Những động thái bài đồng minh lâu đời Mỹ và xích lại Trung Quốc của Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte thời gian qua khiến dư luận thế giới ngạc nhiên.
Tổng thống Duterte (phải) và đặc phái viên Ramos không còn nhìn chung một hướng do những bất đồng
liên quan đến chính sách bài Mỹ của ông Duterte
Mới cách đây vài tháng, khi ông Duterte chưa lên nắm quyền, quan hệ giữa Manila và Bắc Kinh rất căng thẳng liên quan đến hành động bành trướng của Trung Quốc trên Biển Đông.
Cân bằng quan hệTheo Richard Heydarian, tác giả cuốn sách “Chiến trường mới của châu Á: Mỹ, Trung Quốc và cuộc cạnh tranh vì Tây Thái Bình Dương”, những gì đang chứng kiến là một sự hiệu chỉnh lại chiến lược, không phải sự thay đổi hoàn toàn trong chính sách đối ngoại của Philippines.
Người tiền nhiệm của ông Duterte đã kiện Trung Quốc lên Tòa Trọng tài ở La Hay (Hà Lan) theo Phụ lục VII Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển (UNCLOS) năm 1982 để phản đối sự hiện diện bành trướng của Bắc Kinh ở Biển Đông. Kết quả là phán quyết sau đó của Tòa Trọng tài đã gây bất lợi cho Trung Quốc. Tuy nhiên, sau khi lên nắm quyền vào tháng 6 vừa qua, ông Duterte đã công khai chế nhạo Mỹ, chọn Trung Quốc là nước đầu tiên ngoài khối ASEAN tới thăm. Tại Bắc Kinh, Tổng thống Duterte tuyên bố sẽ mở lại các cuộc đàm phán trực tiếp với Bắc Kinh liên quan đến vùng biển tranh chấp. Câu hỏi đặt ra ở đây là liệu Mỹ sẽ mất đi một đồng minh có hiệp ước lâu đời và liệu những đối tác, bạn bè khác của Mỹ có làm điều tương tự hay không?
Giáo sư Khoa học Chính trị Zhang Baohui tại Đại học Lingnan (Hong Kong, Trung Quốc) bình luận trên tờ Chính sách đối ngoại (Mỹ) rằng, chuyến thăm Trung Quốc của ông Duterte đã gây sự chú ý trên toàn thế giới vì tầm ảnh hưởng mang tính thay đổi tiềm tàng không chỉ trong mối quan hệ Trung Quốc - Philippines mà còn về thế cân bằng rộng lớn hơn ở châu Á - Thái Bình Dương. Hiện rất khó để dự báo liệu các quốc gia khác có thể giống Philippines, tìm kiếm sự thỏa hiệp với Trung Quốc hay không, nhưng có thể nói về dài hạn, đây là một chỉ dấu không hay đối với Washington cả về mặt cán cân quyền lực và cán cân ảnh hưởng trong khu vực.
"Chúng ta đang từ bỏ hàng thập niên đối tác quân sự, phối hợp chiến thuật, trang bị vũ khí, tình đồng đội... một cách dễ dàng như thế sao?"
Cựu Tổng thống Fidel Ramos |
|
Để duy trì cán cân có lợi trong khu vực, Mỹ không chỉ đề ra chiến lược tái cân bằng mà còn hối thúc các đồng minh, đối tác và bạn bè của mình tăng cường những biện pháp cân bằng của chính họ trong đối trọng với Trung Quốc. Đối với vế thứ hai, Mỹ cần một câu chuyện để tô vẽ Trung Quốc như một kẻ gây hấn. Quan trọng hơn, câu chuyện này cần có một “nạn nhân” từ chủ nghĩa xét lại của Trung Quốc để nhấn mạnh nhu cầu của các quốc gia trong khu vực nhằm tăng cường sự phòng thủ của họ cũng như tìm kiếm mối quan hệ gần gũi hơn với Mỹ.
Sự "xoay trục" sang Trung Quốc của ông Duterte về cơ bản làm xói mòn câu chuyện trên của Mỹ. Ông Duterte muốn cân bằng trong mối quan hệ "tay ba" giữa Philippines với Mỹ và Trung Quốc. Philippines muốn phát triển mối quan hệ hợp tác với Bắc Kinh với kết quả hai bên cùng thắng là một cách tốt hơn nhằm giải quyết những vấn đề an ninh trong khu vực. Ông Duterte nêu rõ rằng chỉ có Trung Quốc mới “có những nguồn lực” để giúp Philippines đạt được sự hiện đại hóa kinh tế thực chất. Thực tế, danh sách mong muốn của ông bao gồm việc Trung Quốc xây dựng các đường tàu và cải thiện cơ sở hạ tầng ở Philippines. Ông cũng muốn tham gia vào sáng kiến “Một vành đai, một con đường” của Bắc Kinh nhằm thu được những lợi ích kinh tế từ Trung Quốc.
Điều này có nghĩa rằng việc "xoay trục" sang Trung Quốc của ông Duterte được thúc đẩy một phần bởi các khả năng vật chất ngày càng tăng của Trung Quốc. Richard Heydarian cũng cho rằng cho đến nay, với tất cả các dấu hiệu, những gì đang chứng kiến là một sự hiệu chỉnh lại chiến lược của Manila chứ không phải sự thay đổi hoàn toàn trong chính sách đối ngoại của Philippines. Tóm lại, chính quyền Duterte có thể sẽ tìm cách cân bằng giữa hai cường quốc lớn, chứ không phải đứng về bên này để chống lại bên kia. Có lẽ sắp tới, Philippines sẽ đề nghị xem xét lại một số thỏa thuận trong chương trình hợp tác với Mỹ để được nhận thêm viện trợ, trong khi hợp tác với Trung Quốc chỉ vì mục đích kinh tế.
