005, doanh nghiệp BHĐC không được yêu cầu người muốn tham gia đặt cọc tiền, không được yêu cầu người muốn tham gia phải mua một số lượng hàng hóa ban đầu để được quyền tham gia mạng lưới BHĐC, không được cung cấp thông tin gian dối về lợi ích của việc tham gia mạng lưới BHĐC, thông tin sai lệch về tính chất, công dụng của hàng hóa để dụ dỗ người khác tham gia... Thông thường, các sản phẩm phân phối theo mạng BHĐC thường được quảng cáo vống lên các tác dụng hoặc nhập nhằng các tác dụng. Có loại nước quả ép  được quảng cáo vừa chống được huyết áp cao, vừa chống được huyết áp thấp; hoặc có loại thuốc viên vừa chữa được gầy, vừa giảm được béo... Vì vậy, người tiêu dùng cần tỉnh táo để phát hiện những mâu thuẫn và sự thiếu khoa học khi các NPP giới thiệu về các loại thực phẩm chức năng để tránh tiền mất, tật mang. Những người có ý định trở thành nhân viên BHĐC với mong muốn có thu nhập cao phải tìm hiểu và xem xét kỹ những mặt trái của việc BHĐC để tránh trở thành người tiêu thụ "bất đắc dĩ" vì phải mua sản phẩm và có tiền đặt cọc là thủ tục bắt buộc để tham gia kinh doanh mạng. Hơn nữa, lợi ích của các NPP là không chắc chắn vì họ phải mua sản phẩm với giá cao trong khi nhu cầu thị trường và sức tiêu thụ thực tế là chưa rõ. Lợi nhuận của những người đã, đang và sẽ tham gia kinh doanh mạng cơ bản là khoản "học phí" nội bộ chuyển từ túi nhiều người sang túi một vài người nên luôn tiềm ẩn nguy cơ vỡ mạng. Và không ít NPP vì bằng mọi giá tìm cách tiêu thụ những sản phẩm đã mua nên đã trở thành kẻ "lừa đảo" trong mắt người thân và bè bạn.

BBĐ