Bơ vơ phận tằm tơ

Giống dâu mới cho năng suất, chất lượng tốt đang được trồng thử nghiệm ở xã Nam Hưng (Nam Sách)

Trăn trở, tiếc nuối

“Người trồng dâu, nuôi tằm thực sự đang bơ vơ, không biết trông ngóng vào đâu. Họ đã mệt mỏi, nhiều người không còn thiết tha với nghề”.

Tôi đến xã Lạc Long (Kinh Môn) khi mặt trời đã gần đứng bóng. Từ trên đê sông Kinh Thầy, dưới cái nắng đầu thu chói chang, bỏng rát, mắt tôi bỗng dịu lại bởi một vùng bãi xanh mướt mát phía xa xa, màu xanh của cây dâu, cây chuối, của sắn dây, của ngô... hòa lẫn với nhau gợi nên sự no đủ của một vùng đất bãi trù phú. Trên bãi sông, nhiều luống dâu đã được chặt sát gốc đang nẩy những mầm xanh sẵn sàng cho vụ tằm mới. Theo con đường bê tông nhỏ, tôi rẽ xuống Phương Quất, là thôn trồng dâu nuôi tằm có tiếng của xã Lạc Long. Đến nhà bác Hoàng Văn Quyền, Trưởng thôn Phương Quất đúng lúc bác vừa đi dự khai giảng năm học mới về, mặt vẫn còn đỏ gay vì nắng nóng, biết tôi muốn tìm hiểu về nghề trồng dâu nuôi tằm của thôn, bác rất hào hứng, nhưng là sự hào hứng của người mang tâm trạng không vui nay mới có cơ hội bộc bạch, giãi bày. "Mấy năm trước, làng có trên 400 hộ thì có tới 300 hộ trồng dâu, nuôi tằm. Thực tế, trồng dâu nuôi tằm đem lại hiệu quả kinh tế khá cao vì nuôi tằm chỉ mất công chăm sóc chứ không mất nhiều vốn đầu tư. Tuy nhiên, từ 2 - 3 năm trở lại đây, cả thôn chỉ còn chưa đầy 200 hộ giữ nghề. Có lẽ do năng suất dâu kém, chất lượng giống tằm không bảo đảm hoặc do thời tiết thay đổi bất thường khiến việc nuôi tằm ngày càng trở nên khó khăn hơn, nhiều người bỏ mặc cho cây dâu bơ vơ ngoài bãi. Nhìn nhiều bãi dâu bỏ hoang mà tôi xót hết cả ruột chú ạ!" - bác Quyền tâm sự. "Còn muốn biết bây giờ trồng dâu nuôi tằm khó khăn như thế nào, chú phải sang nhà vợ chồng anh Hòa, người nuôi tằm có tiếng của thôn Phương Quất này".    

Theo chỉ dẫn của bác Quyền, tôi tìm đến nhà anh Nguyễn Văn Hòa. Nong, né nuôi tằm đã được gia đình anh vệ sinh sạch sẽ, cất giữ gọn gàng. Thấy tôi tiếc rẻ vì không đến đúng vụ tằm, anh an ủi: "Vừa kết thúc vụ tằm xuân hè nên đồ đạc anh cất hết đi rồi! Mà nếu có đến đúng vụ anh cũng chẳng có tằm cho chú ngắm đâu! Nuôi tằm bao năm nay, nhưng đây là vụ thiệt hại nặng nề nhất của gia đình. Gần một mẫu dâu mà từ đầu năm đến giờ anh chỉ thu được gần 6 triệu đồng cho lứa tằm đầu, những lứa còn lại phải đổ đi vì tằm bị bệnh. Mà ác nghiệt ở chỗ, sau bao công chăm sóc cứ đến lúc tằm ăn rỗi, chuẩn bị làm kén là hỏng. Bao công sức, tiền của đổ xuống sông hết!". Với gần 1 mẫu dâu ngoài bãi, nghề trồng dâu, nuôi tằm đã giúp gia đình anh Hòa có thu nhập khá, có điều kiện nuôi con cái ăn học tử tế. Nhưng từ vài năm nay, việc nuôi tằm gặp rất nhiều khó khăn. Tằm thường xuyên bị bệnh, cứ đến tuổi 3, tuổi 4 hoặc chuẩn bị lên né làm kén là hỏng. Con tằm cứ bị bủng ra, người trong veo, chẳng có tí tơ nào. "Nhiều người cho rằng chất lượng giống tằm kém cộng với khói lò gạch thường xuyên xả vào làng khiến con tằm không thể phát triển được. Chú xem chẳng ở đâu nhà máy gạch lại được xây ngay sát đầu làng. Khói lò gạch đến con người còn không chịu nổi nữa là con tằm. Tằm bị bệnh còn chữa được chứ hít phải khói lò gạch thì chết ngay. Chúng tôi cũng tìm đủ mọi cách rồi... Nuôi tằm ngày càng khó chú ạ", anh Hòa ngậm ngùi kể.

