Liệu có xảy ra cuộc chiến tranh Mỹ - Iran?

Tổng thống Mỹ Trump (bên trái) và Tổng thống Iran Rouhani. Ảnh: Catch News

Kể từ ngày 5.5 đến nay, khu vực Trung Đông lại nóng lên khi Mỹ điều máy bay ném bom chiến lược B52 và tàu sân bay đến vùng Vịnh để đe dọa Iran khiến thế giới sôi sục với câu hởi lớn: Liệu chiến tranh có nổ ra giữa Iran và Mỹ?

4 nguyên nhân đẩy căng thẳng leo thang

Bốn thập kỷ qua, quan hệ ngoại giao giữa Mỹ - Iran luôn trong tình trạng căng như dây đàn. Nay quan hệ hai bên lại thêm một nấc thang căng thẳng mới kể từ ngày 5.5 vừa qua khi cố vấn an ninh quốc gia Mỹ John Bolton tuyên bố Mỹ đang triển khai tàu sân bay tấn công USS Abraham Lincoln và đội đặc nhiệm máy bay có cả máy bay ném bom chiến lược B52 đến Trung Đông. Động thái này của Mỹ nhắn nhủ Iran rằng bất cứ một cuộc tấn công nào của Iran vào lợi của Mỹ và đồng minh ở khu vực đều phải trả giá đắt. Giới phân tích đã rút ra 4 nguyên nhân:

Thứ nhất, năm 1979, cuộc cách mạng hồi giáo Iran lật đổ chế độ quân chủ do Mỹ bảo trợ, lập nên Nhà nước cộng hòa Hồi giáo Iran. Đặc biệt, vụ một nhóm sinh viên bắt giữ 63 nhà ngoại giao Mỹ làm con tin tại đại sứ quán Mỹ ở thủ đô Teheran đã khiến Washington cắt đứt quan hệ ngoại giao đồng thời thực hiện chính sách cấm vận đối với Teheran. Năm 1988, Mỹ bắn nhầm máy bay chở khách của Iran trên vùng Vịnh khiến 290 người thiệt mạng, đẩy mối quan hệ hai bên vào vòng xoáy mới.

Thứ hai, tháng 5.2018, Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố rút Mỹ khỏi thỏa thuận hạt nhân được ký giữa Iran và nhóm P5+1 (gồm Anh, Pháp, Nga, Trung Quốc và Đức) đồng thời Mỹ thực hiện nhiều đòn trừng phạt khắc nghiệt nhằm bóp ngẹt nền kinh tế và ảnh hưởng của Iran trong khu vực.

Thứ ba, theo giới phân tích, vị thế của Mỹ tại khu vực đã suy yếu đáng kể so với trước đây bởi nhiều lý do nên thời điểm hiện tại là cơ hội tốt nhất để phái "diều hâu" trong chính quyền Mỹ thể hiện thái độ cứng rắn với Iran nhằm ngăn chặn Iran có vũ khí hạt nhân.

Thứ tư, Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo và Quyền Bộ trưởng Quốc phòng Patrick Shanahan đã thông báo với các thành viên lưỡng viện quốc hội Mỹ rằng có “thông tin tình báo đáng tin cậy” cho thấy khả năng xảy ra một cuộc tấn công của Iran vào lực lượng quân sự Mỹ trong khu vực. Phía Đảng Dân chủ cho rằng các thông tin tình báo đã bị bóp méo phục vụ cho ý đồ của chính quyền Donald Trump và có nguy cơ dẫn đến một cuộc xung đột không chủ định.

Mục tiêu thực sự của Mỹ là gì?

Ngoài các nguyên nhân gây căng thẳng giữa Mỹ và Iran nêu trên còn một lý do rất đặc biệt khác đó là nguồn lợi dầu mỏ. Cuộc chiến tranh Iraq năm 2003 do Mỹ phát động với cái cớ là ngăn chặn chính quyền Saddam Hussen sử dụng vũ khí hủy diệt hàng loạt nhưng dầu mỏ mới là nhân tố quan trọng nhất của cuộc chiến tại Iraq do Mỹ phát động. Việc mỹ bảo vệ quyền lợi của mình chính là dòng chảy dầu mỏ từ Saudi Arabia đối với Mỹ. Hiện lượng dầu nhập khẩu của Mỹ chỉ có 8,1% từ Saudi Arabia, cho thấy Mỹ chưa cần đến nguồn dầu này nhưng Mỹ lại quyết bảo vệ lợi ích của Saudi Arabia bởi 2 lý do:

Thứ nhất, Mỹ thể hiện sức mạnh của một siêu cường bằng cách điều tiết dòng chảy của dầu mỏ từ các nhà sản xuất đến người tiêu dùng. Nguồn dầu mỏ từ Trung Đông hiện đang giao dịch qua hai nhánh chính, nhánh thứ nhất từ Trung Đông tới các nước phương Tây, nhánh thứ hai tới khu vực châu Á. Mỹ sẽ duy trì hiện trạng và điều tiết nguồn cung dầu từ Trung Đông ra thế giới. Biểu hiện cụ thể nhất là Mỹ đã hạn chế nguồn cung dầu từ Iran và tạo cho Saudi Arabia một vị thế sử dụng trò “chơi quyền lực” toàn cầu dưới sự chỉ đạo của Mỹ nhằm chiếm lấy thị phần mà Iran bỏ lại tại châu Âu, châu Á.

