Delta có phải là ‘siêu biến thể’ cuối cùng của COVID-19 không?

Siêu biến thể mới có xuất hiện?

Hàng tuần, một nhóm các nhà dịch tễ học ở phía đông bắc Mỹ sẽ tham gia một cuộc họp qua Zoom để thảo luận về những manh mối liên quan đến các biến chủng COVID-19 mới được ghi nhận trên khắp thế giới. Ông William Hanage, nhà dịch tễ học tại Trường Y tế Công cộng Harvard TH Chan cho biết: “Nhiệm vụ này giống như việc dự báo thời tiết. Trước đây, chúng tôi đã từng thảo luận về biến chủng Gamma, Alpha, nhưng bây giờ chỉ toàn là Delta”.

Kể từ lần đầu tiên được phát hiện ở Ấn Độ vào tháng 12/2020, biến thể Delta của virus SARS-CoV-2 đã thống trị toàn cầu. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), Delta hiện chiếm 99,5% tổng số trình tự gien của bệnh nhân COVID-19 trên toàn thế giới.

Trong khi các chủng mới vẫn liên tục xuất hiện, như AY.4.2 (Delta Plus), nhưng nó vẫn chỉ được xem là một chủng phụ của Delta. Các nhà khoa học ước tính AY.4.2 có khả năng lây truyền cao hơn 10-15%, gần giống với biến thể Delta, ngoại trừ đột biến nhỏ kỳ lạ. 

Nhưng lý do ông Hanage và đồng nghiệp vẫn sàng lọc dữ liệu và thảo luận trực tuyến mỗi tuần là để dự đoán kịch bản có thể xảy ra tiếp theo: Delta có thực sự là siêu biến thể cuối cùng của COVID-19 hay còn có biến chủng khác đáng lo ngại hơn sẽ xuất hiện trong tương lai? Đó là một câu hỏi mà không ai có thể trả lời một cách chắc chắn.

Giả thuyết thứ nhất được đưa ra là sau bước nhảy vọt ban đầu trong trình tự di truyền, khi hàng loạt biến chủng xuất hiện - đầu tiên là Alpha, sau đó là Delta - SARS-CoV-2 có thể sẽ đột biến từ từ và ổn định. Cuối cùng, nó sẽ vượt mặt khả năng bảo vệ của các loại vaccine hiện tại, nhưng quá trình này sẽ mất nhiều năm. Các nhà khoa học nói rằng dự đoán của họ chỉ là suy đoán, nhưng một số người lại cho rằng đây là giả thuyết có khả năng xảy ra nhất. 

Ông Francois Balloux, Giám đốc Viện Di truyền UCL, cho biết: “Phương thức biến đổi của virus được gọi là ‘trôi’ kháng nguyên, xảy ra khi virus dần tiến hóa để né hệ thống miễn dịch. Đối với bệnh cúm và các loại virus Corona khác, phải mất 10 năm để virus biến đổi và khiến các kháng thể trong máu không nhận ra được chúng”.

Một kịch bản khác được đưa ra là sự xuất hiện bất ngờ của một chủng hoàn toàn mới, với khả năng lây lan, độc lực và đặc tính né miễn dịch được xem có thể “thay đổi cuộc chơi”. Ravi Gupta, giáo sư vi sinh lâm sàng tại Đại học Cambridge, gọi những chủng này là “siêu biến thể” và nói rằng ông chắc chắn 80% rằng một chủng khác sẽ xuất hiện. Câu hỏi đặt ra là khi nào nó sẽ xuất hiện.

“Biến thể Delta đang thống trị toàn cầu ở thời điểm hiện tại. Chủng Delta Plus mới tương đối phức tạp so với loại mà tôi đang nói tới. Dù nó có hai đột biến từ chủng Delta, nhưng tôi không nghĩ chúng đáng lo ngại và nó đã không phát triển mạnh ở các quốc gia khác. Tuy nhiên, không thể tránh khỏi kịch bản rằng sẽ có một biến thể nghiêm trọng khác trong 2 năm tới và nó sẽ cạnh tranh với Delta và có thể vượt xa Delta”, ông Gupta dự đoán.

Siêu biến thể mới xuất hiện theo cách nào?

Trong nửa cuối năm 2020, các nhà dịch tễ học bắt đầu nhận thấy các dấu hiệu của một hiện tượng đáng lo ngại, được gọi là tái tổ hợp virus. Trong đó, các phiên bản khác nhau của SARS-CoV-2 trao đổi các đột biến và kết hợp để tạo thành một chủng hoàn toàn mới.