Từ thôn Phương Quất ngược lên đê, đi tiếp một đoạn về phía phà Mây, tôi theo con đường đất nhỏ rẽ xuống thôn Hà Tràng của xã Thăng Long - một thôn trồng dâu nuôi tằm và ươm tơ nổi tiếng của tỉnh cách đây hơn chục năm. Gần giữa trưa, tôi rẽ vào quán tạp hóa giữa làng vẫn còn khá đông khách để hỏi chuyện. Nói đến trồng dâu nuôi tằm, các cô, các bác tranh nhau kể khổ vì nghề này bây giờ vừa vất vả mà không còn đem lại thu nhập khá như xưa. Bà Phạm Thị Kín năm nay đã gần 80 tuổi, nhiều năm gắn bó với cây dâu, con tằm ngậm ngùi: "Trước đây, nuôi tằm cho thu nhập cao hơn rất nhiều so với trồng lúa. Mỗi năm, nhà nào cũng nuôi vài lứa, mỗi lứa vài vòng tằm. Giá bán kén cũng ổn định. Sau này, nghề ươm tơ phát triển, nhà nào có điều kiện thì mua máy về kéo tơ. Thời kỳ đó, cả làng nhộn nhịp suốt ngày đêm. Nhưng không hiểu sao mấy năm nay, nuôi tằm rất khó khăn. Tằm rất hay đổ bệnh. Cứ đến giai đoạn ngủ 3, ngủ 4 là hỏng. Thậm chí tằm ăn rỗi được gần 1 tuần, chuẩn bị lên né vào kén rồi vẫn hỏng, phải đổ đi cả lứa. Chăm sóc gần đến ngày thu mà không được gì nên nhiều người cũng nản, không còn hứng thú nuôi tiếp".

Nhiều diện tích đất bãi chuyên trồng dâu của thôn Hà Tràng, xã Thăng Long bị sạt lở

Trong câu chuyện với tôi, ông Phạm Hữu Lạng, Chủ nhiệm HTX Ươm tơ Thăng Long dường như vẫn còn đau đáu với nghề truyền thống của làng. Qua câu chuyện của bác, làng nghề ươm tơ Hà Tràng hiện lên với sự nhộn nhịp, sầm uất trong một thời gian dài. Cây dâu, con tằm đến với người dân Hà Tràng từ đầu những năm 90 của thế kỷ trước. Sau một thời gian phát triển, năm 2002, HTX Ươm tơ Thăng Long được thành lập. Đến năm 2004, thôn Hà Tràng được công nhận là làng nghề ươm tơ với trên 200 máy kéo tơ. Tơ làm ra được thương lái các tỉnh Nam Định, Thái Bình, Bắc Ninh về tận nơi thu mua, đem lại công việc và thu nhập khá cho người dân trong thôn. "Nhưng rồi tơ kéo thủ công không thể cạnh tranh được với tơ kéo bằng máy hiện đại. Chất lượng tơ thấp, thương lái không thu mua, giá tơ ngày càng đi xuống. Càng kéo tơ càng lỗ nên nhiều người đã phá máy, bỏ nghề. Từ một làng nghề sầm uất như vậy, bây giờ người làng muốn nhìn thấy một chiếc máy kéo sợi cũng khó", ông Lạng than thở.

Hướng nào cho nghề tằm tơ?

