Đó là bộ sách Nhà văn Giải thưởng Hồ Chí Minh của nhà lý luận - phê bình văn học Đỗ Ngọc Yên, do Nhà xuất bản Quân đội nhân dân in và phát hành trong tháng 3 và tháng 7 vừa qua.
Bộ sách gồm 2 tập. Tập 1, Đỗ Ngọc Yên nghiên cứu và giới thiệu với bạn đọc 20 nhà văn, nhà thơ, nhà lý luận, phê bình, từ nhà văn Anh Đức, Chế Lan Viên, Đỗ Chu, Hoài Thanh, Hữu Thỉnh, Huy Cận, Nam Cao, Ngô Tất Tố, Nguyên Hồng, Ma Văn Kháng… đến Nguyễn Bính. Tập 2, gồm 20 nhà thơ nhà văn khác, từ nhà văn Nguyễn Công Hoan, Nguyễn Đình Thi, Nguyễn Tuân, Phạm Tiến Duật, Tế Hanh, Tô Hoài, Tố Hữu… đến Xuân Quỳnh. Tổng cộng cả 2 tập là tròn 40 nhà văn. Tuy nhiên, do những hạn chế nào đó, một số nhà thơ, nhà văn khác, đã được trao giải Hồ Chí Minh, chưa có mặt trong tập sách. Nhưng chỉ với 40 gương mặt tiêu biểu nhất, bạn đọc vẫn hình dung được một cách cơ bản và tổng quát về bước phát triển của nền văn học Việt Nam.
Bộ sách được sắp xếp “theo thứ tự vần A, B, C, của bút danh làm nên sự nghiệp văn chương của nhà văn”, như Lời mở sách của tác giả. Ngoài mỗi nhà văn một ảnh chân dung, là các tư liệu cần thiết về họ. Như vậy nhà văn có mặt trong tập1 hay tập 2, được xếp trước hay xếp sau, là theo vần bút danh của mình, chứ không phải là thứ tự xếp hạng theo bậc thang giá trị của nhà văn hoặc của tác phẩm.
Điều cố gắng rất cao của Đỗ Ngọc Yên là đã tìm ra được những nét riêng tạo nên các giá trị chủ yếu về cuộc đời và các tác phẩm văn chương của các nhà văn, trong việc đặt tên bài cho mỗi nhà văn, không ai giống ai, từ nữ sĩ Anh Thơ đến Xuân Quỳnh, từ Nguyễn Công Hoan đến Xuân Diệu. Chứng tỏ tác giả rất công phu trong việc chọn lựa không dễ dàng này. Chỉ xin nêu một số ví dụ: Hồ Phương: Cỏ non làm nên văn hiệu, Hữu Thỉnh: Người chèo lại con thuyền văn chương Việt Nam đương đại, Ma Văn Kháng: Không chỉ mang nợ với núi rừng, Nguyên Hồng: Bạn đời của những người cần lao… (tập1) và Nguyễn Minh Châu: Người lập ngôn tử tế, Nguyễn Quang Sáng: Một khế ước văn hóa Nam bộ, Nguyễn Tuân: Ông vua tùy bút, thích xê dịch và ghét phê bình, Nguyễn Văn Bổng: Con trâu là đầu cơ nghiệp, Tố Hữu: Nửa thế kỷ lĩnh xướng hùng ca… (tập 2).
Nhưng chỉ với 40 gương mặt tiêu biểu nhất, bạn đọc vẫn hình dung được một cách cơ bản và tổng quát về bước phát triển của nền văn học Việt Nam.
|
|
Ngoài phần bút ký, tóm lược chân dung các nhà văn, Đỗ Ngọc Yên đã dành phần lớn thời lượng cho việc thẩm định lại khuynh hướng tư tưởng, tính cách nhà văn và giá trị tác phẩm của từng người theo cách của ông. Đương nhiên, quá nửa số nhà văn, tác giả đồng quan điểm với những người đi trước về những nhận định, đánh giá sự nghiệp văn chương của họ hoặc có thêm bớt ý này, ý nọ cũng không nhiều. Còn lại gần nửa số nhà văn như: Hải Triều, Nam Cao, Tố Hữu, Nguyễn Đình Thi, Chế Lan Viên, Huy Cận, Hà Xuân Trường, Hoài Thanh, Ma Văn Kháng, Phạm Tiến Duật... Đỗ Ngọc Yên đã có cái nhìn ít nhiều khác với một số nhận định và đánh giá trước đó, theo cách thẩm định của ông, nhằm làm sáng tỏ thêm những đóng góp to lớn của các nhà văn này. Đấy là điều đáng được ghi nhận và trân trọng.
Đọc hết hơn 400 trang sách của Đỗ Ngọc Yên, tôi thấy tác giả rất chú ý về khía cạnh “thi pháp học tác giả” hơn là viết chân dung đơn thuần của các nhà văn, với một giọng văn phóng túng, cởi mở làm cho người đọc cảm thấy khá hứng thú khi tiếp cận tác phẩm. Đỗ Ngọc Yên không quá lệ thuộc vào rào cản của những thứ lý thuyết khô cứng, mà ông cố gắng đi tìm những đặc điểm chân dung và giá trị tác phẩm văn chương của từng nhà văn, để bạn đọc có thêm cơ hội hiểu biết sâu rộng hơn về các nhà văn lớn của nước nhà và cũng có điều kiện so sánh sự khác biệt giữa các nhà văn. Theo tác giả, để viết được bộ sách này, ông đã bỏ ra hơn 4 năm để sưu tầm, tìm đọc tài liệu, lựa chọn cách viết đối với mỗi người và sau cùng là thể hiện bằng ngôn ngữ văn bản.
Tuy nhiên, bộ sách còn để lộ ra một vài nhược điểm. Chẳng hạn như có nhà văn, Đỗ Ngọc Yên chỉ dành cho họ thời lượng rất khiêm tốn và nội dung còn sơ lược, nhưng cũng có nhà văn ông dành cho họ thời lượng dài, nội dung khá đầy đủ và cách viết khá lôi cuốn; một số nhà văn đoạt Giải thưởng Hồ Chí Minh khác, ông còn chưa đưa vào tập sách này. Hy vọng rằng đến những lần tái bản sau những khiếm khuyết trên sẽ được khắc phục.
Có thể còn những ý kiến đánh giá khác nhau, nhưng theo tôi công sức lao động khoa học và nghiêm túc của Đỗ Ngọc Yên dành cho bộ sách này là rất đáng ghi nhận và trân trọng. Bộ sách đã cung cấp cho độc giả một nguồn tư liệu quý về các nhà văn hàng đầu Việt Nam, rất đáng để mọi người tìm đọc.
TRẦN NHUẬN MINH
