Rủi ro khó lường với khu vực Trung Đông sau diễn biến bất ổn tại Iraq

Người biểu tình tập trung trước cổng vào Đại sứ quán Mỹ tại thủ đô Baghdad của Iraq ngày 31.12.2019. Ảnh: AFP

Tình hình tại Iraq trở nên bất ổn khi hàng nghìn người biểu tình ủng hộ lực lượng bán quân sự Hashed al-Shaabi bao vây và tấn công phá hoại tòa nhà đại sứ quán Mỹ nhằm phản đối các cuộc không kích của quân đội Mỹ khiến hàng chục tay súng thuộc một nhánh của lực lượng này thiệt mạng.

Vụ việc đã trở thành tâm điểm gây tranh cãi giữa Mỹ và Iran, khiến cuộc đối đầu chưa có hồi kết giữa hai bên thêm trầm trọng, đẩy Iraq vào thế khó cũng như tạo ra rủi ro khó lường cho khu vực Trung Đông vốn đầy bất ổn. Và tiếp theo, Trung Đông lại rúng động với vụ Mỹ không kích hạ sát tướng Iran Soleimani bên ngoài sân bay Baghdad ở Iraq.

Diễn biến đáng lo ngại

Căng thẳng tại Iraq xuất phát từ vụ quân đội Mỹ tiến hành các cuộc không kích tại Iraq và Syria nhằm vào nhóm vũ trang Kata'ib Hezbollah (KH) gồm chủ yếu là các tay súng người Hồi giáo dòng Shi'ite thân Iran, thành viên lực lượng bán quân sự Hashd al-Shaabi khiến 25 tay súng thuộc một nhánh của lực lượng này thiệt mạng hôm 29.12.2019.

Phía Mỹ cho rằng KH đã gây ra vụ tấn công bằng rocket nhằm vào một căn cứ quân sự Mỹ ở tỉnh Kirkuk, miền Bắc Iraq ngày 27.12, làm một nhà thầu người Mỹ thiệt mạng và nhiều quân nhân Mỹ bị thương.

Hành động của Mỹ không chỉ vấp phải sự chỉ trích của Iran, Syria hay Nga, mà ngay cả Iraq cũng phản đối gay gắt bởi Hashd al-Shaabi là một phần của hệ thống lực lượng vũ trang Iraq.

Thủ tướng tạm quyền Iraq Adel Abdul Mahdi khẳng định cuộc không kích của quân đội Mỹ nhằm vào các lực lượng vũ trang Iraq là hành động "không thể chấp nhận được và sẽ gây hậu quả nguy hiểm", trong khi Bộ Ngoại giao Iraq tuyên bố đây là "hành động vi phạm nghiêm trọng chủ quyền của Iraq, đáng bị lên án, đi ngược lại tất cả nguyên tắc và luật pháp làm nền tảng cho quan hệ giữa các nhà nước".

Ngày 31.12.2019, hàng nghìn người Iraq đã biểu tình tại Đại sứ quán Mỹ ở thủ đô Baghdad để phản đối các cuộc không kích của quân đội Mỹ, đòi các lực lượng Mỹ rút hoàn toàn khỏi Iraq. Đỉnh điểm là việc hàng nghìn người biểu tình ủng hộ lực lượng bán quân sự Hashed al-Shaabi ở Iraq bao vây và tấn công phá hoại tòa nhà Đại sứ quán Mỹ.

Đây là lần đầu tiên trong nhiều năm, người biểu tình Iraq có thể lọt vào trong khuôn viên Đại sứ quán Mỹ, vốn được bao bọc bởi một loạt trạm kiểm soát ở khu vực Vùng Xanh được bảo đảm an ninh cao tại trung tâm thủ đô của Iraq.

Đám đông người biểu tình tràn qua các địa điểm kiểm tra an ninh, phá cửa xông vào và phóng hỏa tại khu vực tiếp đón, buộc lực lượng bảo vệ khu tổ hợp phải dùng hơi cay để giải tán. Nhiều người biểu tình đã dựng lều trại xung quanh đại sứ quán Mỹ tại Iraq đêm 31.12.2019.

Hành động này đã khiến Tổng thống Mỹ Donald Trump và nhiều quan chức cấp cao khác của Mỹ tỏ ra bất bình.Tổng thống Mỹ Trump đã cáo buộc Iran về vụ người biểu tình tấn công đại sứ quán Mỹ tại Iraq, cảnh báo Tehran "phải chịu trách nhiệm cho việc này". Tuy nhiên, ngay lập tức Iran đã lên tiếng phủ nhận đồng thời chỉ trích việc Washington đổ lỗi cho Iran về tình hình bạo lực ở Iraq.

Ngày 2.1.2020, Tư lệnh Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran (IRGC), Thiếu tướng Hossein Salami tuyên bố Tehran không hướng tới một cuộc chiến tranh song sẽ không sợ trước bất kỳ cuộc xung đột nào.

