Làm rõ các điều kiện được xét đặc xá

Cần thiết sửa đổi, bổ sung Luật Đặc xá 

Theo tờ trình của Chính phủ do Thứ trưởng Công an Nguyễn Văn Sơn trình bày, trong 10 năm thi hành Luật Đặc xá, Chủ tịch nước đã 7 lần ban hành quyết định về đặc xá nhân các ngày lễ lớn, sự kiện trọng đại của đất nước; qua đó, đã đặc xá cho 85.897 phạm nhân, 1.123 người đang được hoãn, tạm đình chỉ chấp hành án phạt tù và đặc xá thuộc trường hợp đặc biệt cho 13 phạm nhân, 1 người đang được tạm đình chỉ chấp hành án phạt tù để phục vụ yêu cầu đối ngoại của Đảng, Nhà nước. 

Bên cạnh những kết quả tích cực đã đạt được, trong quá trình tổ chức thực hiện, Luật Đặc xá đã bộc lộ một số tồn tại, bất cập. 

Vì vậy, để bảo đảm phù hợp với Hiến pháp năm 2013, với quy định của các đạo luật liên quan đến tư pháp hình sự mới được Quốc hội thông qua; giải quyết những vướng mắc, khó khăn trong công tác xét đặc xá, việc sửa đổi, bổ sung Luật Đặc xá năm 2007 là cần thiết. 

Dự thảo Luật tập trung sửa đổi vào 3 nội dung Quy định phù hợp hơn về thời điểm, trình tự, thủ tục, điều kiện được đặc xá; bổ sung Cơ quan thi hành án hình sự Công an cấp huyện, Nhà tạm giữ Công an cấp huyện là cơ quan có trách nhiệm thực hiện công tác đặc xá và bổ sung trách nhiệm của Tổ thẩm định liên ngành, Bộ Tư pháp, Bộ Ngoại giao trong thực hiện công tác đặc xá. 

Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp của Quốc hội Lê Thị Nga chỉ rõ, Tờ trình của Chính phủ chưa nêu rõ nội dung và lý do sửa đổi, bổ sung trong từng chính sách cụ thể của Luật Đặc xá. 

Mặc dù Chính phủ đánh giá hạn chế lớn trong công tác thi hành Luật Đặc xá là “diện người được đặc xá tha tù trước hạn với số lượng lớn, đối tượng rộng nên chưa thể hiện đầy đủ ý nghĩa đặc ân của Nhà nước ta đối với người phạm tội,” nhưng cả Tờ trình, Báo cáo tổng kết chưa đánh giá cụ thể, rõ ràng hạn chế này xuất phát từ những quy định nào của Luật hiện hành để làm căn cứ sửa đổi, bổ sung cho phù hợp. 

Báo cáo đánh giá tác động cũng chưa phân tích rõ tác động của việc thay đổi lớn về chính sách, chủ trương đặc xá, nhất là việc thay đổi thời điểm, điều kiện và đối tượng đặc xá… 

Về bản chất, đặc xá là sự khoan hồng đặc biệt của Nhà nước do Chủ tịch nước quyết định tha tù trước thời hạn khi đáp ứng những điều kiện nhất định. 

Do vậy, chế định này có liên quan chặt chẽ với nhiều chính sách khoan hồng khác của Nhà nước được quy định trong Bộ luật Hình sự năm 2015 như miễn chấp hành hình phạt (Điều 62), giảm mức hình phạt đã tuyên (Điều 63), tha tù trước thời hạn có điều kiện (Điều 66) nhưng báo cáo đánh giá tác động chưa làm rõ việc sửa đổi Luật Đặc xá có tác động thế nào đến việc thực hiện các quy định có liên quan này. Vì vậy, Chính phủ cần tiếp tục giải trình, làm rõ các vấn đề trên. 

Phó Chủ nhiệm Ủy ban Về các vấn đề xã hội của Quốc hội Đặng Thuần Phong nhấn mạnh, đặc xá là chính sách nhân văn, nhân đạo. 

Vấn đề đặt ra là cần làm rõ trong dự thảo luật quy định về đặc xá có điểm gì khác với hình thức giảm án, tha tù trước thời hạn; tính chất đặc biệt của đặc xá phải được thể hiện trong các nội dung như thẩm quyền, thời điểm, điều kiện, trình tự, thủ tục đặc xá… như thế nào? 

