Khúc ca chứa chan tình cảm hữu nghị

Nước Nga và Cách mạng Tháng Mười Nga là nguồn cảm hứng lớn cho các thi sĩ. Có nhiều  nhà thơ Việt Nam viết về vẻ đẹp tâm hồn nga, thiên nhiên Nga. Riêng nhà thơ Tố Hữu viết về nước Nga qua hình ảnh vị lãnh tụ thiên tài Lê-nin trong bài “Lều cỏ Lê-nin” và Cách mạng Tháng Mười Nga trong bài thơ “Bài ca Tháng Mười"...

“Bài ca Tháng Mười” không trực tiếp viết về không khí cách mạng sục sôi với những  đoàn quân công nông binh tiến vào cung điện mùa Đông như trường ca “Tốt lắm” của nhà thơ Nga Maiakovsky. Bài ca Tháng Mười mang bao thông điệp biết ơn qua hình ảnh hai đất nước Anh “Nước Nga” và Em “Việt Nam” như  hai đứa con của một gia đình cộng sản quốc tế. Ở đây, nhà thơ sử dụng thể thơ năm chữ ngắn gọn tự sự để bày tỏ tâm tình “Thuở Anh chưa ra đời/Trái đất còn nức nở/Nhân loại chửa thành người/Đêm ngàn năm man rợ".  Điệu thơ năm chữ đã tạo ra âm hưởng nội tâm với bao ký thác mà có sức lan tỏa ấm lòng. Để diễn tả sự khắc nghiệt của chế độ áp bức cũ, Tố Hữu đã dùng điệp từ và kết cấu thơ: “Nước mắt, máu, mồ hôi/ Đong hàng bát, hàng bát/Bán đổi lấy cơm ôi/Nhặt từng hạt từng hạt”. Với lối gieo vần âm nặng cuối câu, tạo ra một không khí đè nén, bức  bách đòi được giải thoát, giải phóng.

Từ “Thuở Anh chưa ra đời" đến “Từ khi Anh đứng dậy" là cả một chặng đường chuẩn bị đấu tranh để có Cách mạng Tháng Mười. Từ “Trái đất còn nức nở"  đến “Trái đất bắt đầu cười” là hai cung bậc trạng thái tình cảm khác nhau như hai sắc màu tối, sáng. Cách mạng Tháng Mười Nga đã mở ra một kỷ nguyên mới - kỷ nguyên giải phóng con người, xóa bỏ chế độ bóc lột người không chỉ ở nước Nga mà đó còn là nguồn cổ vũ động viên lớn lao đối với nhân loại đứng lên làm cách mạng: “Những mắt buồn, sắp nhắm/Bừng dậy thấy tương lai/Những bàn tay lại nắm/Cờ đỏ qua đêm dài". Nhà thơ chỉ đặc tả chi tiết “đôi mắt” và “bàn tay” từ thấy đến hành động. Đó chính là những hình ảnh chọn lọc giàu cảm xúc tạo ra sự đồng thuận cộng hưởng với  vẻ đẹp lý tưởng cùng sắc đỏ màu cờ, ánh sáng từ Cách mạng Tháng Mười Nga.  

Nhà thơ Tố Hữu thường đưa những câu khẩu hiệu vào thơ thật tự nhiên nhưng có sức gợi cảm ví như: “Mây của ta, trời thắm của ta - Nước Việt Nam dân chủ cộng hòa” (Ta đi tới) thì ở đây “Muôn năm Đảng Cộng sản! Chào Xô Viết Liên bang!” được đặt  trong khung cảnh lời hô những chiến sĩ cộng sản lên máy chém đã tạo ra sự xúc động, lắng đọng, ngân vọng. Đó cũng chính là niềm tin bất diệt vào Đảng Cộng sản và Liên bang Xô Viết. Với lối đảo ngữ “Muôn năm Đảng Cộng sản!” có dư vang như phát đi một thông  điệp hiệu triệu muôn lòng người…

Viết thơ về một sự kiện chính trị thật khó. Nếu ca ngợi chung chung mà không có sự chia sẻ giao cảm thì khó thành công. Ở đây Tố Hữu thật có lý khi dùng lối tự sự để bộc bạch tâm tình: “Ôi người Anh dũng cảm/Lũy thép sáng ngời ngời/Đây Việt Nam Tháng Tám/Em Liên Xô Tháng Mười”. “Bài ca Tháng Mười” là một khúc ca chứa chan tình cảm hữu nghị quốc tế. Hình ảnh hai vị lãnh tụ:  Stalin “Đứng đầu ngọn sóng gió” và Hồ Chí Minh “Cây hải  đăng mặt biển” như hội tụ vào đó sức mạnh tinh thần, vẻ đẹp lý tưởng cách mạng cao cả mang lại “Rợp bóng mát hòa bình” cho đất nước Nga và “Bão táp chẳng rung rinh” của đất nước Việt Nam trong thời kỳ kháng chiến trường kỳ chống Pháp, thời điểm Tố Hữu viết bài thơ này. Đó chính là âm hưởng của giai điệu thăng hoa huy hoàng của khúc ca “Bài ca Tháng Mười" muôn đời bất diệt...

NGUYỄN NGỌC PHÚ