Hãng thông tấn bán chính thức Tasnim của Iran dẫn lời Tướng Salami cho hay: "Chúng tôi không đưa đất nước tới chiến tranh, nhưng chúng tôi không sợ bất kỳ cuộc chiến nào và chúng tôi yêu cầu Mỹ nói chuyện đúng sự thật về quốc gia Iran".

Trong khi đó, Tư lệnh Lục quân Iran, Thiếu tướng Abdolrahim Mousavi tuyên bố lực lượng vũ trang nước này theo dõi mọi động thái và "sẽ đáp trả dứt khoát" cũng như "cho đối thủ thấy năng lực của mình" nếu tình hình leo thang căng thẳng.

Sau vụ người biểu tình Iraq xông vào bên trong khu vực Đại sứ quán Mỹ hôm 31.12.2019, Washington đã quyết định triển khai thêm lính thủy đánh bộ tới Đại sứ quán nước này ở Baghdad nhằm tăng viện cho phái bộ ngoại giao. Ngoài số lính thủy đánh bộ đã được triển khai tức thời tới Đại sứ quán Mỹ ở Iraq, có nguồn tin cho rằng sẽ có thêm hơn 3.000 lính Mỹ được điều động tới khu vực trong vài ngày tới.

Tình hình Iraq trở nên nghiêm trọng khi rạng sáng ngày 3.1.2020, quân đội Iraq cho biết rocket đã được bắn vào sân bay thủ đô Baghdad, với mục tiêu là đoàn xe quân sự của lực lượng Hashed al-Shaabi.

Cũng trong ngày 3.1, hãng tin Reuters dẫn nguồn Lầu Năm Góc cho biết người đứng đầu đơn vị Quds thuộc Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran (IRGC), Thiếu tướng Qasem Soleimani đã thiệt mạng trong cuộc không kích rạng sáng cùng ngày do Mỹ tiến hành nhằm vào đoàn xe chở quan chức này tại sân bay quốc tế thủ đô Baghdad, Iraq.

Trong một tuyên bố, Lầu Năm Góc nêu rõ "cuộc không kích nhằm ngăn chặn các kế hoạch tấn công của Iran trong tương lai và bảo vệ cho người Mỹ ở nước ngoài" và chính Tổng thống Mỹ Donald Trump đã ra chỉ thị về vụ tấn công này.

Trong khi đó, Đài truyền hình nhà nước Iran đưa tin IRGC xác nhận Thiếu tướng Soleimani đã thiệt mạng trong vụ không kích do các lực lượng Mỹ tiến hành tại thủ đô Baghdad.

Một chỉ huy của lực lượng bán quân sự Hashed al-Shaabi ở Iraq Abu Muntathar al-Hussaini cho biết đoàn xe của Thiếu tướng Soleimani và Phó Chỉ huy lực lượng này là Abu Mahdi al-Muhandis đã bị trực thăng Mỹ bắn liên tiếp hai quả tên lửa hành trình, khi đang trên đường tới sân bay quốc tế tại thủ đô Baghdad. Chiếc xe thứ hai chở các nhân viên an ninh của lực lượng Hashed al-Shaabi cũng bị trúng một quả rocket.

Rủi ro khó lường

Những diễn biến đáng lo ngại trong những ngày cuối năm 2019 và đầu năm 2020 diễn ra trong bối cảnh tình hình Iraq đang chìm trong những bất ổn an ninh, bế tắc chính trị và khủng hoảng kinh tế-xã hội.

Chính trường Iraq rơi vào khủng hoảng nghiêm trọng khi đất đồng giữa Tổng thống Barham Saleh và Quốc hội Iraq, mà thực chất là bất đồng giữa các sắc tộc và giáo phái, khiến nước này chưa tìm được thủ tướng thay thế ông Mahdi, nhân vật thuộc dòng Hồi giáo Shi'ite, đã tuyên bố từ chức đầu tháng 12 sau làn sóng biểu tình bùng phát từ tháng 10 năm ngoái tại thủ đô Baghdad và nhiều thành phố khác ở miền trung và nam Iraq.

Trong khi đó, hàng chục nghìn người đã xuống đường biểu tình đòi chính quyền tiến hành cải cách toàn diện, cải thiện các dịch vụ công, tạo việc làm và chấm dứt nạn tham nhũng.

Trải qua nhiều cuộc chiến tranh, người dân Iraq nhận thức sâu sắc giá trị của tự do và hòa bình. Làn sóng biểu tình hiện nay ở Iraq không chỉ thể hiện yêu cầu của người dân về một nền kinh tế được phục hồi, mà còn phản ánh nguyện vọng về một cuộc sống tốt đẹp hơn, không có sự can thiệp của bên ngoài.

Các cuộc đụng độ giữa người biểu tình và lực lượng vũ trang Iraq trong các cuộc biểu tình này khiến ít nhất 460 người thiệt mạng và 17.000 người bị thương.