Rất may, ông Gupta nói rằng sự tái tổ hợp này dường như không xảy ra thường xuyên, nhưng nó vẫn là một nguồn sản sinh ra một siêu biến thể mới. Đặc biệt, khi một số khu vực trên thế giới vẫn có tỷ lệ lớn dân số chưa được tiêm chủng và các chủng virus có thể vẫn đang lưu hành tự do.  

“Hiện tại, Delta đang là chủng virus thống trị và kịch bản này trở nên ít có khả năng xảy ra hơn. Tuy nhiên, tại nhiều khu vực trên thế giới, chúng ta chưa phân tích đủ dữ liệu và không biết điều gì đang xảy ra. Vì vậy, đây vẫn được xem là một khả năng”, ông Gupta nói. 

Kịch bản thứ 2 được đưa ra là virus SARS-CoV-2 có thể phát sinh một chuỗi các đột biến nghiêm trọng, dẫn tới một phiên bản Delta nguy hiểm hơn hoặc một phiên bản khác.

Gideon Schreiber, giáo sư khoa học phân tử tại Viện khoa học Weizmann, Israel nhận định: “Virus có tiềm năng lớn biến đổi trong tương lai. Nhiều đột biến phức tạp hơn có thể xuất hiện, với những đột biến đồng thời ở nhiều vị trí. Điều này có thể gây ra nhiều vấn đề hơn”.

Ông Gupta cho rằng một vấn đề nghiêm trọng hơn có khả năng dẫn đến một siêu biến thể, là tỷ lệ lây nhiễm cao liên tục ở các các quốc gia như Anh. Ông nói: “Càng có nhiều ca nhiễm mỗi ngày, thì càng có nhiều khả năng xuất hiện một bệnh nhân X, người nhiễm mầm bệnh và tế bào T của họ không đủ mạnh để chống lại virus ”.

Đầu năm nay, ông Gupta đã xuất bản một nghiên cứu cho thấy quá trình này có thể xảy ra ở những bệnh nhân mắc bệnh nặng đã được sử dụng huyết tương chứa kháng thể diệt virus. Do hệ thống miễn dịch của họ vẫn không thể loại bỏ virus hoàn toàn, virus đã học cách đột biến dựa trên các kháng thể đó. Các nhà khoa học suy đoán rằng việc sử dụng rộng rãi huyết tương chứa kháng thể để điều trị trong thời kỳ đầu của đại dịch là nguyên nhân thúc đẩy sự xuất hiện của các biến thể.

 “Chúng tôi không biết chắc chắn, nhưng rất nhiều huyết tương đã được sử dụng và nó có khả năng là một trong những động lực cho các biến thể. Nó đã được sử dụng rất rộng rãi ở Brazil, Ấn Độ, Anh và Mỹ, tất cả đều đã phát triển các bộ biến thể của riêng chúng”, ông nói.

Cuộc chạy đua giữa vaccine và các biến thể

Vaccine phòng COVID-19 được điều chế với mục đích đón đầu sự tiến hóa của virus. Do đó, sẽ rất khó năng xảy ra các đợt bùng dịch, và nếu xảy ra, quy mô của nó có thể sẽ không nghiêm trọng như trong 2 năm qua. 

Ngoài ra, giới khoa học bắt đầu sản xuất vaccine COVID-19 thế hệ thứ 2. Nhà phát triển vaccine Novavax đang hy vọng vaccine của họ sẽ nhận được sự chấp thuận của cơ quan y tế trong vài tháng tới, trong khi nhiều loại vaccine khác dự kiến sẽ được tung ra thị trường từ nay đến năm 2023. 

Theo Karin Jooss - Phó chủ tịch điều hành Công ty dược phẩm Gritstone Mỹ, công ty có vaccine  COVID-19 thế hệ thứ 2 đang được thử nghiệm lâm sàng giai đoạn I - cho biết các công ty đang giải trình tự gien của tất cả các chủng SARS-CoV-2 hiện có nhằm tạo ra kháng thể trung hòa có thể phản ứng với các biến chủng tốt hơn. Song các nhà dịch tễ học không mong đợi bất kỳ siêu biển thể mới nào xuất hiện có thể vô hiệu hóa hoàn toàn vaccine.

Họ cũng tin rằng con người không thể chỉ dựa vào một mình vaccine để vượt qua đại dịch. Ông Gupta cho rằng chúng ta vẫn nên áp dụng một số biện pháp hạn chế để virus không lây lan mạnh hơn và giảm cơ hội làm virus tiếp tục đột biến.

“Hiện tại, số ca mắc rất cao nên việc ngăn ngừa các ca lây nhiễm mới sẽ tốt hơn nhiều. Nói cách khác, chúng ta không nên tập trung ở những nơi đông người, trong các tòa nhà mà không đeo khẩu trang”, ông Gupta nhấn mạnh.

Theo Báo Tin tức