Đi dọc đê sông Kinh Thầy qua các xã Thăng Long, Lạc Long của huyện Kinh Môn sang các xã Thượng Vũ, Lai Vu, Việt Hưng... của huyện Kim Thành, tôi nhận thấy cây dâu đã không còn giữ vị thế độc quyền nữa. Xen vào giữa bãi dâu là những ruộng chuối, rau, cỏ voi hoặc sắn dây. Bên cạnh những ruộng dâu vừa được đốn hạ để chuẩn bị cho vụ tằm mới là những ruộng dâu bị bỏ hoang, không được chăm sóc, cây mọc khẳng khiu, cỏ dại lút đầu người. Mấy năm nay, nghề trồng dâu nuôi tằm lâm vào cảnh long đong lận đận. Nhiều người bỏ cây dâu, quay lưng lại với con tằm để chuyển sang trồng chuối, sắn dây hoặc trồng cỏ nuôi trâu, bò. Nhiều người không còn sức thì đem đất ruộng cho thầu lại lấy chút hoa lợi. Rồi những nhà máy gạch, bãi tập kết vật liệu xây dựng, nạn khai thác cát trái phép khiến diện tích trồng dâu ngày càng thu hẹp. Giống tằm thì trôi nổi, không kiểm soát được. Giá kén phụ thuộc hoàn toàn vào thương lái. Người trồng dâu, nuôi tằm thực sự đang bơ vơ, không biết trông ngóng vào đâu. Họ đã mệt mỏi, nhiều người không còn thiết tha với nghề. Nếu không có sự hỗ trợ kịp thời của chính quyền và các cơ quan chuyên môn, nghề trồng dâu, nuôi tằm chắc chắn sẽ mai một ở nhiều địa phương.

Lứa tằm cuối vụ đang trong thời kỳ ăn rỗi của gia đình anh Nguyễn Hữu Thái ở thôn Trần Xá, xã Nam Hưng (Nam Sách)

Sự nản chí của những người nuôi tằm ở những nơi tôi đi qua khiến chính tôi cũng bắt đầu thấy nản. Đã định bỏ cuộc ra về nhưng tôi lại bụng bảo dạ thử thêm một nơi nữa xem sao. May thay, đến xã Nam Hưng (Nam Sách), một vựa tằm nữa của tỉnh, niềm hy vọng của tôi đã được nhen nhóm trở lại. Có thể mô hình trồng giống dâu lai F1 triển khai thành công ở thôn Trần Xá, xã Nam Hưng sẽ mở ra hướng đi hiệu quả cho nghề trồng dâu, nuôi tằm hiện nay. Trên vùng đất bãi mênh mông trước cửa UBND xã, gần chục người đang hái lá trên những cây dâu cuối vụ trước khi đốn hạ để chuẩn bị cho vụ dâu mới. Những cây dâu giống mới có thân cao gần 3 m, khỏe mạnh, nhiều cành, lá to, dày, màu xanh đậm. Chị Nguyễn Thị La, Phó Chủ tịch Hội Phụ nữ xã Nam Hưng hồ hởi nói: "Giống dâu này có năng suất khá, chất lượng lá tốt, thích hợp cho nuôi tằm trắng chất lượng cao. Sử dụng lá loại dâu này, năng suất kén trên mỗi ha dâu tăng từ 42 - 47% so với giống dâu cũ, công thu hoạch cũng giảm từ 15 - 17%, giúp người trồng dâu tiết kiệm được ngày công, tăng thu nhập".

Anh Nguyễn Hữu Thái, thôn Trần Xá, xã Nam Hưng vừa rắc lá cho lứa tằm cuối vụ, vừa khoe: "Hiện tại tôi đang nuôi 2 vòng tằm. Tằm phát triển rất tốt, chỉ vài hôm nữa là lên né đóng kén. Từ ngày trồng giống dâu mới, thời gian hái dâu giảm nhiều mà chất lượng, năng suất kén lại tăng lên. Nhà tôi có 3 sào bãi đã chuyển hết sang trồng giống dâu mới, chắc chắn việc nuôi tằm sẽ thuận lợi và hiệu quả hơn. Ngoài ra, việc cung cấp giống tằm và thu mua kén cho người dân cũng được chính quyền quan tâm. Tôi có thể mua được giống tằm tốt nhất và bán kén với giá cao so với thị trường. Đầu ra ổn định nên người nuôi tằm không sợ thiệt".

Hy vọng rằng mô hình trồng dâu nuôi tằm ở thôn Trần Xá sẽ được nhân rộng ra các địa phương khác để người trồng dâu, nuôi tằm không còn long đong như hiện nay.

VỊ THỦY