Trong khi đó, nền kinh tế cũng như hệ thống hạ tầng của Iraq, vốn bị tàn phá nặng nề trong cuộc chiến kéo dài 3 năm chống lại các tay súng khủng bố "Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng, vẫn chưa thể hồi phục, hậu quả là cứ 5 người Iraq thì có 1 sống trong cảnh nghèo khổ và tỷ lệ thanh niên, vốn chiếm 60% dân số Iraq, bị thất nghiệp là khoảng 25%.

Trên thực tế thì sau những biến động năm 2003 khi Mỹ và liên quân tấn công Iraq, dẫn tới sự ra đi của nhà lãnh đạo khi đó Saddam Hussein, đất nước Iraq chưa có ngày bình yên do tình trạng chia rẽ sắc tộc và mâu thuẫn giáo phái trầm trọng giữa 3 giáo phái lớn nhất nước này: người Arab dòng Hồi giáo Shi’ite, người Arab dòng Sunni và người Kurd.

Tình hình rối ren tại Iraq là một trong những nguyên nhân khiến Tổ chức Nhà nước Hồi giáo IS tự xưng trỗi dậy.

Ngay cả khi Iraq tuyên bố tiêu diệt hoàn toàn IS trên lãnh thổ nước này hồi tháng 12.2017 và một hệ thống chính trị mới đã được thiết lập trên cơ sở đại diện các giáo phái và sắc tộc, sự chia rẽ trên chính trường và ảnh hưởng chi phối của các thế lực từ bên ngoài đối với các phe phái ở Iraq, trong đó Mỹ và cùng đồng minh Saudi Arabia được cho là hậu thuẫn người Hồi giáo dòng Sunni còn Iran đứng sau người Hồi giáo dòng Shi’ite, khiến đất nước Trung Đông liên tục rơi vào bất ổn.

Với diễn biến phức tạp trên chính trường Iraq hiện nay, việc tìm lối thoát cho cuộc khủng hoảng toàn diện ở quốc gia Trung Đông này không dễ dàng nếu các phe phái trong nước tiếp tục bị sự chi phối của các thế lực bên ngoài.

Hơn nữa, là một quốc gia từng bị giằng xé bởi bạo lực và xung đột giáo phái, Iraq đã phải nỗ lực rất nhiều để duy trì nền hòa bình mong manh hiện nay và chỉ một "mồi lửa" của khu vực cũng có thể đẩy đất nước này trở lại tình cảnh xung đột và nội chiến triền miên.

Có thể thấy. Iraq thực ra muốn duy trì mối quan hệ tốt đẹp với nước láng giềng Iran do sự hợp tác và phụ thuộc lẫn nhau về kinh tế và chính trị, trong khi vẫn có thể duy trì quan hệ “ổn định” với Mỹ vì lợi ích quốc gia.

Mặc dù vậy, tình hình hiện có vẻ như đang nằm ngoài tầm kiểm soát của chính quyền Baghdad, khiến Iraq có nguy cơ trở thành “ván cờ” của các thế lực trong và ngoài khu vực đang tranh giành ảnh hưởng và lợi ích.

Không chỉ khiến tình hình Iraq thêm bất ổn mà những diễn biến đáng lo ngại tại Iraq trong những ngày qua còn khoét sâu thêm căng thẳng giữa Mỹ và Iran, khiến những "ngòi nổ âm ỉ" tại khu vực có thể bùng phát bất cứ lúc nào.

Chỉ huy cấp cao nhóm Hashd al-Shaabi đã cảnh báo sẽ đáp trả mạnh mẽ nhằm vào các lực lượng Mỹ tại Iraq sau các cuộc không kích của quân đội Mỹ, động thái có thể khiến vòng xoáy bạo lực tại Iraq không bao giờ có điểm dừng.

Mặt khác, khi căng thẳng giữa Mỹ và Iran tiếp tục leo thang, cả hai nước đều sẽ sử dụng Iraq như một mặt trận mới với những mục đích riêng.

Trong kịch bản đó, cuộc khủng hoảng chính trị, kinh tế, xã hội ở Iraq có nguy cơ lâm vào bế tắc khi quốc gia này đang trở thành một mặt trận mới chứng kiến sự đối đầu giữa Mỹ và Iran. Tình trạng bất ổn ở Iraq cũng có thể tạo cơ hội cho IS trỗi dậy và tái hợp lực lượng.

Những diễn biến bất ổn mới tại Iraq cho thấy chính quyền Baghdad đang ở trong thế kẹt trong cuộc đối đầu chiến lược giữa Mỹ và Iran, khi cả hai nước đều có ảnh hưởng và lợi ích đáng kể tại Iraq.

Các chuyên gia nhận định chính sách khó lường của Mỹ tại Trung Đông hay lập trường cứng rắn của Iran đều có thể tạo thêm nhiều rủi ro, khiến tình hình tại "điểm nóng" Trung Đông thêm bất ổn.

Theo TTXVN