Ông Duterte bắt đầu lãnh hậu quả
Chiến dịch tiêu diệt tội phạm ma túy không thông qua xét xử của ông Duterte bị Mỹ và các tổ chức nhân quyền chỉ trích
Mặc dù chiến lược "xoay trục" của Tổng thống Duterte được giới chuyên gia nhận định là để tái cân bằng giữa nước này với hai cường quốc trên thế giới. Tuy nhiên, những phát biểu có phần thái quá của ông này đã khiến nhiều chính trị gia và người dân Philippines không hài lòng.
Gần 2 tuần sau chuyến thăm Trung Quốc và tuyên bố "chia tay" Mỹ, Tổng thống Duterte lần đầu tiên cảm thấy những tác động của điều này dường như là một kết quả cộng hưởng khiến các đồng minh của ông xa lánh. Hậu quả đầu tiên mà ông Duterte hứng chịu đó là việc cựu Tổng thống rất có uy tín tại Philippines, ông Fidel Ramos đã quyết định thôi không làm đặc phái viên phụ trách Trung Quốc cho Tổng thống Duterte. Chính ông Ramos đã thông báo vụ từ chức vào hôm 2-11. Từ khi ông Duterte nhậm chức cuối tháng 6, ông Ramos là một đồng minh rất đắc lực của Tổng thống Duterte. Trước báo chí, ông Duterte giải thích ông Ramos bất đồng với ông trên hai chủ đề: Chiến dịch chống ma túy và chính sách ngoại giao xa rời Mỹ. Nhà lãnh đạo Philippines cho rằng ông Ramos là một nhà quân sự, từng được đào tạo ở West Point và không muốn "đối đầu" với Mỹ.
Cựu Tổng thống Ramos được đề cử là đặc phái viên ông Duterte về Trung Quốc để cải thiện quan hệ rất căng thẳng giữa Manila và Bắc Kinh. Tháng 8, ông Ramos đến Hong Kong (Trung Quốc) để làm "tan băng" mối quan hệ, nhưng đã vắng mặt trong chuyến đi Trung Quốc tháng 10 của ông Duterte. Trên đài GMA7, cựu Tổng thống Ramos giải thích ông từ chức vì đã hoàn thành nhiệm vụ, nhưng qua lời lẽ của ông Duterte, giới phân tích cho rằng có sự bất đồng sâu sắc giữa hai ông Ramos và Duterte. Ông Ramos là một những chính khách hiếm hoi công khai chỉ trích chiến dịch chống ma túy của ông Duterte đã làm hơn 4.000 người thiệt mạng. Về chính sách ngoại giao chủ trương "chia tay" với Mỹ của đương kim Tổng thống Duterte, tháng 10 vừa qua ông Ramos đã tự hỏi: "Chúng ta đang từ bỏ hàng thập niên đối tác quân sự, phối hợp chiến thuật, trang bị vũ khí, tình đồng đội... một cách dễ dàng như thế sao?". Việc ông Ramos ra đi sẽ là một mất mát lớn đối với chính quyền của Tổng thống Duterte. Trả lời câu hỏi về sự ra đi của ông Ramos, một phát ngôn viên của Tổng thống Duterte đã gọi ông Ramos là "vô giá" đối với chính quyền. Một phụ tá khác của Tổng thống Duterter nói với giới truyền thông rằng ông "thực sự ngạc nhiên" về việc từ chức.
Một bất ngờ chua xót thứ hai khi Mỹ đã đình chỉ thương vụ bán 26.000 súng trường tấn công M4 cho Cảnh sát quốc gia Philippines. Hãng Reuters đưa tin rằng Mỹ đã dừng việc bán vũ khí do sự phản đối từ Thượng nghị sĩ Ben Cardin - quan chức cấp cao của Đảng Dân chủ tại Ủy ban Đối ngoại Thượng viện Mỹ và chỉ trích "cuộc chiến chống ma túy" của ông Duterte. Người đứng đầu lực lượng Cảnh sát quốc gia Philippines cho biết trong một tuyên bố rằng ông "rất buồn" khi nghe tin này. Trong khi đó, ông Duterte đã gọi những người đứng sau quyết định này là "kẻ ngu ngốc", đồng thời nói bóng gió sẽ chuyển hướng sang các nguồn cung cấp vũ khí từ Nga và Trung Quốc.
Động thái mới nhất của Mỹ cho thấy rằng một số nguồn tài trợ của Mỹ cho Philippines có thể và sẽ bị cắt nếu ông Duterte vi phạm nhân quyền và tiếp tục có những lời lẽ chống Mỹ. Phó Giám đốc phụ trách châu Á của Tổ chức Giám sát nhân quyền Liên hợp quốc Phelim Kine đã gọi đó là "hành động đầu tiên thực sự của Mỹ nhằm chỉ trích số người thiệt mạng đang tăng lên do cuộc chiến chống ma túy không thông qua xét xử của Tổng thống Duterte gây ra".
PHƯƠNG LINH (tổng hợp)