Thứ 2, Mỹ tận dụng điểm yếu của Saudi Arabia khi lo sợ bị Mỹ bỏ rơi để “khai thác” nguồn lực tài chính của Saudi Arabia. Sau khi chính quyền Tổng thống Obama ký thỏa thuận hạt nhân Iran, Saudi Arabia cảm thấy bị Mỹ bỏ rơi. Khi ông Trump lên cầm quyền đã chủ động hâm nóng lại quan hệ Mỹ - Saudi Arabia.

Tháng 11.2018, Tổng thống Donld Trump trong một tuyên bố đã ca ngợi Saudi Arabia khi thực hiện khoản đầu tư khổng lồ 450 tỷ USD vào các ngành công nghiệp Mỹ. 

Giới phân tích cho rằng ngay cả khi Saudi Arabia không thể giúp Mỹ hiện thực hóa các mục tiêu trong khu vực nhưng Saudi Arabia vẫn sẽ giúp Mỹ bảo đảm các lợi ích tài chính. Dòng tài chính này sẽ dịch chuyển từ nguồn dầu được tích lũy sang các trang thiết bị trong các hợp đồng cung cấp vũ khí của Mỹ, tức là đích cuối cùng của lợi nhuận dầu mỏ vẫn sẽ quay trở lại nền kinh tế Mỹ. Đây chính là mục tiêu của chính quyền Mỹ hiện nay.

Cố vấn của Tổng thống Iran Hassan Rouhani, ông Hesameddin Ashena khi trả lời hãng thông tấn Tasnim đã nói rằng “thứ nhất chúng tôi không cho phép một cuộc chiến tranh xảy ra trong khu vực và thứ hai chúng tôi sẽ không chấp nhận bị đè nén dưới các lệnh trừng phạt, phản ứng của chúng tôi đối với Mỹ là nói không với chiến tranh và nói không với trừng phạt”. 

Trong khi đó, Ngoại trưởng Mỹ Pompeo phát biểu trong cuộc họp báo chung sau cuộc hội đàm với người đồng cấp Nga Sergei Lavrov rằng: “Về cơ bản chúng tôi không theo đuổi một cuộc chiến tranh với Iran” và “chúng tôi cũng nói rõ với phía Iran rằng nếu các lợi ích của Mỹ bị phương hại, chúng tôi sẽ phản ứng một cách thích đáng”. 

Cụm từ "phản ứng thích đáng" của Mỹ đã quá rõ đó là sự hiện diện của tàu sân bay, của máy bay ném bom chiến lược B52 và tới đây sẽ tăng cường thêm binh lính tới các căn cứ của Mỹ trong khu vực. 

Vậy liệu chiến tranh có xảy ra hay không? Hay đây chỉ là đòn gió của Mỹ nhằm vào Iran? Chuyên gia Harry Kazianis thuộc Trung tâm Lợi ích quốc gia Mỹ (CNI) cho rằng “xung đột Mỹ - Iran nếu bùng phát có lẽ chỉ xoay quanh khả năng chống tiếp cận, chống xâm nhập khu vực của Iran. Còn nếu xung đột trở thành chiến tranh trên diện rộng thì hậu quả sẽ hết sức nặng nề vì Iran sở hữu vũ khí hủy diệt hàng loạt” và “nhiều khả năng Mỹ sẽ hợp tác với các đồng minh trong khu vực để kiềm chế Iran”.

Đồng tình với nhận định của ông Kazianis, một số chuyên gia cho rằng áp sát, đe dọa của Mỹ với Iran chắc chắn sẽ tăng nhịp độ trong thời gian tới nhưng phát động cuộc chiến tranh chống lại Iran thì Mỹ phải tính toán rất kỹ. Chắc chắn ông Trump và các cộng sự phải tính toán kỹ vì bài học của cuộc chiến tranh Iraq năm 2003 vẫn còn đó. Mặt khác Iran không phải là Iraq năm 2003, bởi quốc gia Hồi giáo này có tiềm lực quân sự xếp thứ 14 thế giới.

HẢI HÀ