Tổng kết thực tiễn và đánh giá chính sách đối với những điểm sửa đổi, bổ sung 

Điều kiện được đề nghị đặc xá (Điều 10 dự thảo Luật) là nội dung được nhiều đại biểu, quan tâm cho ý kiến tại phiên họp. 

Các thành viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho rằng, việc sửa đổi điều kiện đặc xá phải đặt trong bối cảnh Bộ luật Hình sự năm 2015 mới bổ sung chế định tha tù trước thời hạn có điều kiện, theo đó, chế định này được thực hiện thường xuyên, mỗi năm 3 đợt. 

Khoản 1 Điều 10 của dự thảo Luật đang quy định các điều kiện đặc xá cơ bản giống như điều kiện tha tù trước hạn có điều kiện quy định tại Điều 66 Bộ luật Hình sự. 

Nếu giữ quy định về điều kiện đặc xá như dự thảo luật hoặc theo hướng chặt chẽ hơn sẽ dẫn tới trùng lặp về chính sách do các đối tượng đủ điều kiện được xét đặc xá cơ bản đã được Tòa án tha tù trước thời hạn có điều kiện, nên hầu như không còn đối tượng để xét đặc xá nữa. 

Ngược lại, nếu sửa đổi theo hướng quy định nới lỏng hơn điều kiện đặc xá so với tha tù trước thời hạn thì sẽ không bảo đảm đúng tính chất của đặc xá là sự khoan hồng đặc biệt của Nhà nước; không khắc phục được tình trạng đặc xá với số lượng lớn, đối tượng rộng như thời gian qua. 

Vì vậy, trong khi Nhà nước đã có nhiều chính sách khoan hồng đối với người bị kết án phạt tù như miễn chấp hành hình phạt, giảm mức hình phạt đã tuyên, đặc biệt là tha tù trước thời hạn có điều kiện thì dự thảo Luật cần sửa đổi theo hướng chỉ quy định đặc xá đối với các trường hợp tại khoản 2 Điều 10 của dự thảo Luật. 

Theo đó, chỉ áp dụng đặc xá đối với một số đối tượng nhất định, đặc biệt như người đã lập công lớn trong thời gian chấp hành án phạt tù, người đang mắc bệnh hiểm nghèo, người bị kết án phạt tù là nữ đang có con nhỏ dưới 36 tháng tuổi… 

Ngoài ra, đặc xá phải đáp ứng các điều kiện: Phạm tội lần đầu, có ý thức cải tạo tốt, đã chấp hành xong hình phạt bổ sung là phạt tiền, bồi thường thiệt hại, án phí hoặc nghĩa vụ dân sự khác. Riêng điều kiện về thời gian đã chấp hành án thì quy định theo hướng ngắn hơn so với điều kiện của tha tù trước thời hạn. 

Bên cạnh đó, có ý kiến cho rằng, để bảo đảm minh bạch, chặt chẽ và tạo điều kiện cho các cơ quan trong quá trình tham mưu, trình Chủ tịch nước quyết định đặc xá thì nên bỏ quy định “trường hợp khác do Chủ tịch nước quyết định” tại điểm k khoản 2 Điều 10. 

Đồng thời, nếu thuộc “trường hợp đặc biệt, cụ thể, để đáp ứng yêu cầu đối nội, đối ngoại của Nhà nước” thì Điều 21 của dự thảo Luật đã quy định Chủ tịch nước quyết định đặc xá trong trường hợp đặc biệt mà không phụ thuộc vào các điều kiện quy định tại Điều 10 và Điều 11 của Luật này. 

Kết luận phiên họp, Phó Chủ tịch Quốc hội Uông Chu Lưu nhấn mạnh, việc sửa đổi Luật Đặc xá là cần thiết, tuy nhiên cơ quan soạn thảo cần tổng kết thực tiễn và đánh giá chính sách đối với những điểm sửa đổi, bổ sung; giải trình, thuyết minh rõ nhất là những vấn đề liên quan đến điều kiện để xét đặc xá, không được hưởng đặc xá… 

Sau phiên họp này, ban soạn thảo và các cơ quan liên quan cần phối hợp để hoàn chỉnh dự án luật trước khi trình Quốc hội cho ý kiến tại Kỳ họp thứ 5 và thông qua tại Kỳ họp thứ 6 theo quy trình 2 kỳ họp.

PHAN PHƯƠNG (TTXVN)